1.
«თეთრნიშნიანთა» რაზმი
ეს ამბავი მეიძის ოცდამეშვიდე წლის 6 დეკემბრის განთიადისას მოხდა. «თეთრნიშნიანთა დივიზიის ¹ პოლკი 93-ე სიმაღლის ჩრდილო ფერდობიდან დაიძრა. პოლკს იერიშით უნდა აეღოთ სუნშუშანის მთაზე მოწყობილი დამატებითი ფორტი.
გზას ერთი მხრიდან მთა ეფარებოდა, ამიტომ ჯარისკაცები ოთხ-ოთხ კაციან კოლონებად დააწყვეს და თეთრნიშნიანი, მხარზე შაშხანაგადაკიდებული მეომრები ხრიოკ და და ჯერ კიდევ ბნელით მოსილ გზას დაადგნენ. ნამდვილად ტრაგიკული სურათი იყო! ეს მეთაურს, კაპიტან მ-საც შეეტყო სახეზე _ ჩაუდგა თუ არა კოლონას სათავეში, უჩვეულოდ მიყუჩდა და ფიქრებში წავიდა. მხოლოდ ჯარისკაცები არ კარგავდნენ მხნეობასა და ხალისს. ამის მიზეზი იაპონური სულის _ «იამატოდასიის» ძლიერება და არყის ძალა იყო.
ცოტა ხნის შემდეგ რაზმი მდინარის ღორღიან ხეობაში შევიდა. ხეობაში ძლიერი ქარი ქროდა.
_ შენ, ერთი უკან მიიხედე! _ უთხრა პირველი თანრიგის ჯარისკაცმა ტაგუტიმ, ყოფილმა ქაღალდით მოვაჭრემ, იმავე ასეულის პირველი თანრიგის ჯარისკაც ხორიოს _ ყოფილ დურგალს. _ შეხედე, ყველა გვესალმება!
ჯარისკაცმა ხორიომ უკან მიიხედა. მართლაც, მათ უკან, გორაკზე, რომელიც შავად მოჩანდა ვარდისფრად შეფერილი ცის ფონზე, პოლკის უფროსი და ოფიცრები იდგნენ და სამხედრო სალამს აძლევდნენ სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლაში მიმავალ მეომრებს.
_ რას იტყვი? «თეთრნიშნიანთა» რაზმში მოხვედრა დიდი პატივია, არა?
_ შენც ერთი, რა დიდი პატივია?! _ ბოღმიანად ჩაილაპარაკა ჯარისკაცმა ხორიომ და მხარზე გადაკიდებული საშხანა შეისწორა. _ ყველანი სასიკვდილოდ მივდივართ. მოილაპარაკეს: შევაგულიანოთ, შევაქოთ, და სასიკვდილოდ გავისტუმროთო. თვითონ რას კარგავენ!
_ ეგრე არ შეიძლება, ასეთი ლაპარაკი არ შეგვფერის, იმპერატორის ჯარისკაცები ვართ.
116
_ მომწყდი თავიდან! ბევრი იცი, რა შეიძლება და რა არა. ვითომ რა, ქუდთან ხელი რომ მიიტანო, უფასოდ დაგალევინებენ არაყს ჯარისკაცთა ფარდულში?
კარისკაცმა ტაგუტიმ იყუჩა: მან უკვე კარგად იცოდა მეგობრის ხასიათი _ ცოტას დალევდა თუ არა, ბოღმა მოაწვებოდა გულზე და დაურიდებელ ქილიკს იწყებდა. ჯარისკაცი ხორიო კი განაგრძობდა:
_ არა, ქუდთან ხელის მიტანით ვერაფერს მიიღებ. ესენი კი გაიძახიან, აი, სახელმწიფოს შველა უნდა, აი, იმპერატორს თავი უნდა შევწიროთო, მაგრამ ყველაფერი ტყუილი და სისულელა! შენ რაღას იტყვი, ძმაო? მართალს არ ვამბობ? _ მიუბრუნდა ხორიო ეფრეიტორ ეგის.
ეს წყნარი ეფრეიტორი იმავე ასეულში მსახურობდა. ჯარში წასვლამდე დაწყებითი სკოლის მასწავლებელი იყო. ამჯერად, რატომღაც, ისე გაშმაგდა, რომ ცოტაც და, მუშტიკრივზე გადავიდოდა. იგი მთვრალ ხორიოს მიუტრიალდა და ღვარძლიანად მიახალა:
_ ბრიყვო, თავის განწირვა ჩვენი მოვალეობაა!
«თეთრნიშნიანთა» რაზმი ამ დროს ხეობის გადაღმა ფერდობზე ადიდა. ფერდობზე მდგომი ტალახით შელესილი ექვსი თუ შვიდი ფანზა მდუმარედ ხვდებოდა განთიადს. ფანზების სახურავს მიღმა სუნშუშანის ცივი, მოწითალო მთა აღმართულიყო. მთას აქა-იქ, თითქოს ხელით დახატული, მომწვანო ნაკეცები ამშვენებდა. სოფელს რომ გასცდნენ, კოლონა გაიშალა. მძმედ შეჭურვილი მეომრები მთის ბილიკებს შეეჭიდნენ, ცოტა ხნის შემდეგ კი ხოხვით დაიწყეს წინსვლა მტრის პოზიციებისაკენ. აფრეიტორი ეგიც, სხვებთან ერთად, ხოხვით მიიწევდა წინ და თან ყურებში ედგა წარისკაც ხორიოს სიტყვები: «ვითომ რა, ქუდთან ხელი რომ მიიტანო, უფასოდ დაგალევინებენ არაყს ჯარისკაცთა ფარდულში?» ეს სიტყვები თავში უტრიალებდა, მაგრამ ბუნებით ჩუმი და უთქმელი კაცი იყო და თავის აზრებს არავის უზიარებდა. და მაინც ხორიოს ნათქვამმა ძალზე გააღიზიანა და ისეთი გულისმომწყვლელი ტკივილი მოჰგვარა, თითქოს ძველმა ჭრილობამ გაუხსენაო. ნადირივით ოთხზე მიფოფხავდა დამზრალ ბილიკზე და ომსა და სიკვდილზე ფიქრობდა. სანუგეშო და დამაშვიდებელი არაფერი ჩანდა. თვით იმპერატორისათვის თავის გაწირვაც კი... სიკვდილი მაინც საშინელი რამ არის. ომი კი... ეფრეიტორი ომს თითქმის არ თვლიდა დანაშაულად. დანაშაული სულ სხვაა, უფრო ადვილი დასადგენია, რადგან მისი წყარი ცალკეულ ადამიანთა ვნებებშია საძიებელი, ომი კი იმპერატორის სამსახურად ითვლება. ეგის და მარტო ეგის კი არა, ორიათას კაცზე მეტს, რომლებიც სხვადსხვა დივიზიიდან შეკრიბეს და «თეთრნიშნიანთა» რაზმში ჩარიცხეს, სხვა გზა არა აქვთ, თვი უნდა ანაცვალონ იმპერატორს.
_ მოვედით, მოვედით! შენ რომელი პოლკიდან ხარ?
ეფრეიტორმა ეგიმ თვალი მოავლო იდამოს. უკვე სუნშუანის ფერდობს მისდგომოდნენ; ეს რაზმების შესაკრები პუნქტი იყო. აქ თავი შეეყარათ სხვადასხვა დივიზიიდან შეკრებილ ჯარისკაცებს, რომელთაც ხაკისფერი მუნდირები ეცვათ ზედ მიმაგრებული ძველმოდური ნიშნებით.
ეგის ერთ-ერთმა მათგანმა გადმოსძახა, რომელი პოლკიდან ხართო?
იგი ქვაზე ჩამომჯდარიყო, ზურგი ძალაგამოცლილი მზის სხივებისათვის მიეშვირა და ღაწვიდან ფრჩხილებით იღებდა ფერიმჭამელას.
_ ¹ პოლკიდან, _ უპასუხა ეგიმ.
_ თბილი ადგილისათვის მიგიგნია! _ გაეხუმრა ჯარისკაცი.
ეფრეიტორმა არც არაფერი უპასუხა და არც მოღუშული შუბლი გახსნა.
რამდენიმე საათის შემდეგ ქვემეხების სროლა ატყდა. ქვეითი ჯარის თავზე ღრიალით გადადიოდა საკუთარი თუ მტრის ყუმბარები. მეომართა ცხვირწინ აზიდული სუნშუშანის ფერდობიდან დროდადრო ყვითელი მტვრის ღრუბელი ადიოდა ცაში _ ამ ფერდობს ლიაძიტუნიდან უშენდა ცეცხლს ჩვენი საზღვაო არტილერია. მტვრის ღრუბელი აიჭრებოდა ზევით და ფერდობზე იისფრად გაიელვებდა აფეთქებული დენთი. ეს გაელვება დღისით ბევრად უფრო თავზარდამცემია, ვიდრე ღამის სიბნელეში, მაგრამ «თეთრნიშნიანთა» ორიათასიანი რაზმი კვლავ ძველ პოზიციაზე იდგა, შეტევისათვის ხელსაყრელ დროს ელოდა და მხნეობას არ კარგავდა. უფრო სწორად, შიშს რომ არ დაეთრგუნა, ცდილობდა, როგორც შეეძლო ემხიარულა.
_ ჯოჯოხეთურად აბათქუნებენ!
ჯარისკაცმა ხორიომ ცას ახედა. იმავ წამს ზედ თავზე გადაუქროლა ყუმბარამ. გრიალის გოგონებაზე ხორიომ თავი მხრებში ჩარგო და ხმა რომ მიწყდა, ჯარისკაც ტაგუტის მიუბრუნდა (მას სახეზე ცხვირსახოცი აეფარებინა, რომ ქვიშა და მტვერი არ შეყროდა).
_ ოცდარვასანტიმეტრიანი იყო.
ჯარისკაცმა ტაგუტიმ ნაძალადევად გაუღიმა და ცხვირსახოცი ჯიბეში ჩაიდო _ არ უნდოდა, ხორიოს დაენახა ეს კიდეებშემოქარგული ცხვირსახოცი _ იგი ერთმა მეგობარმა გეიშამ აჩუქა ფრონტზე წამოსვლის წინ.
_ ოცდარვასანტიმეტრიანს სხვანაირი ხმა აქვს, _ მიუგო ტაგუტიმ, მერე შეცბა და წელში გასწორდა. სხვა ჯარისკაცებიც, თითქოს ვიღაცამ უბრძანაო, ლარივით გაიჭიმნენ ერთიმეორის გვერდით. რაზმს მედიდურად უახლოვდებოდა არმიის მთავარსარდალი _ გენერალი ¹. უკან რამდენიმე შტაბოფიცერი მოსდევდა.
_ წყნარად, წყნარად!
გენერალმა პოზიციას თვალი მოავლო და ხმამაღლა, მკაფიოდ წარმოთქვა:
_ აქ სივიწროვეა, თავისუფლად დადექით. რომელი პოლკიდანა ხართ, «თეთრნიშნიანებო?»
ჯარისკაცმა ტაგუტიმ გენერლის მზერა იგრძნო და ქალიშვილივით დაიბნა, მაგრამ პასუხი მაინც მოახერხა:
_ ¹ ქვეითი პოლკიდან...
_ მართლა? აბა, ყოჩაღად იბრძოლე! _ გენერალმა ხელი ჩამოართვა, შემდეგ ჯარისკაც ხორიოზე გადაიტანა მზერა, მასაც გაოწოდა მარჯვენა და გაიმეორა: _ შენც ყოჩაღად იბრძოლე!
გენერალი მისკენ რომ მიბრუნდა, ხორიო წელში გაიმართა და ისე გაშეშდა, თითქოს ქვისაგან ყოფილიყო გამოქანდაკებული. ძველ გენერალს მოეწონა ეს სახეგარუჯული, მხარბეჭიანი, ძვალმსხვილი და ღაწვმაღალი ჯარისკაცი; აი, ასეთი უნდა იყოს იმპერატორის ყველა კარისკაციო, გაიფიქრა მან, ხორიოს წინ შეჩერდა და ხმას სიფიცხე შემატა:
_ აი, იქ, ფორტია, სწორედ იქიდან გვესვრიან. ამაღამ თქვენ აიღებთ მაგ ფორტს, შემდეგ კი ჩვენი რეზერვები ახლომახლო მდებარე. ყველა დანარჩენ სიმაგრეს დაიმორჩილებენ. მაშასადამე, ყველანი მზად უნდა იყოთ ამ ფორტზე იერიშისათვის. _ გენერალმა ხმაში არ უნდა გაჩერდეთ, არ უნდა ისროლოთ, ყუმბარებივით უნდა დაატყდეთ თავს იმ ციხესიმაგრეს. აბა თქვენ იცით, ვაჟკაცურად მოიქეცით!
გენერალმა ისე მაგრად ჩამოართვა ხელი ჯარისკაც ხორიოს, თითქოს ამით უნდოდა ეჩვენებინა ყველასათვის, თუ რას ნიშნავდა «ვაჟკაცურად» მოქცევა, და გზა განაგრძო.
_ კარგად ვერა გვქონია საქმე, _ ჩაილაპარაკა ჯარისკაცმა ხორიომ, გენერალს თვალი გააყოლა, მერე ჯარისკაც ტაგუტის თვალი ჩაუკრა და დასძინა: _ ასეთი ბერიკაცი რომ ჩამოგართმევს ხელს...
ჯარისკაცმა ტაგუტიმ მწარედ ჩაიღიმა. ამის დანახვაზე ხორიომ უხერხულობა იგრძნო, რაღაც არ მოეწონა მეგობრის ღიმილი. ამ დროს საუბარში ეფრეიტორი ეგი ჩაერია:
_ რაო, გიყიდა ერთი ხელის ჩამორთმევით?
ახლა ჯარისკაცმა ხირიომ გაიღიმა ცალყბად:
_ არ ვარგა ეგრე, ვითომ რა, ნიშნს მიგებ?
_ არა, ვბრაზობ, რომ მარტო შენ დაგდეს პატივი. მეც ხომ მზადა ვარ თავის გასაწირად.
ეფრეიტორ ეგის ტაგუტიმ უპასუხა:
_ მერე რა, აქ ყველა მზად არის, სამშობლოსათვის გაწიროს თავი.
ეფრეიტორმა ეგიმ შუბლი შეიკრა.
_ რატომ ვეწირები, არ ვიცი, და მაინც ვეწირები. ყაჩაღმა რევოლვერი რომ მოგიშვიროს, ხომ ყველა მზად არის, _ სამშობლოსათვის გაწიროს თავი.
ეფრეიტორმა ეგიმ შუბლი შეიკრა.
_ რატომ ვეწირები, არ ვიცი, და მაინც ვეწირები. ყაჩაღმა რევოლვერი რომ მოგიშვიროს, ხომ ყველაფერზე იაღებ ხელს!
_ მეც მაგ აზრისა ვარ, მაგრამ, ყაჩაღს ფულს თუ მისცემ, სიცოცხლეს აღარ წაგართმევს, ჩვენ კი ერთადერთი გზა გვაქვს და ამ გზას ოუსავლეთში მივყავართ. აბა ამას რაღა ეშველება და, თუ სიკვდილი გვიწერია, ღირსეულად მაინც დავიხოცოთ.
ჯერ ისევ სასმელგამოუნელებელმა ხორიომ ზიზღჩამდგარი თვალები მიაპყრო აწუაწუნებულ მეგობარს და გაიფიქრა: «ვითომ მარტო სიცოცხლის გაწირვაა საკმარისი? მეტი არაფერი გვევალება?» მერე ცას მიაჩერდა და გადაწყვიტა, გენერლის თავმდაბლობის საპასუხოდ, ამაღამ ცოცხალ ყუმბარად გადაქცეულიყო...
საღამოს ცხრა საათი იყო დაწყებული, რომ ეფრეიტორი ეგი სუნშუშანის ფერდობზე ეგდო დანახშირებული _ ხელყუმბარა აფეთქებოდა ფეხებთან. «თეთრნიშნიანთა» რაზმის რომელიღაც ჯარისკაცი ეკლიანი მავთულის ღობიდან გამოძვრა, ყვირილ-ყვირილით მიიჭრა ეფრეიტორის გვამთან, გულზე ფეხი დაადგა და ხმამაღლა ახარხარდა. ტყვიების გაბმული სტვენა და საზარელი ხარხარი ერთმანეთს შეერია.
_ ბანზაი! გაუმარჯოს იაპონიას! უწმინდურები იარაღს ყრიან! მტერი გაცამტვერებულია! გაუმარჯოს ჩვენს პოლკს! ბანზაი! ბანზაი! ჯარისკაცი შეუჩერებლივ ყვიროდა და ტან შაშხანას იქნევდა. ყურადღება არ მიუქცევია ხელყუმბარის აფეთქებისათვის, ზედ ცხვირწინ რომ გაუპო წყვდიადი. აფეთქების შუქმა წამით გამოსტაცა სიბნელეს ჯარისკაცის სახე. იგი ხორიო გახლდათ, გააფთრებული შეტევის დროს თავში დაჭრილიყო დაჭკუიდან გადასულიყო.
2.
ჯაშუშები
მეიძის ოცდამეთვრამეტე წლის 5 მარტის დილას, ციუანშენჯუში მდგომი ა ცხენოსანთა ბრიგადის შტაბის ნახევრად ბნელ შენობაში, ორი ჩინელის დაკითხვა მიმდინარეობდა. ისინი, როგორც ჯაშუშობაში ეჭვმიტანილები, ეს-ეს იყო დაეკავებინა ¹ პოლკის ბრიგადის გუშაგს და შტაბში მიეყვანა (ეს პოლკი დროებით შეერთებინათ ცხენოსანთა ბრიგადისათვის). დაბალ ფანზაში არა ციოდა _ კანები 119
ათბობდა იქაურობას, მაგრამ ომის პირქუში ატმოსფერო მაინც ყველაფერს დასტყობოდა _ აგურით მოგებულ იატაკს წამოდებული დეზი ძველებურად აღარ წკრიალებდა, მაგიდაზე მიყრილ ფარაჯებს პეწი დაჰკარგოდა... დამტვრეულ თეთრ კედელზე ალაგ-ალაგ წითელი ქაღალდის ზოლები მიეკრათ. იქვე ჭიკარტებით მიემაგრებინათ ვიღაც გეიშას ფოტოსურთი. მას ევროპულად ჰქონდა თმა დავარცხნილი. გეიშა შტაბის შენობაში! სასაცილო იყო და სატირალიც!
ჩინელების დაკითხვას ბრიგადის შტაბის ოფიცერი, ადიუტანტი და თარჯიმანი აწარმოებდნე. პატიმრები ყველა კითხვაზე გარკვეულ და დალაგებულ პასუხს იძლეოდნენ. ერთ-ერთი მათგანი, წვეროსანი, ასაკით უფროსი რომ უნდა ყოფილიყო, თარჯიმანს არც კი აცდიდა ეკითხვის თარგმნას, ისე იწყებდა ლაპარაკს. მაგრამ სწორედ ეს დალაგებული პასუხები აეჭვებდა ოფიცერს და სულ უფრო და უფრო მეტად უცხოველებდა სურვის, რომ ჩინელები მართლა ჯაშუშები გამომდგარიყვნენ.
_ ეი, შენ, ჯარისკაცო! _ დუდუნა ხმით გასძახა ოფიცერმა კართან მდგომ გუშაგს. ეს გუშაგი ჩვენი ნაცნობი ტაგუტი იყო, «თეთრნიშნიანთა» რაზმის ჯარისკაცი, სწორედ მან მოიყვანა ჩინელი შტაბში. ახლა ზურგით იდგა ცხაურიან კართან და გეიშას სურათს მისჩერებოდა. შტაბის ოფიცრის ხმაზე შეკრთა და დაიღრიალა:
_ გისმენთ!
_ შენ შეიპყარი ესენი? როდის შეიპყარი?
უეშმაკო ტაგუტი ისე ალაპარაკდა, თითქოს გადაშლილი წიგნი უდევს წინ და კითხულობსო.
_ მე სოფლის ჩრდილო განაპირას ვიდექი საგუშაგოზე, მუკდენის გზაზე. როდესაც ასეულის უფროსი ხეზე აფოფხდა...
_ რაო? ასეულის უფროსი ხეზე აფოფხდა? _ აჭიმა წარბები შტაბის ოფიცერმა.
_ დიახ, ასე იყო. ასეულის უფროსი მიდამოს დასაზვერად აფოფხდა ხეზე. უფროსმა ამათზე მიბრძანა, ისინი დაიჭირეო. მაგრამ როცა ვიჭერდი, აი ეს... დიახ, აი, ეს პირტიტველა გაიქცა.
_ სულ ეგ იყო?
_ დიახ, სულ ეს იყო.
_ კეთილი.
შტაბის ოფიცერს გაჟინჟღილებულ სახეზე შეეტყო, რომ მეტ სამხილს მოელოდა გუსაგისაგან. მან შემდგომი კითხვა დაუსვა ტყვეებს. თარჯიმანმა სწრაფად და ხმამაღლა თარგმნა, რადგან არ უნდოდა ვინმეს შეემჩნია, რომ საშინლად მობეზრდა ეს დაკითხვა.
_ რატომ გარბოდი, თუ ჯაშუში არა ხარ?
_ როგორ არ გავიქცეოდი, როცა ეს იაპონელი ჯარისკაცი გიჟივით მეცა? _ მიუგო ფერმკრთალმა ჩინელმა, რომელიც ალბათ ოპიუმის მწეველი იყო.
_ კი, მაგრამ, თქვენ ხომ ბრძოლის ხაზზე მიდიოდით? მშვიდობიან მცხოვრებს იმ გზაზე არაფერი ესაქმება... _ ჩაურთო ადიუტანტმა ჩინურად და ბოროტად მიანათა თვალები ჩინელის ტყვიისფერ სახეს.
_ რატომ არ ესაქმება? ახლახან მოგახსენებდით, რომ სინმინტუნში ვაპირებდი წასვლას, ქაღალდის ფული გვინდოდა გადაგვეხურდავებინა. აი, აქა გვაქვს, ნახეთ!
_ წვეროსანმა ჩინელმა მშვიდად შეავლო თვალი ოფიცრებს. შტაბის ოფიცერმა ჩაიფრუტუნა _ ესიამოვნა, რომადიუტანტს საკადრისი ხურდა დაუბრუნეს.
_ ფული გადაგეხურდავებინათ? მერე და თავი არ გენანებოდათ? _ ჩაიცინა ადიუტანტმა და ბრძანა: _ ყოველი შემთხვევისათვის, უთხარით, გაშიშვლდნენ.
თარჯიმანმა ბრძანება თარგმნა და ჩინელებმა სწრაფად, მაგრამ აუღელვებლად გაიხადეს ტანთ.
_ მუცლის ასაკრავი რომ არ მოუხსნია! აბა, მოიხსნას და აქ მომეცი!
თარჯიმანმა ტილოს ნაჭეტი გამოართვა ჩინელს. ნაჭეტს ტანის სითბო შერჩენოდა და თარჯიმანმა ზიზღი იგრძნო. მუცლის ასაკრავში სამი მსხვილი ქინძისთავი იყო გარჭობილი, სიგრძით სამი სუნი იქნებოდა. ოფიცერი დიდხანს ათვალიერებდა ქინძისთავებს ფანჯრიდან შემოსულ შუქზე, მაგრამ საეჭვო ვერაფერი შენიშნა. სრულიად ჩვეულებრივი ქინძისთავები იყო, ოღონდ ბრტყელ თავებზე ქლიავის ფოთლები ჰქონდა ამოტივტივებული.
_ რად გინდა?
_ მე ნემსებით ვმკურნალობ, _ მშვიდად მიუგო წვეროსანმა.
_ ფეხსაცმელი გაიხადეთ!
დაიწყეს ტანსაცმლის გასინჯვა.
ჩინელები გულგრილად ადევნებდნენ თვალს, თითვლები იდგნენ და ხელსაც არ იფარებდნენ სასირცხო ადგილებზე. შარვლებში და ქურთუკებში კი არა, წაღებსა და წინდებშიც არ აღმოჩნდა რაიმე მამხილებელი ნივთი ან ქაღალდი. წაღების დარღვევაღა იყო საჭირო.
ადიუტანტი აპირებდა ეთქვა შტაბის ოფიცრისათვის, წაღები დავარღვიოთო, რომ მოულოდნელად მეზობელი ოთახიდან არმიის სარდალი შემოვიდა, ბრიგადის უფროსისა და არმიის შტაბის ოფიცრების ტანხლებით. გენერალი ბრიგადის უფროსთან ყოფილიყო _ რაღაც საქმეზე უნდა მოთათბირებოდა ადიუტანტებსა და შტაბს.
_ რუსების ჯაშუშები არიან? _ იკითხა გენერალმა, ჩინელებს მიუახლოვდა და ჯიქურ მიაშტერდა თვალები. (შემდგომში ერთმა ამერიკელმა მოურიდებლად აღნიშნა, ამ ცნობილ გენერალს რაღაც მანიაკური გამოხედვა აქვსო, ამ მანიაკურ თვალებში, განსაკუთრებით ასეთ შემთხვევებში, ავისმომასწავებელი ცეცხლი აენტებოდა ხოლმე).
შტაბის ოფიცერმა მოკლედ მოახსენა გენერალს საქმის ვიტარება, გენერალი დროდადრო თავს უქნევდა და თითქოს რაღაცას იხსენებდა.
_ ისღა დაგვრჩენია, ცემით გამოვტეხოთ, _ დაამთავრა შტაბის ოფიცერმა.
მაშინ გენერალმა ხელი, რომელშიაც რუკა ეჭირა, იატაკზე მიყრილი წაღებისაკენ გაიშვირა და ბრძანა:
_ აბა, ერთი, ეს წაღები დაჭერით!
წაღებს ლანჩები მოარღვიეს და იატაკზე ხუთი-ექვსი რუკა და საიდუმლო საბუთები გადმოცვივდა. ამის დანახვაზე ჩინელებს ფერი ეცვალათ, მაგრამ ხმა არ ამოუღიათ. ორივე ჯიუტად ჩაშტრებოდა იატაკს.
_ ასეც ვიცოდი! მიუბრუნდა გენერალი ბრიგადის უფროსს და უკმაყოფილოდ ჩაიღიმა. ფეხსაცმელი ყოველთვის საეჭვოა. ჩაიცვან. არა, ასეთი ჯაშუშები ჩენს დღეში არ მინახავს!
_ ფრიად გაოცებული ვარ თქვენი აღმატებულების გამჭრიახობით! _ თავაზიანი ღიმილით შენიშნა ადიუტანტმა და ბრიგადის უფროსს ჯაშუშობის დამამტკიცებელი საბუთები გაუწოდა. მას თითქოს დაავიწყდა, რომ გენერლის შემოსვლამდე თვითონ აპირებდა წაღების შემოწმებას.
_ რადგან გააშიშვლეთ და მაინც ვერაფერი უნახეთ, წაღები რჩებოდა საეჭვო. _ გენერალი კვლავ შესანიშნავ გუნებაზე იყო. _ მე მაშინვე ვიფიქრე, რომ წაღებში ექნებოდათ.
ბრიგადის უფროსიც კმაყოფილი და გამოცოცხლებული ჩანდა.
_ რაც მართალია, მართალია, _ თქვა მან, _ აქაური მცხოვრებლების ნდობა არ შეიძლება. ჩვენ რომ შემოვედით, იაპონური დროშები გამოფინეს, მერე, როცა სახლებში ჩხრეკა მოვაწყვეთ, რუსული დროშები აღმოაჩნდათ.
_ ერთი სიტყვით, გათახსირებული ხალხია!
_ ნამდვილად! გათახსირებული და ეშმაკი ხალხია!
ამ საუბრის დროს შტაბის ოფიცერი თარჯიმნის დახმარებით აძლევდა კითხვებს ჩინელებს და თანდათან ბრაზდებოდა. უცებ ჯარისკაც ტაგუტისაკენ მიბრუნდა და მიახალა:
_ ეი, ჯარისკაცო! ჯაშუშები შენ შეიპყარი და შენვე უნდა ჩააძაღლო!
ოცი წუთის შემდეგ ორივე ჩინელი სოფლის სამხრეთით, გზის პირას, ხმელი ტირიფის ძირში იჯდა. ისინი ნაწნავებით გადაებათ ერთმანეთზე. ჯარისკაცმა ტაგუტიმ თოფს ხიშტი ჩამოაცვა და პატიმრები გააცალკევა. შემდეგ შაშხანა აიღო და ზურგიდან დაუდგა ხნიერ ჩინელს, მაგრამ, სანამ მოკლავდა, მოინდომა ეთქვა, გკლავო.
_ ნიი... დაიწყო მან, მაგრამ ვეღარ გააგრძელა, არ იცოდა, როგორ ითქმოდა ჩინურად «მოკვლა».
_ ნიი..., ახლა მოგკლავ!
ორივე ჩინელმა ერთად ოხედეს, მაგრამ შიში არც ერთს არ დასტყობია. ტაგუტიმ ხიშტი მოიმარჯვა. ჩინელებმა რამდენჯერმე დაუკრეს თავი სივრცეს _ მარჯვნივ, მარცხნივ, პირდაპირ. «სამშობლოს ემშვიდობებიან», _ გაიფიქრა ჯარისკაცმა ტაგუტიმ. თავის დაკვრას რომ მორჩნენ, ჩინელებმა კისრები წაიგრძელეს და გაშეშდნენ. ისინი უკვე შეგუებოდნენ სიკვდილს. ჯარისკაცმა ტაგუტიმ შაშხანა ასწია, მაგრამ ჩინელები ისე მორჩილად ისხდნენ, რომ გული არ უშვრებოდა, ხიშტი ცაეცა.
_ ნიი, ახლა მოგკლავთ! _ უნებლიეთ გაიმეორა მან.
ამ დროს სოფლიდან მომავალი მხედარი გამჩნდა.
_ ეი, ჯარისკაცო!
მხედარი მოახლოვდა. იგი ფელდფებელი გამოდგა. ჩინელები რომ დაინახა, ცხენი შეაჩერა და ქედმაღლურად ჰკითხა ტაგუტის:
_ რუსების ჯაშუსებია? ეტყობა, ისინი არიან. მოიტა, ერთი მე დამაჩეხინე.
ჯარისკაცმა ტაჰუტიმ ღრეჭვით მიუგო:
_ თუ გინდა, ორივეს დაგითმობ.
_ მართლა? გულუხვი ყოფილხარ!
ფელდფებელი მარდად ჩამოქვეითდა, ზურგიდან მოუარა ჩინეებს და იაპონური ხმალი გააშიშვლა. ამ დროს სოფლის მხრიდან კვლავ გაისმა ფლოქვების ხშირი ხმა _ მათკენ სამი ოფიცერი მოაჭენებდა ცხენებს. ფელდფებელმა ახალმოსულებს ყურადღება არ მიაქცია. ხმალი ასწია, მაგრამ სანამ მოიქნევდა, სამი ოფიცერი ტირიფს გაუსწორდა. არმიის სარდალი! ფელდფებელი და ჯარისკაცი ტაგუტი გენერლისაკენ მიბრუნდნენ და სალამი მისცეს.
_ რუსების ჯაშუსებია! _ თქვა გენერალმა და თვალებში წამით სიგიჟის ცეცხლმა გაუელვა. _ დაჩეხე! დაჩეხე!
ფელგფებელმა ერთი მოქნევით წააცალა თავი ახალგაზრდა ჩინელს. მოკვეთილი თავი მიწაზე დაგორდა ფერდობზე. ყვითელი მიწას სისხლის მოზრდილი ლაქით შეიფერა.
_ ეგრე! შესანიშნავია! _ შეაქო გენერალმა ფელდფებელი, თავი დაუქნია და ცხენი დაძრა.
122
ფელდფებელმა თვალი გააყოლა გენერალს, მერე მეორე ჩინელს დაუდგა ზურგს უკან და გასისხლიანებლი ხმალი მოიმარჯვა. აშარად ჩანდა, რომ მას გენერალზე მეტად მოსწონდა ხოცვა-ჟლეტა.
«ამისთანებს... მეც დავხოცავდი», _ გაიფიქრა ჯარისკაცმა ტაგუტიმ და ხმელი ტირიფის ძირას ჩამოჯდა. ფელდფებელმა კვლავ აღმართა ხმალი. წვერიანმა ჩინელმა უხმოდ მიუშვირა კისერი. თვალიც არ დაუხამხამებია...
გენერლის ერთ-ერთი თანმხლები შტაბოფიცერი, პოდპოლკოვნიკი ჰოძუმი ცხენს მიაჭენებდა და დამზრალ ველს გასცქეროდა, მაგრამ ვერც შორეულ გადამხმარ ჭალებს ხედავდა და ვერც იქვე, გზის გვერდზე მიყრილ ქვის ფილებს; თავში ოდესღაც ყველაზე საყვარელი მწერლის, სტენდალის სიტყვები უტრიალებდა:
«როდესაც ორდენებით მკერდდამშვენებულ კაცს ვხედავ, ვფიქრობ, ნეტა რამდენი საშინელების ჩადენის საფასურად მოიპოვა ეს ორდენები-მეთქი».
როდესაც გამოფხიზლდა, შენიშნა, რომ ძალიან ჩამორჩენოდა გენერალს. პოდპოლკოვნიკი შეკრთა და ცხენს დეზი ჰკრა. ღრუბლებიდან სულ ახლახან გამოჭყეტილი მზის მკრთალი სხივები ოქროს ბუზმენტებზე აუკიაფდა.
სპექტაკლი ბანაკში
მეიძის ოცდამერვე წლის 4 მაისს აძინიუბაოში განლაგებული არმიის შტაბში გადაწყვიტეს, ომში დაღუპულთა მოსახსენიებელი დილის წირვის შემდეგ სპექტაკლი გაემართათ. დარბაზის მაგივრობა ღია ცის ქვეშ მოწყობილ ჩინურ სოფლურ თეატრს უნდა გაეწია; სახელდახელოდ მოწყობილ სცენაზე ფარდა ჩამოაფარეს და თეატრი მზად იყო. ჭილოფებზე, სპექტაკლის დაწყებამდე კარგა ხნით ადრე, ჯარისკაცებმა მოიკალათეს. ჯარისკაცებს ხაკისფერი, შელანძღული მუნდირები ეცვათ და წელზე ხიშტი ეკიდათ, საცოდავი სანახავი იყვნენ, იმდენად საცოდავი, სასაცილოც კი გახლდათ მათთვის მაყურებელი გეწოდებინა. თუმცა იქნებ სწორედ ამიტომ იყო, რომ ჯარისკაცების სახეზე გადაფენილი მხიარული ღიმილი გულს აუჩქარებდა ადამიანს.
არმიის შტაბის ოფიცრები გენერლის მეთაურობით, საეტაპო ინსპექცია და არმიაში მოვლინებული უცხოელი ოფიცრები უკან, შემაღლებულ ადგილზე გამწკრივებულ სკამებზე ისხდნენ. ასეც რომ არ ყოფილიყო, სამხრეებისა და ადიუტანტთა აქსელბანტების წყალობით, ეს რიგი ჯარისკაცთა რიგებზე უფრო ბრწყინვალედ მაინც გამოჩნდებოდა. ამ რიგს ჯარისკაცთა თვალში, სარდალზე უფრო, უცხოელი ოფიცრები მატებდნენ მშვენებას; უცხოელი, თUნდაც მთალდ სულელი იოს, დიდ პატივისცემასა და აღტაცებას იწვევს.
გენერალი დღესაც საუცხოო გუნებაზე იყო. იგი ერთ-ერთ ადიუტანტს ესაუბრებოდა და დროდადრო პროგრამას ჩახედავდა ხოლმე, თვალებში მზის სხივივით ჩასდგომოდა თბილი, მიმზიდველი ღიმილი.
ბოლოს დადგა სპექტაკლის დაწყების დრო. აყვავებული ალუბლებითა და ამომავალი მზით ლამაზად მოხატული ფარდის უკან სარაკუნა აახმიანეს და პორუჩიკმა, რომელსაც ამ საქმის თაოსნობა დაევალა, სწრაფად გადასწია ფარდა.
სცენა იაპონური ბინის ერთ ოთახს წარმოადგენდა. კუთხეში მიწყობილი ბრინჯით სავსე ტომრები მაყურებელს მიანიშნებდა, რომ ოთახი ბრინჯის გასაყიდი დუქანი იყო. სცენაზე მედუქნე ემოვიდა, ტაში შემოკრა და დაიძახა: «ეი, ო-ნაბე! ეი, ო-ნაბე!» ამ ზახილზე მსახური ქალი გამოვიდა. იგი პატრონზე მაღალი იყო, თმა
«იტიოგაესის» ყაიდაზე ჰქონდა დავარცხნილი. შემდეგ... შემდეგ დაიწყო პიესა, რომლის შინაარსი არც კი ღირს მოსაყოლად.
როცა რომელიმე მსახიობი უხამს ფრაზას გადმოისროდა, ჭილოფზე ფეხმორთხმული მაყურებლები ხარხარს იწყებდნენ. მათ უკან მსხდომი ოფიცრების უმეტესობაც იღიმებოდა. შემსრულებლები, ჩანს, გაახალისა მაყურებელთა ხარხარმა და მათ ხუმრობას ბოლო არ უჩანდა. მერე ფუნდოსიანმა მედუქნემ ჭიდაობა დაუწყო მოსამსახურე ქალს, რომლის თეძოებს მხოლოდ ვიწრო ნაჭერი ფარავდა. ხარხარმა იმატა. ერთმა საეტაპო ინსპექციის კაპიტანმა კინაღამ ტაშის ცემა ატეხა და აი, სწორედ ამ დროს ახარხარებულ დარბაზს გრგვინვასავით გადაუარა მრისხანე ხმამ:
_ ეს რა უმსგავსობაა! დახურეთ ფარდა! ფარდა!
ეს გენერალი იყო. ხელთათმანიანი ხელები ხმლის მსხვილ ვადაზე დაეწყო და პირგამეხებული მისჩერებოდა სცენას.
პორუჩიკმა ბრძანება შეასრულა _ გაოგნებულ მსახიობებს სასწრაფოდ ჩამოაფარა ფარდა. ჭილოფზე მსხდომი მაყურებლები გაირინდნენ, თეატრში სიჩუმემ დაისადგურა, მხოლოდ საიდანღაც ისმოდა ძლივსგასაგონი შარიშური. უცხოელ ოფიცრებსა და მათ გვერდით მჯდომ პოდპოლკოვნიკ ჰოძუმის გული დასწყდათ, რომ მხიარულება შეწყდა. პოდპოლკოვნიკ ჰოძუმის, რა თქმა უნდა, ღიმილიც ვერ მოჰგვარა პიესამ, მაგრამ შეგნებული კაცი იყო და თავის აზრს არავის ახვევდა თავზე. გარდა ამისა, რამდენიმე წელი ეცხოვრა ევროპაში, კარგად იცნობდა იქაურებს და იცოდა, რომ ეს ოფიცრები შიშველი მოჭიდავეების დანახვას არ შეიცხადებდნენ.
_ რა მოხდა? _ გაოცებით ჰკითხა ერთმა ფრანგმა ოფიცერმა პოლკოვნიკ ჰოძუმის.
_ გენერალმა სპექტაკლის შეწყვეტა ბრძანა.
_ რატომ?
_ უხამსობაა... გენერალს უხამსობა არ უყვარს.
ამ დროს სცენიდან კვლავ მოისმა სარაკუნას ხმა. მიჩუმებული ჯარისკაცები ახმაურდნენ. აქა-იქ ტაში გაისმა. პოდპოლკოვნიკმა ჰოძუმიმ შვებით ამოისუნთქა და ირგვლივ მიმოიხედა. გვერდით მსხდომი ოფიცრები, ეტყობა, უხერხულობას გრძნობდნენ _ იშმუშნებოდნენ, ხან სცენას შეხედავდნენ, ხან გვერდზე მიაბრუნებდნენ თავს. მხოლოდ გენერალს ეწყო კვლავინდებურად ხელები ხმლის ვადაზე, თვალმოუშორებლად მიშტერებოდა სცენას, სადაც უკვე ნელ-ნელა ხსნიდნენ ფარდას. შემდეგი პიესა პირველისაგან სრულიად განსხვავდებოდა _ ძველებური სანტიმენტალური დრამა გახლდათ და დეკორაციაც შესაფერისი ჰქონდა. სცენაზე მხოლოდ თეჯირები და ერთადერთი ანთებული ფარანი იდგა. ფართოყვრიმალებიანი ახალგაზრდა ქალი და ყელმოქცეული ქალაქელი კაცი საკეს სვამდნენ. ქალი დროდადრო წრიპინა ხმით გამოელაპარაკებოდა ქალაქელს, რომელსაც «ახალგაზრდა ბატონს» უწოდებდა, შემდეგ... პოდპოლკოვნიკი ჰოძუმი, სცენას თვალი რომ მოაშორა, მოგონებებში ჩაიძირა: «რიუსეიძას» თეატრის ამფითაეტრის მოაჯირს თორმეტიოდე წლის ყმაწვილი დაყრდნობია. სცენაზე ტოტებდახრილი ალუბლები ჰყვავის. მოჩანს განათებული ქალაქის დეკორაცია, რომლის შუაში ცნობილი ბარძაემონი დგას. ხელში ჭილის შლაპა უჭირავს. ბანძაემონი იაპონელ მეკობრეს ანსახიარებს. ყმაწვილი სუნთქვაშეკრული მიჩერებია სცენას. ერთ დროს ხომ თვითონაც უთამაშია ეს როლი...
_ საზიზღარი სპექტაკლია! როდის დახურავენ ფარდას! ფარდა! ფარდა! _ ქვემეხივით დაიქუხა გენერალმა და პოდპოლკოვნიკი ფიქრებიდან გამოერკვა. მან კვლავ შეხედა სცენას. სცენაზე უკვე გამოვარდნილიყო პორუჩიკი და ფარდას
ხურავდა. პოდპოლკოვნილმა ისღა დაინახა, რომ თეჯირზე ქალისა და მამაკაცის ქამრები ეკიდა.
პოდპოლკოვნის დამცინავმა ღიმილმა მოუღრიცა ტუჩები. «ძალზე მოუსაზრებელი ყოფილა ამ თეატრის უფროსი! თუ გენერალმა ქალისა და კაცის ჭიდაობა აკრძალა, განა სასიყვარულო სცენას მოიწონებდა?» პოდპოლკოვნიკი გენერალს მიაჩერდა და სმენა გაამახვილა: გენერალი ხმამაღლა, გაბრაზებით ელაპარაკებოდა სპექტაკლის მომწყობს.
პოდპოლკოვნიკს მოესმა, როგორ ჩაულაპარაკა ერთმა ენამწარე ამერიკელმა ოფიცერმა თავის გვერდით მჯდომ ფრანგ ოფიცერს:
_ ცუდ დღეშია გენერალი ნ-ი: არმიის სარდლობაც მას აკისრია და ცენზორობაც!
მესამე პიესა ათიოდე წუთის შემდეგ დაიწყო. ამჯერად ჯარისკაცებს სარაკუნას ხმის გაგონების შემდეგაც არ დაუკრავთ ტაში. «სამწუხაროა! სპექტაკლსაც კი ვერ უნდა უყურონ მეთვალყურის გარეშე!» პოდპოლკოვნიკი ჰოძუმი თანაგრძნობით მიჩერებოდა ხაკისფერ მუნდირებში გამოწყობილ ბრბოს, რომელიც ხმამაღლა ლაპარაკსაც კი ვერ ბედავდა.
მესამე პიესაში სცენაზე შავი ფარდის წინ სამიოდე ტირიფი იდგა. ტირიფები ნამდვილი იყო, ცოცხალი, მწვანე _ სულ ახლახან მოეჭრათ სადღაც. წვეროსანი კაცი, ალბათ პრისტავი, ახალგაზრდა პოლიციელს ლანძღავდა. პოდპოლკოვნიკმა ჰოძუმიმ გაოცებით ჩახედა პროგრამას. პროგრამაში ეწერა: «დამბაჩიანი ყაჩაღი სიმიძუ სადაკიტი. ეპყრობის სცენა მდინარის ნაპირას».
როცა პრისტავი წავიდა, ახალგაზრდა პოლიციელმა თავლები მაღლა აღაპყრო და აწუწუნდა. ამ გრძელი მონოლოგის შინაარსი ის იყო, რომ თურმე პოლიციელი დიდ ხანია დასდევდა «დამბაჩიან ყაჩაღს», მაგრამ დღემდე ვერ შეეპყრო. შემდეგ ვითომ დაინახა ყაჩაღი და, თვალში რომ არ მოხვედროდა, გადაწყვიტა მდინარეში ჩასულიყო. იგი თავით შეძვრა შავი ფარდის ქვეშ. რაც უნდა მოწყალე თვალით შეგეხედა ამ სცენისათვის, მაინც ვერ მიამგვანებდი წყალში ჩაყვინთვას. უფრო კოღოებისაგან თავდასაცავი ბადის ქვეშ შეძრომას ჰგავდა.
ცოტა ხანს სცენა ცარიელი იყო. მხოლოდ დოლის ხმა ისმოდა _ ეტყობა, ამით ტალღების ხმაურის გადმოცემა უნდოდათ. მერე ბრმა გამოვიდა სცენაზე და ჯოხის კაკუნით მიიწევდა წინ. უცებ შავი ფერდის უკნიდან პოლიციელი გამოხტა. «დამბაჩიანო ყაჩაღ, სიმიძუ სადაკიტი, საქმე მაქვს!» _ შეჰყვირა მან და ბრმას ეცა. ბრმა მაშინვე საჩხუბრად შეიმართა, თანაც ფართოდ დააჭყიტა თვალები.
«თვალები კი, სამწუხაროდ, ძალიან პატარა აქვს», _ გაიფიქრა პოდპოლკოვნიკმა და ბავშვურად გაიღიმა.
სცენაზე ორთაბრძოლა დაიწყო. დამბაჩიან ყაჩაღს, როგორც მის სახელს შეეფერებოდა, მართლაც ჰქონდა დატენილი დამბაჩა. ორი გასროლა... სამი გასროლა. დამბაჩა ზედიზედ ისროდა, მაგრამ პოლიციელმა ბოლოს და ბოლოს იყოჩაღა და «ბრმა» გათოკა.
ჯარისკაცები როგორც მოსალოდნელი იყო, გამოცოცხლდნენ, მაგრამ ხმა კვლავ არ ამოუღიათ. პოდპოლკოვნიკმა გენერალს გადახედა. იგი ამჯერად ყურადღებით მისჩერებოდა სცენას და სახეზე უკვე კმაყოფილება ეტყობოდა.
სცენაზე პოლიციის უფროსი შემოვარდა, თან ხელქვეითები შემოჰყვნენ. ბრმასთან შეტაკებისას ტყვიით დაჭრილი პოლიციელი უგონოდ დაენარცხა იატაკს. პოლიციის უფროსი დაჭრილის მოსულიერებას შეუდგა, მისი ხელქვეითები კი გათოკილი დამბაჩიანი ყაჩაღის წასაყვანად მოემზადნენ. შემდეგ პოლიციის უფროსსა და პოლიციელს შორის ისეთი გულისამაჩუყებელი საუბარი გაიმართა, როგორც 125
ძველებურ ტრაგედიებშია ხოლმე. უფროსმა, თითქოს ძველი დროის რომელიმე გამოჩენილი მმართველიაო, დაჭრილს ჰკითხა, სიკვდილის წინ ხომ არაფერი გაქვს სათქმელიო. პოლიციელმა მიუგო, სოფელში დედა მყავსო. უფროსმა დაამშვიდა, დედაშენის დარდი ნუ გექნება, არაფერს გავიჭირვებთო. შემდეგ ჰკითხა, კიდევ რამეზე ხომ არა სწყდება გული მომაკვდავს? არაო, უპასუხა პოლიციელმა, მეტი არაფერი მაქვს სათქმელი, დამბაჩიანი ყაჩაღი შევიპყარი და მეტი არაფერი მინდაო.
ამ დროს მიყუჩებულ დარბაზში მესამედ გაისმა გენერლის ხმა, მაგრამ უკვე ლანზღვა-გინება კი არა, გულიდან ამოხეთქილი აღტაცების შეძახილი:
_ ყოჩაღ! ნამდვილი იაპონელი ვაჟკაცი ხარ!
პოდპოლკოვნიკმა ჰოძუმიმ კვლავ მალულად გადახედა გენერალს და შენიშნა, რომ მას მზით გარუჯულ ღაწვებზე ცრემლები უციმციმებდა. «გენერალი კარგი კაცია», _ ოდნავი ზიზღითა და ამავე დროს კეთლმოსურნედ გაიფიქრა პოდპოლკოვნიკმა.
გაისმა მქუხარე ტაში. ფარდა ნელ-ნელა დაიხურა. პოდპოლკოვნიკმა ამ ხმაურში დრო იხელთა, წამოდგა და თეატრიდან გავიდა.
ნახევარი საათის შემდეგ პოდპოლკოვნიკი თავის თანამშრომელთან, მაიორ ნაკამურასთან ერთად სეირნობდა სოფლის განაპირას და თან პაპიროსს აბოლებდა.
_ სპექტაკლს დიდი წარმატება ხვდა წილად. მისი აღმატებულება ნ-ი ძალიან კმაყოფილია, ამბობდა მაიორი და თან თავის «კაიზერულ» ულვაშს იგრეხდა.
_ სპექტაკლს? ჰო, «დამბაჩიან ყაჩაღს»?
_ მარტო «დამბაჩიან ყაჩაღს» კი არა. მისმა აღმატებულებამ თეატრის უფროსს უხმო და უბრძანა, დამატებით კიდევ ერთი პიესა ეთამაშათ. უფრო სწორად, იმ პიესის ნწაყვეტი, აკაგაკი კენძოს ამბავზე რომ არის დაწერილი. რა ჰქვია იმ სცენას? «ტოკური-ნო ვაკარე» არა?
პოდპოლკოვნიკი ჰოძუმი თვალებით იღიმებოდა და გაჰყურებდა ვრცელ, უკვე მწვანედ აბიბინებულ ველს, რომელსაც მსუბუქი ოხშივარი ასდიოდა.
_ იმასაც დიდი წარმატება ხვდა წილად, _ განაგრძობდა მაიორი ნაკამურა, _ ამბობენ, მისმა აღმატებულებამ თეატრის უფროსს დაავალა, დღეს შვიდ საათზე რაიმე საესტრადო საღამოს მაგვარი მოაწყვეო.
_ საესტრადო საღამო? სახუმარო ამბების მთხრობელი ხომ არ უნდა გამოიყვანონ სცენაზე?
_ არა, რას ამბობ! თქმულებებს მოგიყვებიან. მგონი, მიტოს თქმულება იქნება, «როგორ მოგზაურობდა მთავარი მიტო თავის ქვეყანაში».
პოდპოლკოვნიკი ჰოძუმი დაიღრიჯა, მაგრამ მაიორმა ამას ყურადღება არ მიაქცია და კვლავ მხიარულად განაგრძო:
_ მის აღმატებულებას, როგორც ამბობენ, ძალიან უყვარს მთავარი მიტო. უთქვამს, მე როგორც ერთგული ქვეშევრდომი, ყველაზე უფრო მთავარ მიტოსა და კატო კიიომასას ვაფასებო. პოდპოლკოვნიკმა ჰოძუმიმ მდუმარედ ახედა ზეცას. ტირიფის ტოტებს შუა თხელი, გამჭვირვალე ღრუბლები დაცურავდა. პოდპოლკოვნიკმა ღრმად ჩაისუნთქა.
_ გაზაფხუია, მანჯურიაში ვართ და მაინც გაზაფხულია!
_ იაპონიაში კი უკვე საზაფხულოდ არიან განწყობილნი.
მაიორმა ნაკამურამ ტოკიოზე დაიწყო ფიქრი. ცოლი გაახსენდა, გემრიელი კერძების გაკეთება რომ იცოდა, შვილები, რომლებიც დაწყებით სკოლაში სწავლობდნენ და... ციტათი დანაღვლიანდა.
_ აი, გარგარიც აყვავებულა!
პოდპოლკოვნიკმა ჰოძუმიმ მხიარულად გაიშვიტა ხელი და მაიორს მიწაყრილის გადაღმა, კარგა მოშორებით მდგომი, ვარდისფერად აყვავებული ხეების კორომი დაანახვა. «Ecoute moi Madeleine», _ გაუელვა მოულოდნელად მეხსიერებაში ჰიუგოს სტრიქონმა.
4.
მამა და შვილი
ერთხელ გვიან საღამოს, ტაისიოს მეშვიდე წლის ოქტომბერში, წარსულში შტაბის ოფიცერი, ახლა კი გენერალ-მაიორი ნაკამურა ჩაფიქრებული იჯდა საკუთარ, ევროპულად გაწყობილ სასტუმრო ოტახის კუთხეში მდგომ სავარძელში და სიგარას აბოლებდა.
ნაკამურა ოც წელზე მეტი იყო, რაც აღარ მსახურობდა და ამდენი ხნის მშვიდ ცხოვრებას სათნო მოხუცად ექცია. ამ საღამოს კი, ალბათ, იაპონური სამოსის, შეთხელებული თმისა და სქელი ტუჩების წყალობით, მეტისმეტად გულკეთილი და უწყინარი ჩანდა. ნაკამურა სავარძლის საზურგეს მიეყრდნო, ნელა მოათვალიერა ოთახი და უცებ ამოიხვნეშა.
კედლებზე ფოტოსურათები ეკიდა _ ევროპული ნახატების პერპოდუქციები. ერთ-ერთ მათგანზე ფანჯარასთან მომდგარი დანაღვლიანებული გოგონა იყო გამოსახული. მეორეზე _ პეიზაჟი: კვიპაროსების ტოტებში მომწყვდეული მზე. ელექტრონის შუქზე ფოტოსურათები თითქოს სუსხსა და მედიდურობას მატებდა ამ ძველებურ სასტუმრო ოთახს. მგონი სწორედ ეს არ მოეწონა გენერალ-მაიორს.
ოთახში ცოტა ხანს სიჩუმე მეფობდა. შემდეგ გენერალ-მაიორს ფრთხილი დაკაკუნება მოესმა.
_ შემოდი!
სასტუმროში მაღალი, სტუდენტისფორმიანი ჭაბუკი შემოვიდა, გენერალ-მაიორს მიუახლოვდა, ხელი სკამის ასაღებად გაიწოდა და ცოტა არ იყოს, უხეშად ჰკითხა:
_ გინდა რაიმე, მამა?
_ ჰო, დაჯექი!
ჭაბუკი მორჩილად დაჯდა.
_ რა მოხდა?
გენერალ-მაიორმა თვალი ააყოლა შვილის მუნდირის ოქროს ღილებს და ჰკითხა:
_ დღეს რაღა იყო?
_ დღეს კავაის ხსოვნისადმი მიძღვნილი საღამო გვქონდა, მამა, ალბათ, არ იცნობდი. ფილოლოგიის ფაკულტეტის სტუდენტი იყო, ჩემი ფაკულტეტის. ახლა სწორედ იქიან მოვდივარ.
გენერალ-მაიორმა თავი დაუქნია, ჰავანური სიგარა მოქაჩა და ბოლო მსხვილი ბოლქვები გამოუშვა. შემდეგ წელში გასწორდა და მთავარ საკიტხებზე გადავიდა:
_ აი, ეს სურათები კიდელზე... შენ შეცვალე?
_ კი. ვეღარ მოვასწარი, მეთქვა. ამ დილას შევცვალე. რა, ცუდია?
_ არა, მაგიტომ არ გეუბნები. ცუდი კი არ არის, მაგრამ მინდოდა, რომ მისი აღმატებულება ნ-ის სურათი მაინც დაგეტოვებინა.
_ ამის გვერდით? _ უნებლიეთ გაეღიმა ჭაბუკს.
_ ვითომ ამის გვერდით არ შეიძლება ეკიდოს?
_ როგორ არ შეიძლება, მაგრამ სასაცილო იქნება.
_ რატომ, სხვა პორტრეტებიც ხომ კიდია! _ გენერალ-მაიორმა ბუხრის თავისაკენ გაიშვირა ხელი. გენერალ-მაიორს ჩარჩოდან მშვიდად უმზერდა ორმოცდაათი წლის რემბრანტი.
_ ეს სულ სხვა რამაა. ამის დაკიდება არაფრით არ შეიძლება გენერალ ნ-ის გვერდით.
_ მართლა?! რა გაეწყობა. საშველი არ ყოფილა.
გენერალ-მაიორმა ადვილად დაუთმო შვილს, მაგრამ ცოტა ხნის შემდეგ კვლავ გამოუშვა პირიდან სიგარის ბოლი და წყნარი ხმით კითხა:
_ შენ რას... უფრო სწორად, რას ფიქრობთ შენ და შენი ტოლები მის აღმატებულებაზე.
_ არაფერსაც არ ვფიქრობ. ალბათ შესანიშნავი ჯარისკაცი იყო.
ჭაბუკმა შენიშნა, რომ მამამისს ბებრულ თვალებში სიმთვრალე ჩასდგომოდა. ეტყობა, ცოტაოდენი საკე დაელია ამ საღამოს.
_ რასაკვირველია, შესანიშნავი ჯარისკაცი და, გარდა ამისა, ნამდვილად კეთილი გულის ადამიანი იყო. მამობრივ მზრუნველობას იჩენდა ყველასადმი.
და გულაჩუყებულმა გენერალ-მაიორმა გენერლის ცხოვრების ერთი ეპიზოდის მოყოლა დაიწყო. ეს ამბავი იაპონია-რუსეთის ომის შემდეგ მომხდარა, როცა ნაკამურა გენერალთან სტუმრად მისულა ვილაში, ნასუს დაბლობზე. ვილაში რომ მივიდა, დარაჯს უთქვამს, გენერალი და მისი ცოლი ეს-ესაა მთაში წავიდნენ სასეირნოდო. გენერალ-მაიორმა გზა იცოდა და მაშინვე მიჰყვა მათ კვალს. ორი-სამი ტიო რომ გაიარა, უბრალო კიმონოში გამოწყობილი გენერალი დაინახა; ცოლიც გვერდით ედგა. გენერალ-მაიორი ცოტა ხანს ესაუბრა მოხუცებს. გენერალი ადგილიდან დაძვრას არ აპირებდა. მაშინ გენერალ-მაიორმა ჰკითხა, აქ რაიმე საქმე რომ არა გაქვთო. გენერალმა გაიცინა და მიუგო: «იცით რა, ცოლმა მითხრა, საპირფარეშოში მინდა შესვლაო და მოწაფეები, ჩვენთან ერთად რომ მოსეირნობდნენ, ადგილის მოსაძებნად გაიქცნენ. ჰო და, ჩვენც ვდგავართ და ველოდებით»... იმ დროს გზის პირას, მახსოვს, ჯერ კიდევ ეყარა წაბლი... (გენერალ-მაიორმა თვალები მოჭუტა და მხიარულად გაიღიმა). უცებ სიყვითლეშეპარული ტყიდან ჟივილ-ხივილით გამოცვივდნენ მოწაფეები, ისინი გენერალს შემოეხვივნენ ირგვლივ, გენერალ-მაიორს არ დაერიდნენ და ყველანი ერთად ალაპარაკდნენ, ასეთი და ასეთი ადგილი ვნახე და არა მე წავიყვან, არა მეო. «მაშინ კენჭი ვყაროთ», _ თქვა გენერალმა და სიცილით შეხედა გენარალ-მააიორს.
ჭაბუკსაც გაეცინა...
_ უბრალო, ალალი კაცი ყოფილა, მაგრამ ევროპელები ვერ გაუგებდნენ.
_ აი, რა უბრალოდ იქცეოდნენ მაშინ! ამიტომ, საკმარისი იყო თორმეტი წლის მოწაფესთან მისი აღმატებულების სახელი გეხსენებინათ, რომ მაშინვე შეატყობდით, რა სიყვარულით იყო ეს ბავშვი გამსჭვალული ამ ხნის კაცისადმი. ღვიძლი ბიძასავით უყვარდათ. არა, თქვენ ყველანი ცდებით. მისი აღმატებულება მარტო ჯარისკაცი არ ყოფილა.
ეს სასიამოვნო საუბარი რომ დაამთავრა, გენერალ-მაიორი კვლავ ბუხრის თავზე ჩამოკიდებულ რემბრანტის პორტრეტს მიაჩერდა.
_ ესეც გამცენილი ადამიანია?
_ დიახ. დიდი მხატვარი იყო.
_ მისი აღმატებულება ნ-ი?
ჭაბუკი შეცბუნდა.
_ არც კი ვიცი, როგორ ვთქვა... ეს კაცი უფრო მეხატება გულზე, ვიდრე გენერალი ნ-ი.
_ მისი აღმატებულება თქვენთვის ძალიან შორეული და შეუცნობელია?
_ რა მოგახსენო? ავიღოთ თუნდაც ასეთი მაგალითი: აი, კავაი, რომლის მოსაგონრად შევიკრიბეთ ამ საღამოს; იმანაც თავი მოიკლა, მაგრამ მანამდე, _ ჭაბუკი დინჯად შეაშტერდა მამას თვალებში, _ თვითმკვლელობის წინ სურათის გადასაღებად არა სცხელოდა.
ამჯერად გენერალ-მაიორის კეთილ თვალთაგან დაბნეულობა გამოკრთა.
_ განა უკეთესი არ იქნებოდა, გადაეღო? სამახსოვროდ დარჩებოდა.
_ ვის დარჩებოდა?
_ ვინმეს კი არა... თუმცა, რატომ? განა ცუდია, მაგალითად, რომ ჩვენ საშუალება გვაქვს, ვიხილოთ მისი აღმატებულება ნ-ის ხატი სიცოცხლის უკანასკნელ წუთებში?
მე მგონია, რომ ამაზე გენერალ ნ-ს არ უნდა ეფიქრა. რატომ მოიკლა თავი, ასე თუ ისე, შემიძლია მივხვდე, მაგრამ ვერაფრით ვერ გამიგია, რატომ გადაიღო სურათი. ვითომ იმიტომ, რომ სიკვდილის შემდეგ მისი პორტრეტი ვიტრინებში გამოეკიდათ?
გენერალ-მაიორი გაცეცხლდა და ჭაბუკს სიტყვა შეაწყვეტინა:
_ ეგ წარმოუდგენელია! მისი აღმატებულება ობივატელი არ გახლავთ. სულით და გულით წრფელი ადამიანი იყო.
ჭაბუკმა კვლავ მშვიდად განაგრძო:
_ რასაკვირველია, ობივატელი არ იყო, შემიძლია ვიწამო, რომ გულწრფელი და ხალასი იყო. მაგრამ ასეთი გულწრფელობა საკმაოდ გაუგებარია ჩვენთვის და არც ისა მჯერა, რომ ჩვენს შემდეგ მოსული თაობისათვის იქნება გასაგები.
მამა-შვილს შორის უხერხული დუმილი ჩამოვარდა.
_ სხვა დრო დადგა! _ ამოიოხრა გენერალ-მაიორმა კარგა ხნის ემდეგ.
_ ჰო... _ თქვა ჭაბუკმა, დაჟინებით მიაჩერდა ფანჯარას და ისეთი გამომეტყველება მიიღო, თითქოს ძალიან აინტერესებდა, თუ რა ხდებოდა გარეთ.
_ წვიმა მოდის, მამა.
_ წვიმა?
გენერალ-მაიორს ესიამოვნა საუბრის თემის შეცვლა. მან ფეხები გამართა და ჩაილაპარაკა:
_ ვაითუ, ისევ დააყრევინოს ყვავილი კომშს!
იანვარი, 1922წ.