ცოლი და მე დილის საუზმეს შევექცეოდით, როცა მოსამსახურემ ჰოლმსის გამოგზავნილი დეპეშა შემომიტანა. დავხედე და აი, რა ამოვიკითხე: "შეგიძლიათ თუ არა ორი დღით განთავისუფლდეთ? გამომიძახეს ბასკომბის ველზე მომხდარი ტრაგედიის გამო ქვეყნის დასავლეთ ნაწილში. ძალიან მოხარული ვიქნები, თუ ჩემთან ერთად წამოსვლას ისურვებთ. ჰაერი და პეიზაჟი უჩვეულოა. თუ წამოხვალთ, პადინგტონიდან 11,15 წუთზე გამოემგზავრეთ".

- რას იტყვი, ძვირფასო, წახვალ? - ალერსიანად მკითხა ცოლმა.

- არ ვიცი, სწორედ ახლა იმდენი ავადმყოფი მყავს, ვერ გადამიწყვეტია, როგორ მოვიქცე.

- იმათ შენი კოლეგა ანსტრუთერი მოუვლის. ამ ბოლო დროს ფერი დაკარგე და მოღლილი ადამიანის გამომეტყველება გაქვს. მე მგონია, ჰაერზე ჰოფნა მოგიხდება. ესეც არ იყოს, ჰოლმსის ყოველი საქმე ხომ ძალიან გაინტერესებს ხოლმე!

- დიდი უმადური ვინმე ვიქნებოდი, რომ არ დამენახა, რაც მოგება და მოსახვეჭელი ვნახე ჰოლმსთან მეგობრობით და მის საქმეებში მონაწილეობით. მაგრამ თუ წასვლას გადავწყვეტ, ამწუთსავე უნდა წავიდე, ვინაიდან ნახევარი საათიღა დამრჩა.

ავღანეთში მიღებულმა საბანაკო ცხოვრების ჩვევამ სათანადოდ გამომაწრთო და ცქვიტ და ყოველთვის მზადმყოფ მოგზაურად მაქცია. ასეთ დროს თან მუდამ სახელდახელო და ძალიან ცოტა რამ დამქონდა ხოლმე. ამჯერადაც უცებ მოვემზადე და პადინგტონისაკენ იმაზე ადრე გავემგზავრე, ვიდრე ვვარაუდობდი. შერლოკ ჰოლმსი ბაქანზე გამოსულიყო და ბოლთას სცემდა. მაღალი და გამხდარი ჰოლმსი რუხი ფერის კოსტიუმში გამოწყობილიყო და იმაზე უფრო მაღალი და გამხდარი ჩანდა, ვიდრე სინამდვილეში იყო.

- რა კარგი ჰქენით, რომ მოხვედით, უოტსონ, - მითხრა ჰოლმსმა. - ახლა სანდო ადამიანი ჰაერივით მჭირდებოდა. ასეთ დროს ადგილობრივი პოლიცია, ან მცდარ გზას ადგას ხოლმე, ან სრულ უმოქმედობას იჩენს. თუ მატარებელში კუთხის ადგილებს დაიჭერთ, მე ბილეთების ასაღებად გავეშურები.

მატარებელში ჩავსხედით თუ არა, ჰოლმსმა თან წამოღებულ გაზეთებს დაუწყო კირკიტი, ეტყობოდა, რაღაცას დაეძებდა, ხანდახან კითხვას წყვეტდა, ბლოკნოტში რაღაცას ინიშნავდა და მერე ფიქრს ეძლეოდა. ასე ჩავედით რელინგამდე. უცებ ჰოლმსმა მთელი გაზეთები ერთად დაახვია და ნივთების დასაწყობ ბადეზე დააგდო.

- გაიგონეთ რამე, უოტსონ, ამ საქმეზე? - მკითხა მან.

- არა, გაზეთები რამდენიმე დღეა თვალითაც არ მინახავს.

- ლონდონის პრესას ამ საქმის თაობაზე დაწვრილებითი ანგარიში თავის ფურცლებზე არ მოუთავსებია. სწორედ ახლა გადავათვალიერე ყველა გაზეთი იმ მიზნით, რომ წვრილმანებში გავრკვეულიყავი. რა ცნობებიც გამაჩნია, იმის მიხედვით თუ ვიმსჯელებ, ეს მთლად უბრალო შემთხვევაა, მაგრამ გამოსაკვლევად ყველაზე ძნელი იქნება.

- თქვენი მსჯელობა პირდაპირ პარადოქსალურია.

- მაგრამ ნამდვილად ჭეშმარიტი კია. გამორჩეულ, არაჩვეულებრივ საქმეს გასაღებიც თან ახლავს, ჩვეულებრივი დანაშაული კი ძალიან ძნელი გამოსაძიებელია. ეს მკვლელობა, რომლის გამოსაკვლევადაც ჩვენ მივემგზავრებით, ძალიან აწეწილ-დაწეწილი საქმეა - შვილს მამის მკვლელობას აბრალებენ.

- მაშ, მკვლელობის საქმის საძიებლად მივდივართ?

- ასე ვარაუდობენ. მე კი ვიდრე პირადად არ დავადგენ ფაქტებს, წინასწარ ვერაფერს მოგახსენებთ. თუ გსურთ, მხოლოდ რამდენიმე სიტყვით გეტყვით ამ საქმეზე ჩემს აზრს.

- ბასკომბის ველი ჰერდფორშირში სოფელ ადგილზეა და როსიდან ოდნავაა დაშორებული. ქვეყნის ამ ნაწილში ყველაზე დიდი მემამულე მისტერ ჯონ ტერნერია. მან ფული ავსტრალიაში იშოვა და სულ ცოტა ხანია, რაც ინგლისში დაბრუნდა. ჰათერლეიში მდებარე ერთ-ერთი თავისი ფერმა მან არენდით მისცა ავსტრალიიდანვე ჩამოსულ მისტერ ჩარლზ მაკართის. ისინი ერთმანეთს კოლონიაში გაეცვნენ და სავსებით ბუნებრივი გახლავთ, რომ სამშობლოში დაბრუნებისთანავე მეზობლად დასახლდნენ. მართალია, ტერნერი გამდიდრდა და მაკართი მისი არენდატორი შეიქნა, მაგრამ ამ ურთიერთობას მათ მეგობრობაზე გავლენა არ მოუხდენია. მაკართის ერთი თვრამეტი წლის ვაჟიშვილი ჰყავდა, ხოლო ტერნერს ამავე ასაკის მხოლოდშობილი ქალიშვილი, ცოლები კი ორივეს დაეხოცათ. თითქოს ინგლისელთა ოჯახებთან ურთიერთობას გაურბიანო, მაკართებს მისვლა-მოსვლა არავისთან ჰქონდათ, თუმცა სპორტი ორთავე მამაშვილს უყვარდა და დოღზე სისტემატურად დადიოდნენ. მათ ოჯახში ორი მსახური ტრიალებდა - ერთი კაცი და ერთიც ქალი. ტერნერს დაახლოებით ექვსიოდე მსახური ჰყავს. აი, ყველა ის ცნობა, რისი შევსებაც ამ საქმის გარშემო შევიძელი.

ივნისის სამ რიცხვში, წარსულ ორშაბათს, მაკართი დაახლოებით სამ საათზე სახლიდან ბასკომბის ტბორის მიმართულებით წასულა. ეს ტბორი ბასკომბის ველზეა და იქ ჩამდინარი ნაკადულებისაგან არის დამდგარი. იმ დილით, სახლიდან გამოსვლის წინ, მსახურისათვის უთქვამს, ძალიან უნდა ვიჩქარო, რადგან სამ საათზე საქმიანი შეხვედრა მაქვს დანიშნული და მანამდე უნდა მოვასწრო როსში ჩასვლა და მობრუნებაო. ამ შეხვედრის შემდეგ კი ცოცხალი აღარ უნახავთ.

ჰათერლეის ფერმიდან ბასკომბის ტბორამდე მილის მეოთხედი მანძილია და ვიდრე ამ გზას გაივლიდა, იგი ორმა ადამიანმა ნახა. ერთმა მოხუცმა ქალმა, რომლის სახელი გაზეთებში გამოქვეყნებულ ცნობებში მოხსენიებული არაა, და მისტერ ტერნერის მეტყევე უილიამ კრაუდერმა. ორივე მოწმემ ძიებას უჩვენა, მისტერ მაკართი გზაზე მარტო მიდიოდაო. მეტყევემ ისიც განაცხადა, რომ მაკართისთან შეხვედრის შემდეგ ცოტა ხანში გზაზე მის ვაჟს ჯეიმს მაკართის გადაყრია, რომელიც, მისი აზრით, ალბათ მამას მიჰყვებოდა. ჯეიმს მაკართის მხარზე თოფი ჰქონია ჩამოკიდებული. ამ შეხვედრაზე აღარც მიფიქრია, მაგრამ საღამოს რომ მომხდარი ტრაგედიის ამბავი გავიგე, მაშინ გამახსენდაო, უთქვამს მეტყევეს.

მამა-შვილი მას მერეც უნახავთ ერთად, რაც ისინი უილიამ კრაუდერმა დაკარგა მხედველობიდან. ბასკომბის ტბორის გარშემო ხშირი, დაბურული ტყეა, ხოლო ტბორის ნაპირი ლერწმითაა დაფარული. მეველეს ქალიშვილს, თორმეტი წლის პეიშენზ მორანს, რომელიც იმ დროს ტყეში ყვავილების საკრეფად ყოფილა, თავისი თვალით უნახავს ტბორის ნაპირზე მყოფი მამა-შვილი. მან ძიებას უჩვენა, ისინი საშინლად ჩხუბობდნენო. გოგონას თავისი ყურით გაუგონია, რა უშვერი სიტყვებით ლანძღავდა თურმე უფროსი მაკართი საკუთარ ვაჟს და დაუნახავს, როგორ აღმართა შვილმა ხელი საკუთარ მშობელზე. ბავშვს ისე შეშინებია, რომ შინ გაქცეულა და მათი ჩხუბის ამბავი დედისათვის უამბნია. პეიშენზ მორანს დასრულებული არა ჰქონია სათქმელი, რომ მეველეს სახლში ჯეიმს მაკართი შევარდნილა და უთქვამს, მამაჩემი ტყეში ვიღაცას მოუკლავსო. იგი ძალიან აღელვებული ყოფილა, უთოფოდ და უქუდოდ შეჭრილა მეველეს ქოხში და ხელზე კი შეუმშრალი სისხლის ლაქები ჰქონია. მეველე გაჰყოლია და უფროსი მაკართის გვამი ტბორის ნაპირას გაშხლართული უნახავს. მოკლულს თავის ქალა რაღაც ბლანტი და მძიმე იარაღით ჰქონია ჩაჩეჩქვილი. ასეთი რამ შეიძლებოდა მის შვილს თოფის კონდახის ჩარტყმით ჩაედინა. თვითონ თოფი იქვე, გვამიდან რამდენიმე იარდის დაშორებით გდებულა. ამ მამხილებელი ფაქტების ერთობლიობის ძიება იმ აზრზე დაუყენებია, რომ მომხდარი იყო განზრახ მკვლელობა, რაშიც ბრალეულად ჯეიმს მაკართი უცნიათ. ოთხშაბათ დღეს ბრალდებული როსის მომრიგებელ მოსამართლეს წინაშე წარმდგარა, მას კი საქმე ნაფიც მოსამართლეთათვის გადაუცია. ასეთია ამ საქმეზე არსებული მთავარი ფაქტები, რაც პოლიციისა და ძიებისათვის არის ცნობილი.

- ამაზე უფრო საძაგელი და ამაზრზენი საქმე არც გამიგონია, - ვთქვი, მე. - თუ დანაშაულის არაპირდაპირი მამტკიცებელი საბუთები ოდესმე გამომდგარა დამნაშავის სამხილებლად, მე მგონია, მათ სწორედ ამ შემთხვევაში მოიყარეს თავი.

- არაპირდაპირი მამტკიცებელი საბუთები ხშირად ძიებას სწორ გზას ააცდენენ ხოლმე, - მიპასუხა ჩაფიქრებულმა ჰოლმსმა. - ისინი ხშირად ერთი მიმართულებით მიუთითებენ და თითქოს უდავოდ ადასტურებენ რაიმეს, მაგრამ თუ შექმნილ მდგომარეობაში გარკვევას შევძლებთ, ნათლად დაინახავთ, რომ ასეთ საბუთებს ხშირად ძიება მცდარი გზით მიჰყავთ. ამჟამად ყველა და ყველაფერი თითქოს ჯეიმს მაკართის წინააღმდეგ შეითქვა, და აც ისაა გამორიცხული, რომ მკვლელი სწორედ ის აღმოჩნდეს, მაგრამ მეზობლებში ისეთი ადამიანებიც არიან, და მათ შორის მემამულე ტერნერის ქალიშვილი - მის ტერნერი, რომელთაც სჯერათ ამ საქმეში ჯეიმს მაკართის უცოდველობა. მის ტერნერმა მოიწვია ჩვენი საერთო ნაცნობი მაძებარი ლესტრეიდი, რომ ჯეიმს მაკართის ინტერესები დაიცვას. ლესტრეიდმა კი ნახა, რომ საქმე თავსატეხი და ძნელი გადასაწყვეტი იყო და მე გადმომანდო. და აი ახლა შუახნის ჯენტლმენი, ნაცვლად იმისა, რომ შინ საუზმეს შეექცეოდეს, საათში ორმოცდაათი მილის სისწრაფით ბასკომბის ველზე მომხდარი ტრაგედიის გამოსაძიებლად მიისწრაფვის.

- საქმე იმდენად ნათელი ჩანს, რომ ვშიშობ, ჩვენი ჩასვლით ბრალდებულს რაიმე ეშველოს, - ვთქვი მე.

- ყველაზე მატყუარა რამ სწორედ ეს ნათელი ფაქტები არიან, - მიპასუხა სიცილით ჰოლმსმა. - გარდა მაგისა, ძიების პროცესში ჩვენ შეიძლება ისეთ ნათელ და ცხად ფაქტებს გადავეყაროთ, რაც მისტერ ლესტრეიდმა ვერ შენიშნა. თქვენ ძალიან კარგად მიცნობთ და ჩემს სიტყვებს კვეხნაში არ ჩამომართმევთ. ჩვეულეყრივ, მე, ან ვსარგებლობ ხოლმე ლესტრეიდის შეკრებილი მამხილებელი მასალებით, ანდა მთლიანად უარვყოფ ხოლმე მათ. თვითონ ლესტრეიდს არა აქვს იმისი თავი, რომ გამოიყენოს შეკრებილი ფაქტები, ან მათში გაერკვეს. აი, თუნდაც ერთი მაგალითი, რაც ახლა გამახსენდა. მე სრულიად დარწმუნებული ვარ, რომ თქვენს საწოლ ოთახში ფანჯარა მარჯვენა მხარესაა, იმას კი ვერ გეტყვით, ასეთ ცხად ფაქტს ლესტრეიდი შენიშნავს თუ ვერა.

- ნამდვილად მაგრეა, მაგრამ, ღვთის გულისათვის, მითხარით, ან თქვენ როგორ გამოიცანით, რომ ფანჯარა საწოლიდან რომ ავდგები, მარჯვენა მხარესაა?

- ჩემო ძვირფასო, მე თქვენ ძალიან კარგად გიცნობთ. ვიცი, რომ სამხედრო კაცის სიზუსტე და სიფაქიზე გახასიათებთ, ამიტომ პირს ყოველ დილით იპარსავთ, ხოლო წელიწადის ამ დროს კი მზის ამოსვლის მერე იპარსებით. ამავე დროს ვამჩნევ, რომ სახის მარცხენა მხარე მარჯვენაზე ცუდად გაპარსული გაქვთ და, თუ მარცხენა ნაწილს ავიღებთ, იგი სრულიად უყურადღებოდ გაპარსული ჩანს. აქედან დასკვნა. პარსვის დროს ეს მხარე უფრო ცუდადაა განათებული, ვიდრე სახის მარჯვენა მხარე. თქვენი ხასიათი ვიცი და ვერ წარმომიდგენია, რომ სახეზე ერთნაირად გეცემოდეთ სინათლე და ასეთი შედეგით დაკმაყოფილდეთ. ეს ამბავი სავსებით ტრივიალური მაგალითია. ჩემი წარმატების საიდუმლოება სწორედ ესაა ხოლმე და იქნებ ამ შემთხვევაშიც ბედმა გაგვიღიმოს. ამ საქმეში ერთი-ორი ისეთი ოდნავ საჭოჭმანო საკითხია, რომლებიც მხოლოდ დაკითხვების დროს გახდა ცნობილი. ჩემი აზრით, ღირს მათზე ყურადღების გამახვილება.

- სიამოვნებით მოგისმენთ.

- როგორც გავარკვიე, მაკართი მაშინვე კი არა, როცა ჰათერლეის ფერმიდან დაბრუნდა, მაშინ დაუპატიმრებიათ. ინსპექტორის სიტყვებს, რომ დაპატიმრებული ხარო, მასზე დიდი შთაბეჭდილება არ მოუხდენია. პირიქით, უთქვამს, სასჯელს ისედაც ვიმსახურებო. მაკართის სიტყვებს, ცხადია, ბუნებრივი ეფექტი მოუხდენია და ყველას ყოველგვარი ეჭვი გაჰფანტვია.

- ეს ხომ აღიარებაა, - წამოვიძახე მე.

- არა, რადგან მას მერე მაკართის განუცხადებია, თავს დამნაშავედ არ ვცნობო.

- ამდენი მამხილებელი საბუთის შემდეგ ასეთ განცხადებას რაღა ფასი აქვს?

- პირიქით, - წამოიწყო ჰოლმსმა, - ეს ერთადერთი სხივია, რომელიც ჩამუქებულ ღრუბლებში მოჩანს. როგორი უცოდველიც უნდა იყოს, მან ხომ იცის, როგორმა დამამძიმებელმა ფაქტებმაც მოიყარა თავის მის გარშემო. იგი რომ გაჯავრებულიყო, რად მაპატიმრებთო, ანდა აღშფოთებულიყო, ეს უფრო საეფვოდ მომეჩვენებოდა, ვინაიდან შექმნილ მდგომარეობაში გაკვირვება და აღშფოთება უფრო არაბუნებრივად მიმაჩნია. ამ სიტუაციაში მისი გულწრფელობა ან იმის საბუთია, რომ იგი უცოდველია, ანდა მისი სულიერი სიმტკიცისა და განსაცდელის ჟამს მხნეობისა და თავდაჭერის გამომხატველი. რაც შეეხება დაპატიმრებისას მის მიერ ნათქვამ სიტყვებს, არც ისინი ჟღერს არაბუნებრივად, ვინაიდან იგი მამის ჯერაც გაუციებელი გვამის წინ იდგა და გრძნობდა, რომ ვეღარასოდეს გამოისყიდდა იმ ცოდვას, რაც სიტყვიერი და, გნებავთ როგორც მეველის პატარა გოგონა ამტკიცებს, ფიზიკური შეურაცხჰოფის მიყენების სურვილით გამოხატა. თავისი საქციელის მონანიება და კითხვა-დაგმობა ამ შემთხვევაში მისი ჯანმრთელი სულის გამომხატველ ნიშნად უფრო მიმაჩნია, ვიდრე დანაშაულის აღიარებად.

მე თავი გადავაქნიე: - ძალიან ბევრისათვის ამდენი დამამტკიცებელი საბუთიც არ წაუყენებიათ, ისე ჩამოჰკიდეს სახრჩობელაზე.

- მართალია, მაგრამ მათ შორის შეცდომით დასჯილიც ბევრია.

- თვითონ ეჭვმიტანილი რას ამბობს?

- საკუთარი დამცველების გამამხნევებელს მაინცდამაინც ბევრს ვერაფერს, თუმცა მის ჩვენებაში არის ერთი-ორი ჩამაფიქრებელი და აზრის გამომწვევი პუნქტი. შეგიძლიათ მისი ჩვენება ამ გაზათებში წაიკითხოთ, - თქვა ესა და გამომიწოდა ადგილობრივი გაზეთი, რომელშიც ასეთი რამ ამოვიკითხე: "მისტერ ჯეიმს მაკართიმ, მოკლულის ერთადერთმა შვილმა, დაკითხვისას აჩვენა შემდეგი: მაისის აქეთ შინ არ ვყოფილვარ, ბრისტოლიდან, სადაც სამი დღე დავყავი, სწორედ ორშაბათს, სამ რიცხვში დავბრუნდი. მამა სახლში არ დამიხვდა და მოსამსახურე გოგომ მითხრა, მეჯინიბე ჯონ კობთან ერთად როსში გაემგზავრაო. მალე მომესმა ორთვალას ბორბლების ხმაური და ფანჯრიდან მოვკარი თვალი, რომ იგი ეზოდან სწრაფად გავიდა. თოფი ავიღე და ბასკომბის ველზე კურდღლებზე სანადიროდ გავემართე. გზაზე უილიამ კრაუდერი შემომხვდა. მაგრამ მეტყევე ცდება, რაკი იმას ამბობს, თითქოს მამას ვედექი კვალში, წარმოდგენაც არ მქონდა, თუ იგი ჩემ წინ მიდიოდა. როცა ტბორამდე ასიოდე ნაბიჯიღა დამრჩა, უეცრად გავიგონე: "გუიი!" ეს იყო მამასა და ჩემს შორის დათქმული ნიშანი და ასე ვეძახდით ხოლმე ერთმანეთს. წინ გავქანდი და დავინახე, რომ ტბორის წინ იდგა. შევატყვე, ჩემმა გამოჩენამ გააკვირვა და მკვახედ მკითხა, აქ რას აკეთებო. წავლაპარაკდით და კინაღამ ხელით შევეხეთ ერთმანეთს, მამა ძალიან ფიცხი კაცი იყო. როცა შევატყვე, მისი განრისხება აგრე ადვილად არ დაცხრებოდა, გაცლა ვამჯობინე და ჰათერლეის ფერმის მიმართულებით გავწიე. ალბათ ის ორმოცდაათი იარდიც არ მექნებოდა გავლილი, რომ საზარელმა ყვირილმა მაიძულა უკან დავბრუნებულიყავი. ადგილზე მისულმა მშობელი თავგაჩეჩქვილი და მიწაზე გაშხლართული ვიხილე. ჯერ ისევ ცოცხალი იყო, თავი ავუწიე თუ არა, ხელებში ჩამაკვდა. რამდენიმე წამს გვამის წინ დაჩოქილი ვიყავი, მერე ავდექი და მისტერ ტერნერის მეველეს სახლისაკენ გავწიე. ყველაზე ახლოს სწორედ მისი სახლი იდგა. ყვირილის ხმაზე, როცა მამასთან მივირბინე, იქ არავინ დამხვედრია და არ ვიცი, ვის უნდა მოეკლა. იგი ხალხში გამოსული კაცი არ იყო და თავისებურ კარჩაკეტილ ცხოვრებას ეწეოდა. რამდენადაც ვიცი, ისეთი აშკარა მტრები არცა ჰყავდა. ამის მეტს ამ საქმეზე ვერაფერს ვიტყვი.

გამომძიებელი: გითხრათ თუ არა რამე სიკვდილის წინ მამათქვენმა?

- მოწმე: რაღაც წაიბუტბუტა, მაგრამ მხოლოდ ერთი გავარჩიე, მგონი, თაგვიო, მითხრა.

გამომძიებელი: რას უნდა ნიშნავდეს მერე ეგ თაგვი?

- მოწმე: ჩემთვის არაფერს. მე მგონი, უკვე აბოდებდა.

გამომძიებელი: რა იყო თქვენ შორის ტბორთან მომხდარი ჩხუბის მიზეზი?

- მოწმე: ამაზე მირჩევნია არ გიპასუხოთ.

გამომძიებელი: მე მოვითხოვ მიპასუხოთ.

მოწმე: ნამდვილად არ შემიძლია მაგ კითხვაზე პასუხის გაცემა. ისე კი გარწმუნებთ, ჩვენს შელაპარაკებას იმ სამწუხარო ამბავთან, რაც მოხდა, არავითარი კავშირი არა აქვს.

გამომძიებელი: ამას სასამართლო გადაწყვეტს. მე მგონი, ზედმეტია იმისი ახსნა, რომ ამ კითხვაზე თქვენი სიჩუმე ზიანს თქვენვე მოგიტანთ.

მოწმე: მიუხედავად ამისა, დუმილს ვარჩევ.

გამომძიებელი: მე მგონი, სიტბვა "გუიის" ერთმანეთის დასაძახებლად ხმარობდით არა?

მოწმე: დიახ.

გამომძიებელი: მაშ, როგორ მოხდა, რომ მამათქვენს არ დაუნახიხართ და დათქმული ნიშნით კი გეძახდათ, ან უფრო უარესი - იცოდა, რომ ბრისტოლში იყავით და გეძახდათ?

მოწმე: (შეშფოთებული) არ ვიცი.

ნაფიცი მსაჯული: როცა მამა თავგაჩეხილი იხილეთ, არაფერი გინახავთ ისეთი, რომ ეჭვი აღეძრა?

მოწმე: განსაკუთრებული არაფერი შემიმჩნევია.

გამომძიებელი: რას გულისხმობთ განსაკუთრებულში, მაინც რა ნახეთ?

მოწმე: როცა ტყიდან გამოვვარდი, ისეთი აღელვებული ვიყავი, მამის გარდა არაფერზე მიფიქრია. მართალია, ყოველივე ძალიან ბუნდოვნად მახსოვს, მაგრამ მამასთან რომ მივირბინე, ჩემგან მარცხნივ მიწაზე რაღაც იდო. მაშინ ისე მომეჩვენა, რომ რუხი წამოსასხამი, პლედი თუ რაღაც ამდაგვარი იყო. როცა ფეხზე წამოვდექი, მინდოდა მენახა, რა ეგდო, მაგრამ უკვე ადგილზე აღარ დამიხვდა.

- თქვენი აზრით, იგი მანამდე გაქრა, ვიდრე მშველელის მოსახმობად წახვიდოდით?

- დიახ, მანამდე.

- მაინც არ შეგიძლიათ გარკვეულად თქვათ, რა იყო?

- არა, მაგრამ ისეთი შეგრძნება მქონდა, რომ იქ რაღაც ეგდო.

- გვამიდან რა მანძილით იქნებოდა დაცილებული?

- მე მგონია, თორმეტი იარდით, ცოტა მეტი ან ნაკლები.

- ტყიდან?

- ასეთივე მანძილით.

- მაშასადამე, როცა ის ნივთი თუ რაღაც საგანი გაქრა, თქვენგან თორმეტი იარდით იყო დაცილებული, არა?

- სწორედ აგრეა, მაგრამ მე მისკენ ზურგშექცეული გახლდით.

ამით მთავრდება მოწმის დაკითხვა".

- უკვე ვგრძნობ, - ვთქვი მე, როცა გაზეთის კითხვა ჩავამთავრე, - რომ გამომძიებელი ასეთი პასუხების შემდეგ მაკართის ძალიან მკაცრად მოექცეოდა. მას ყურადღება მიუქცევია, და არცთუ უსაფუძვლოდ, იმ გარემოებისათვის, რომ მამა შვილს უხმობდა ჯერ კიდევ მაშინ, როცა არც დაუნახავს, თანაც, მაკართის უარი განუცხადებია მამასთან უსიამოვნო წალაპარაკების მიზეზის დასახელებაზე, ვერაფერი საგულისხმო ახსნა ვერ მიუცია ძიებისათვის მომაკვდავი მამის უკანასკნელი სიტყვების თაობაზე. ყოველივე ეს კი, როგორც თვითონ გამომძიებელს უთქვამს ბრალდებულისათვის, ძალიან დამამძიმებლად იმოქმედებს მისი გასამართლების დროს.

ჰოლმსი სავარძელში გასწორდა და სიცილით თქვა:

- თქვენცა და გამომძიებელსაც ერთი ავადმყოფობა გჭირთ: უარყოთ ყოველივე, რაც ჯეიმს მაკართის მდგომარეობას შეამსუბუქებს და ჩაეჭიდოთ ყოველივეს, რაც მის მდგომარეობას დაამძიმებს. ზოგჯერ მას დიდ მოხერხებასა და გამჭრიახობას მიაწერთ, ზოგჯერ კი მთლად უსუსური გონების პატრონად მიგაჩნიათ. უსუსურის-მეთქი, იმიტომ ვამბობ, რომ თუ მართლაც ასეთი მოხერხებული და გამჭრიახი გონების პატრონია, როგორც თქვენ ფიქრობთ, ნუთუ მამასთან ჩხუბის მიზეზად ისეთს ვერაფერს მოიგონებდა, რომ ძიებისა და ნაფიც მსაჯულთა გული მოენადირებინა? რაც შეეხება მის გამჭრიახობასა და მოხერხებას, ნუთუ იმაზე კარგს ვერაფერს მოიგონებდა, რაც დაკითხვაზე განაცხადა: მომაკვდავმა მამამ თაგვი ახსენა და გვამთან დაგდებული წამოსასხამი თუ რაღაც პლედი ჩემდა შეუმჩნევლად სადღაც გაქრაო? არა, სერ, მე მტკიცედ დავადგები იმ აზრს, რომ ახალგაზრდა ჯეიმს მაკართი სრულ სიმართლეს ამბობს და ვნახოთ, სად მიგვიყვანს ეს ჰიპოთეზა. ახლა კი პეტრარკას პატარა წიგნის კითხვით შევიქცევ თავს და, ვიდრე ადგილზე არ მივალთ, ამ საქმეზე კრინტს ნუღარ დავძრავთ. საუზმე სუინდონში მივირთვათ. ჩემი აზრით, ოც წუთში იქ გავჩნდებით.

დაახლოებით ოთხი საათი იქნებოდა, როცა ბოლოს და ბოლოს სტრაუდის მშვენიერი ველი გადავლახეთ, სივერნის ულამაზესი ადგილებიც უკან მოვიტოვეთ და პატარა, მაგრამ კოპწია ქალაქ როსში შევედით. გამხდარი, ქრცვინს დამსგავსებული, ცბიერი და მზაკვარი შესახედაობის კაცი ბაქანზე გველოდა. მართალია, ჭუჭყის ამტანი მიხაკისფერი წამოსასხამი და ჩექმა ეცვა, რომლებიც, ალბათ, ნესტიან ადგილას მაცხოვრებლისათვის ზედგამოჭრილად მიეჩნია, მაგრამ მე მაშინვე ვიცანი სკოტლენდიარდელი ლესტრეიდი. მასთან ერთად ჩავედით ჰირფორდ არმზში, სადაც ჩვენთვის ოთახები მოემზადებინათ.

- ვუბრძანე კები მოეყვანათ, - თქვა ლესტრეიდმა, როცა საუზმეს შევექცეოდით, - ვიცი თქვენი დაუდეგარი ბუნების ამბავი, მაინც ვერ მოისვენებთ, ვიდრე დანაშაულის ადგილზე არ ჩახვალთ.

- ძალიან კარგად მოქცეულხართ. - თქვა ჰოლმსმა, - მაგრამ ახლა მთავარია, რას გვიჩვენებს ბარომეტრი.

ლესტრეიდის სახეზე გაოცება ამოვიკითხე.

- ვერ გავიგე, რისი თქმა გსურდათ, - თქვა მან.

- რას აჩვენებს ბარომეტრი? ოცდაცხრა გრადუსს, როგორც ვხედავ, ქარი არაა და ცაზე ღრუბლები არ მოჩანს. ესეც არ იყოს, მთელი ყუთი სიგარეტი მაქვს მოსაწევი, და თანაც აქაური საწოლები სოფლისას ბევრად აჯობებს. ასე რომ, მგონი, იმ კებით დღეს ვერ ვისარგებლებ.

ლესტრეიდმა შემწყნარებლად გაიღიმა.

- თქვენ ალბათ გადახედეთ გაზეთებს და უკვე ჩამოაყალიბეთ ამ საქმეზე თქვენი შეხედულება, - თქვა მან. - ყველაფერი დღესავით ნათელია დ რაც უფრო მეტს იძიებ, მით უფრო ნათელი ხდება. რაღა თქმა უნდა, ქალწულს, რომელმაც ამ საქმის გამოსარკვევად მოგვიწვია, უარს ვერ ეტყვი კაცი, მით უფრო, რომ ასეთი ლამაზი ქალიშვილია. მას გაუგონია თქვენი სახელი და ძალიან აინტერესებს, რა აზრისა იქნებით, თუმცა მე კი ვუთხარი, იმაზე მეტის გაკეთებას, რაც გავაკეთე, ვერც ის შეიძლებს-მეთქი. ღმერთო, მისი ეტლი უკვე კართან დგას!

ლესტრეიდს სიტყვა დამთავრებული არა ჰქონდა, რომ ოთახში ისეთი ლამაზი გოგონა შემოიჭრა, ვისი მსგავსიც ჩემს სიცოცხლეში არ მენახა. სოსანისფერი თვალები უბრწყინავდა, ბაგე ოდნავ გაეპო და ღაწვებზე მეწამული ფერი გადაჰკრავდა. ეტყობოდა, აღელვებამ თავშეკავებისა და მორიდების ზღვარი გადაალახვინა.

- ოჰ, მისტერ შერლოკ ჰოლმს! - წამოიძახა მან და ხან ერთსა და ხან მეორეს შემოგვყურებდა, ვიდრე ქალურმა ინტუიციამ შეუმცდარად არ უკარნახა და პირი ჩემი მეგობრისაკენ არ აბრუნებინა. - როგორ მიხარია, რომ ჩამოხვედით. სწორედ ამის სათქმელად გეახელით. მჯერა, რომ ჯეიმსი ამას არ ჩაიდენდა. მინდა ძიება ისე დაიწყოთ, რომ ყოველივე უწყოდეთ, რაც მე ვიცი. მთავარია, ეჭვადაც კი არ გაივლოთ ჯეიმსის დამნაშავეობა. ჩვენ ბავშვობიდანვე ვიცნობთ ერთმანეთს, ყველა მისი ონავრული საქციელი ვიცი და ღრმადა მწამს, რომ უცოდველია. ბრალდება, რომელიც მას წაუყენეს, აშკარა აბსურდია მათთვის, ვინც მას იცნობს.

- იმედი მაქვს, ნათელს მოვფენთ ამ საქმეს, მის ტერნერ, - თქვა შერლოკ ჰოლმსმა. - დარწმუნებული იყავით, ძალასა და ღონეს არ დავიშურებ.

- მაგრამ თქვენ ხომ წაიკითხავდით ჩვენებებს და საკუთარი აზრი გექნებათ? როგორ ფიქრობთ, რაიმე იმედი უნდა ვიქონიოთ თუ არა? თქვენ თვითონ თუ გჯერათ მისი უცოდველობა?

- შეიძლება აგრეც იყოს.

- აი, ხედავთ! - წამოიყვირა მან და ლესტრეიდს შეხედა. - გაიგონეთ, რაც მითხრა? მან მე იმედი შთამინერგა.

ლესტრეიდმა მხრები აიჩეჩა.

- ვფიქრობ, რომ ჩემმა კოლეგამ ძალიან ნაადრევი დასკვნა გააკეთა, - წარმოთქვა მან.

- მაგრამ ის მართალია. ოჰ! ვიცი, რომ მართალს ამბობს. ჯეიმსი ამას არასოდეს არ ჩაიდენდა. რაც შეეხება მამასთან მომხდარ უსიამოვნებას, ამაზე იმიტომ არჩევს დუმილს, რომ ამბავი მე შემეხება.

- თქვენ რა შუაში ხართ? - იკითხა ჰოლმსმა.

- ახლა იმის დრო არაა, რომ რაიმე დავმალო. ჯეიმსს მამასთან ჩემ გამო ძალიან დიდი უსიამოვნება ჰქონდა. მისტერ მაკართის გულით უნდოდა, რომ ჩვენ დავქორწინებულიყავით. ჯეიმსსა და მე ერთმანეთი და-ძმასავით გვიყვარდა, მაგრამ იგი ძალიან ახალგაზრდაა, ცხოვრებაში გამოუცდელი და ჯერ ეს საქმე ვერ გადაეწყვიტა. ნამდვილად მწამს, როგორც წინათ, ახლაც სწორედ ამიტომ მოუვიდოდათ ჩხუბი.

- მამათქვენი, მამათქვენი რა აზრისა იყო თქვენს ქორწინებაზე?

- ისიც წინააღმდეგი გახლდათ. მისტერ მაკართის გარდა ამ ქორწინების მომხრე არავინ არ იყო. - ქალწულს ქორფა ღაწვები შეუფაკლდა, როცა ჰოლმსმა გამომცდელი მზერა მიაპყრო.

- გმადლობთ ინფორმაციისათვის, - უთხრა მან მის ტერნერს.

- შევძლებ თუ არა მამათქვენის ნახვას, ხვალ რომ შემოგიაროთ?

- მგონია, ექიმი მაგის ნებას არ დაგრთავთ.

- ექიმი?

- არ გაგიგიათ? მამა უკანასკნელ წლებში ძალიან მოტყდა, ამ ამბის გაგონებაზე კი ლოგინად ჩავარდა. ექიმი უილოზი ამბობს, მძიმე ნერვული ტრავმა აქვს მიღებულიო. მისტერ მაკართი იყო ის ერთადერთი ადამიანი, ვინც მამას ჯერ კიდევ ავსტრალიიდან, ვიქტორიიდან იცნობდა.

- ჰა! ვიქტორიიდანო? ასე თქვით, არა? ეს ძალიან საყურადღებოა!

- დიახ, მაღაროებიდან.

- ეს ის ოქროს საბადოებია, სადაც მისტერ ტერნერმა კაპიტალი დააგროვა, - თქვა ჰოლმსმა.

- რაღა თქმა უნდა.

- გმადლობთ, მის ტერნერ, თქვენ ძალიან დამეხმარეთ.

- თუ რაიმე ახალ ამბავს გაიგებთ, ხვალ შემატყობინეთ. ეჭვი არ მეპარება, რომ საპატიმროში ჯეიმსს ინახულებთ. ოჰ, თუ ნახავთ, მისტერ ჰოლმს, გადაეცით, რომ მჯერა მისი უდანაშაულობა.

- აუცილებლად გადავცემ, მის ტერნერ.

- ახლა კი შინ უნდა გავემგზავრო, რომ ავადმყოფი მამა მოვინახულო. იგი უჩემობას ძალიან განიცდის. კარგად ბრძანდებოდეთ და ღმერთი იყოს თქვენი შემწე ძიების საქმეში! - ქალიშვილი ოთახიდან ისევე სწრაფად გაუჩინარდა, როგორც შემოიჭრა. წამიც და ჩვენამდე მოაღწია ადგილიდან დაძრული ცხენების ფლოქვების ხმამ.

- თქვენს მაგიერ მწვავს სირცხვილი, ჰოლმს, - ამაყად უთხრა ლესტრეიდმა, წამიერი დუმილის შემდეგ. - რატომ უნერგავთ ახალგაზრდა ქალს იმედს, რომ მერე გული უფრო ძალუმად მოუკლათ? გულჩვილი ადამიანი არ გახლავართ, მაგრამ მიმაჩნია, რომ ქალს სასტიკად მოექეცით.

- ვფიქრობ, რომ ჯეიმს მაკართის გადავარჩენ, - თქვა ჰოლმსმა. - ორდერი გაქვთ, რომ ციხეში მოვინახულოთ?

- ჰო, მაგრამ ორდერში მხოლოდ თქვენი და ჩემი გვარი წერია.

- მაშინ ჩემს გადაწყვეტილებას - დღეს სახლიდან გარეთ ფეხს არ გავადგამ-მეთქი, შევცვლი და პატიმარი ვნახოთ.

- ძალიან კარგი.

- თუ ასეა, ახლავე წავიდეთ. უოტსონ, თქვენ მარტო ალბათ მოიწყენთ, მაგრამ ორ საათში უკანვე დავბრუნდები.

ისინი სადგურამდე მივაცილე, მერე კოპწია ქალაქ როსის ქუჩებში ვისეირნე, ბოლოს ჰოტელში დავბრუნდი და წამოწოლილმა ბულვარული რომანის კითხვა დავიწყე, მაგრამ რომანის სიუჟეტური ქარგა, იმ ტრაგედიასთან შედარებით, რომლის გამოსაკვლევადაც როსში ჩამოვედით, იმდენად გაცვეთილი იყო, რომ წიგნი განზე ვისროლე და თავი სინამდვილეში მომხდარ ამბავზე ფიქრს მივეცი. თუ იმ უბედური ახალგაზრდა კაცის ჩვენება სიმართლეს შეიცავდა, მაშინ რა ღვთის წყრომა და ვაგლახი საქმე უნდა მომხდარიყო იმ წამებში, მამამისს რომ დასცილდა, ას ორმოცდაათამდე იარდი გაიარა და უკანვე მიირბინა?

რაღაც საშინელი მკვლელობა კი იყო, მაგრამ მაინც რა უნდა მომხდარიყო? იქნებ გვამის დაზიანებათა შესწავლას ეთქვა ჩემთვის, ექიმისათვის, ახალი რამ? ზარი დავერკე და უკანასკნელი კვირის ადგილობრივი გაზეთები მოვითხოვე, რათა მომხდარი ამბის დაწვრილებით ანგარიშებს გავცნობოდი. ქირურგის ჩვენებაში ნათქვამი იყო, რომ უკანა მესამე ძვალი, მარცხენა თხემის ძვლები და კეფის მარცხენა მხარე რაღაც ბლანტი იარაღის დარტყმით იყო ჩაჩეჩქვილი. ეს ადგილი ხელის მოსმით საკუთარ თავზე მოვნახე. კეფის ძვლების ასე ჩაჩეჩქვა მხოლოდ უკანიდან დარტყმით შეიძლებოდა. ეს ნაწილობრივ მაინც ხსნიდა ბრალდებას ეჭვმიტანილს, ვინაიდან იგი ჩხუბის დროს მამასთან პირისპირ მდგარი იხილეს. თუმცა ისიც შეიძლებოდა, რომ მოხუცი მაკართი შვილისაკენ ზურგით შებრუნებულიყო, მაგრამ ამ ამბავზე მაინც უნდა მიმექცია ჰოლმსის ყურადღება. მერე მომაკვდავის უკანასკნელი სიტყვა "თაგვი" გამახსენდა და ახლა ამაზე დავფიქრდი. რას ნიშნავდა იგი? ყოველ შემთხვევაში, ბოდვა არ უნდა ყოფილიყო. ადამიანი, რომელიც უეცარი დარტყმის შედეგად კვდება, არასოდეს არ ბოდავს. არა, ალბათ მომაკვდავს უნდოდა შვილისათვის აეხსნა, სად წამოეწია მუხთალი ბედი და როგორ გაუსწორდა. მაგრამ რაზე მიუთითებდა ეს "თაგვი"? დიდხანს ვცდილობდი, მომაკვდავის სიტყვისათვის რამე საფუძვლიანი ახსნა-განმარტება გამომეძებნა. გავიხსენე რუხი წამოსასხამის ამბავიც. თუ ჯეიმს მაკართი მართალს ამბობდა, მაშასადამე, მკვლელს დანაშაულის ადგილზე თავისი წამოსასხამი დავარდნია და იმდენი თავხედობა გამოუჩენია, რომ მამის უეცარი დაღუპვით შეღონებული, მუხლებზე დავარდნილი ადამიანის იქ ყოფნის დროს, მისგან სულ რაღაც თორმეტიოდე ნაბიჯზე დაგდებული თავისი წამოსასხამის ასაღებად დაბრუნებულა და მერე გაუჩინარებულა. რანაირი იდუმალებით მოცული და დაუჯერებელი ამბები იყო ერთმანეთში გადაწნულ-გადახლართული. ლესტრეიდის თვალსაზრისი და დასკვნები არ მიკვირდა, მაგრამ ჰოლმსის შინაგანი რწმენა იმედს მინერგავდა, რომ ჯეიმს მაკართი მართლაც უცოდველი აღმოჩნდებოდა. ჩემი აზრით, ყოველი ახალი ფაქტი ჰოლმსის მოსაზრებას ამაგრებდა.

შერლოკ ჰოლმსი რომ დაბრუნდა, უკვე გვიანი იყო. იგი მარტო შემოვიდა ჰოტელში, ლესტრეიდი ქალაქში დარჩენილიყო.

- ბარომეტრი ისევ ისეა, - თქვა მან, როცა ჯდებოდა. - ნეტავ ჯერ არ გაწვიმდეს და შემთხვევის ადგილზე მისვლა მოვასწროთ. ამნაირ საქმეში ადამიანმა მთელი თავისი ცოდნა, ენერგია, გამოცდილება უნდა ჩააქსოვოს და არ მინდოდა სანამ კარგად არ დავისვენებდი, მის კვლევას შევდგომოდი. ჯეიმს მაკართი კი ვნახე.

- მერე რა შეიტყვეთ?

- არაფერი.

- არაფერი ახალი არ უთქვამს?

- არაფერი. მეგონა, იცოდა ვინაც მოკლა მამამისი და ამ ამბავს მალავდა, მაგრამ ახლა დარწმუნებული ვარ, რომ თვითონაც საგონებელსაა მიცემული და მკვლელობის გარშემო არაფერიც არ იცის. იგი სწრაფად მოაზროვნე და მოხერხებული ყმაწვილი არა ჩანს, მაგრამ ძალიან კარგი სანახავი კია. ისე მომეჩვენა, რომ წესიერი ახალგაზრდა უნდა იყოს!

- ვერაფერიშვილი გემოვნება ჰქონია, - შევნიშნე მე, - თუ მართალია, რომ მშვენიერ მის ტერნერზე დაქორწინება არ სურდა.

- სწორედ ამ ფაქტს უკან იმალება უჩვეულო ამბავი. იმ ყმაწვილს ეგ ქალი სიგიჟემდე უყვარს. მაგრამ ორი წლის წინათ, როცა თვითონ მთლად ღვლიპი ყოფილა და სკოლაში გამწესებული მის ტერნერი უკვე ხუთი წელია თვალით არ ენახა, მართლაც შტერი, ვიღაც ბრისტოლელ მებუფეტე ქალს ჩავარდნია ხელში და მასზე ჯვარი დაუწერია. ეს არავის შეუტყვია, მაგრამ წარმოიდგინეთ, რა სულიერი ტკივილების ამშლელი იქნებოდა ის გარემოება, რომ ჯეიმს მაკართის აქეთ აძალებდნენ იმ ქალზე დაქორწინებას, რომლის გულისთვისაც სიცოცხლესაც არ დაიშურებდა. მან ხომ იცოდა, რომ ეს ყოვლად შეუძლებელი იყო. აი, სწორედ ასეთი სულიერი ტკივილების აშლამ მიიყვანა იგი სიშმაგემდე, როცა უკანასკნელი შეხვედრისას მამამ მოსთხოვა მის ტერნერს ხელი სთხოვეო. მთავარი კიდევ ის იყო, ვაჟს არც სხვა რამ ხელმოსაკიდებელი მიზეზი გააჩნდა, რომ მამის სურვილს წინ აღდგომოდა. როგორც ამბობენ, მისტერ მაკართი ძალიან თავნება და უხიაგი კაცი ყოფილა. თუ ამ ამბავს შეიტყობდა, შვილს სამუდამოდ გააგდებდა სახლიდან. დაპატიმრებამდე უკანასკნელი სამი დღე ჯეიმს მაკართის ბრისტოლში თავის ჯვარდაწერილ ცოლთან გაუტარებია. მამას კი არ სცოდნია, სად იყო მისი ვაჟი. დაიმახსოვრეთ ეს ამბავი, იგი ძალიან საგულისხმო და საინტერესოა. თქვენ ხომ იცით, რომ ბოროტი და კეთილი მუდამ ერთმანეთზე გადაჯაჭვულია. როგორც კი ბრისტოლელმა მებუფეტე ქალმა გაზეთებიდან შეიტყო, ჯეიმს მაკართი დააპატიმრეს და მალე ჩამოახრჩობენო, წერილით აცნობა ყმაწვილს თავისი აღსარება და მოსწერა, ჩემი პირველი ქმარი ცოცხალია და ბერმუდის დოკებში მუშაობსო. ასე რომ, ჯეიმს მაკართისთან მას აღარავითარი კავშირი არა აქვს. მე მგონია, ბრისტოლელი ქალის აღსარებამ ჯეიმს მაკართი სულიერად გაამხნევა და ყველა სატანჯველი გადაავიწყა.

- მაგრამ თუ ჯეიმს მაკართი უცოდველია, მკვლელი ვინღაა?

- ვინა? თქვენს ყურადღებას ორ გარემოებას მივაქვეც. პირველი, მოკლულ მაკართის ტბორის ნაპირზე შეხვედრა ჰქონდა დანიშნული ვიღაც კაცთან და ეს ვიღაც არ შეიძლება მისი შვილი ყოფილიყო, რადგან მაკართიმ ისიც არ იცოდა, სად იყო ამ დროს ეს ყმაწვილი; მეორე, მოკლული მაკართი "გოიის" მანამდე ყვიროდა, ვიდრე შვილის დაბრუნებას შეიტყობდა. ამ ორ გარემოებას განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს, ვინაიდან დანაშაულის თავსა და ბოლოში სწორად გარკვევა მხოლოდ მათი გათვალისწინებით შეიძლება. ახლა კი თუ გსურთ, ჯორჯ მერედიტზე ვისაუბროთ და მეორეხარისხოვანი ამბები ხვალისათვის გადავდოთ.

როგორც ჰოლმსმა ივარაუდა, წვიმა არ მოვიდა. მზიანი და უღრუბლო დღე დადგა. სრულ ცხრა საათზე ლესტრეიდი ეტლით მოგვადგა. და სამივენი ბასკომბის ველზე, ჰათერლეის ფერმისაკენ გავემგზავრეთ.

- ძალიან სერიოზული ამბებია, - წამოიწყო საუბარი ლესტრეიდმა, - ამბობენ, მისტერ ტერნერი ისე ავადაა, დიდხანს ვერ გაატანსო.

- ძალიან ხანდაზმულია? - იკითხა ჰოლმსმა.

- სამოცსაა მიღწეული, მაგრამ კოლონიიდან ჯანგატეხილი დაბრუნდა და ხშირად ავადმყოფობს. ამ საქმემ ერთობ სერიოზულად იმოქმედა მის ჯანმრთელობაზე. იგი მაკართის დიდი მეგობარი იყო და ჭირსა და ლხინში უანგაროდ ეხმარებოდა. როგორც დავადგინე, მაკართი ჰათერლეის ფერმის გადასახადსაც არ უხდიდა მას.

- მართლა! ეს კი ძალზე საინტერესოა, - ჩაურთო ჰოლმსმა.

- ოჰ, დიახ! მაკართის თურმე ათასგვარად უმართავდა ხელს. ყველას სალაპარაკოდ აქვს განსვენებულისადმი მისი სიკეთე და უანგარობა.

- კეთილი, მაგრამ ნუთუ ოდნავ მაინც არ დაგაეჭვათ იმან, რომ ესოდენ მცირე საკუთრების პატრონი, სხვის მიწაზე სამადლოდ შეხიზნული მაკართი მისტერ ტერნერის ქალიშვილზე აპირებდა თავისი ვაჟიშვილის დაქორწინებას? თანაც როგორი ამბიციით! თითქოს საკმარისი იყო ჯეიმს მაკართის მის ტერნერის ხელი ეთხოვა და ყველაფერი რიგზე იქნებოდა. ეს ძალიან უცნაური ამბავია, მით უფრო, რომ მისტერ ტერნერს ამ ქორწინებაზე კრინტის დაძვრაც არ სურდა. ეს ხომ თვითონ მის ტერნერმა თქვა. თუ დედუქციის მეთოდს გამოიყენებთ, აქედან საკმაოდ უტყუარი დასკვნები შეიძლება გაკეთდეს.

- ჩვენ დედუქციის მეთოდიც გამოვიყენეთ და ბევრი სხვა რამეც, - თქვა ლესტრეიდმა და თვალი ჩამიკრა. - თუ ფაქტებს გვერდს ავუვლით, მაშინ ყოველგვარ თეორიაზე ლაპარაკი ზედმეტია და ჩვენ ფანტაზიის სფეროში გადავალთ.

- თქვენ მართალი თქვით, ფაქტების გვერდის ავლა არ შეიძლება, - ირონიულად ჩაურთო ჰოლმსმა.

- როგორც არ უნდა იყოს, ერთი ისეთი ფაქტი მაინც დავადასტურე, რომლის გვერდის ავლა და უარყოფა არ შეიძლება, - ნაწყენი კაცის კილოთი წარმოთქვა ლესტრეიდმა.

- რომელი ფაქტი?

- რომ მაკართი მამამ სიკვდილი საკუთარი შვილის ხელით ჰპოვა ბასკომბის ველზე და რომ ყოველგვარი თეორია, რომელიც ამ ფაქტს ეწინააღმდეგება, ლიტონი სიტყვები, სისულელე და მიქარვაა.

- თუ არა ვცდები, ჩვენ მარცხნივ უკვე ჰეთერლეის ფერმაა, - თქვა ჰოლმსმა.

- დიახ, სწორედ ისაა.

ეს იყო კრამიტის სახურავიანი ფართოდ გაშლილი ორსართულიანი კომფორტაბელური შენობა, რომელსაც კედლებზე დიდი ყვითელი ხავსის ლაქები ჰქონდა. დაშვებული ფარდები და უკვამლო ბუხრისთავები სახლს პირქუშ შესახედაობას მატებდნენ, თითქოს ის საშინელი დანაშაული მძიმე ლოდივით დასწოლიაო. კარზე დავაკაკუნეთ და ჰოლმსმა მოსამსახურე გოგოს სახლის პატრონის ის ფეხსაცმელი მოსთხოვა, რომელიც სიკვდილის დროს სცმოდა. მერე ჯეიმს მაკართის ის ფეხსაცმელიც მოითხოვა, ტბორისაკენ მიმავალს რომ ჩაეცვა. ჰოლმსმა ფეხსაცმელები რვა თუ ცხრა ადგილას გაზომა და მერე ბასკომბის ველისაკენ მიმავალ ბილიკს გავუყევით.

კვალში ჩამდგარი შერლოკ ჰოლმსი ერთიანად გარდაიქმნა. ვინც მას დინჯ კაცად იცნობდა, ვერაფრით ვერ დაიჯერებდა, რომ მის წინ ახლა იგივე ადამიანი იმყოფებოდა. სახეზე ხან ცეცხლი წამოენთებოდა, ხან სიშავე გადაჰკრავდა. ფართო შუბლს ქვემოთ წარბები ორ შავ ხაზად გაწოლილიყვნენ და მათ ქვემოთ, თვალებში ფოლადის სიმტკიცე ჩასდგომოდა. თავი დახრილი ჰქონდა, მხრებში მოღუნულიყო, ტუჩები მოეკუმა და ძარღვები დაბერვოდა. ცხვირის ნესტოები ნადირის სუნნაცემი ძაღლივით უთრთოდა. მისი გონება ისე შთაენთქა კვალის ძიებას, რომ კითხვებზე ან სულ არ გვპასუხობდა, ან ცალყბად გადმოგვიგდებდა ერთ-ორ სიტყვას. იგი სწრაფად და მდუმარედ მისდევდა იმ ბილიკს, რომელიც ტბორსა და ტყეს შორის იპოვა. ამ მიყრუებულ, დატბორებულ ადგილას ათასგვარი ნაფეხური მოჩანდა. ჰოლმსი ხან აჩქარდებოდა, და ხან ძალიან ნელა მოქმედებდა. ერთი პირობა შეჩერდა და მერე ტბორის შემოსასვლელ გზას დაადგა. ლესტრეიდი და მე უკან დავყვებოდით. სკოტლანდიარდელი მაძებარი მის საქმიანობას აგდებულად და უყურადღებოდ ეკიდებოდა, მე კი ჩემს მეგობარს დიდის ინტერესით შევყურებდი, რადგან მწამდა, რომ მისი ყოველი ნაბიჯი საქმის ნათელ დაბოლოებას აჩქარებდა.

ბასკომბის ტბორი სიგანით ორმოცდაათი იარდი იქნებოდა, ნაპირები დაჭაობებული ჰქონდა და ჰეთერლეის ფერმასა და მდიდარ მიწათმფლობელ მისტერ ტერნერის პარკს შუა მდებარეობდა. ტბორი თუ სიგანით ორმოცდაათ იარდზე მეტი არ იყო, სიგრძით თვალსაწიერამდე გრძელდებოდა და ბოლოში ტყეს ებჯინებოდა. ხშირფოთლოვანი ტყის სიმწვანიდან მისტერ ტერნერის წაწვეტებულკოშკებიანი სახლი მოჩანდა.

ჰეთერლეის მხრიდან ტბორს ხშირი ტყე ეკვროდა. ტყესა და ტბორს შუა იციოდე ნაბიჯი ლერწმების შქერით იყო დაფარული. ლესტრეიდმა ზუსტად გვიჩვენა ის ადგილი, სადაც გვამი ეპოვნათ. ამ ადგილზე ნიადაგი ისეთი სველი იყო, რომ გვამის დაცემის ადგილი მეც კარგად გავარჩიე. ჰოლმსისათვის, როგორც მის სხივჩამდგარ და ყურადღებით გამომზირალ თვალებზე შევამჩნიე, ბევრი რამ გახდა ცნობილი. იგი გეშაღებული მაძებარი ძაღლივით მირბოდ-მორბოდა, ბოლოს ლესტრეიდს მიუბრუნდა. და ჰკითხა:

- რა სამძებრო სამუშაო ჩაატარეთ ტბორთან?

- დაკბილული ლარტყით მთელი ტბორი გადავჩხრიკეთ. ვფიქრობდი, რაიმე იარაღს ან კვალს წავაწყდებოდი, მაგრამ როგორც თქვენ...

- ოჰ, კმარა, კმარა! დრო აღარ ითმენს! თქვენ მარცხენა ფეხს რაღაცნაირად ატრიალებთ და მის კვალს ყველგან ტოვებთ. მას თხუნელაც კი მიჰყვებოდა, თუმცა ახლა მაგისი დრო არაა, კვალი ლერწმებში იკარგება. ოჰ, რა უბრალოდ ვიპოვიდით ყველაფერს, იმ კამეჩებისათვის რომ აქ მოსვლა დამესწრო. აი, აქ მეველის საყარაულოდან მოსულნი მდგარან და გვამიდან შვიდი ფუტის მანძილზე, ირგვლივ ყველაფერი გადაუთქერავთ. - მან ლინზა ამოიღო, წყალგაუმტარ წამოსასხამზე დაწვა, რომ უფრო ახლოს ენახა ნაკვალევები და ისე განაგრძო საუბარი, თუმცა თავის თავს უფრო ელაპარაკებოდა, ვიდრე მე და ლესტრეიდს. - აი, ახალგაზრდა მაკართის ნაფეხურები ორჯერ გავლილი ჩანს... ერთხელ ისე ჩქარა გაურბენია, რომ ტერფის წინა ნაწილის კვალი მიწას კარგად დამჩნევია. ქუსლების კვალი კი სულ არ იძებნება. ეს მის მონათხრობს ადასტურებს. ისე გაქცეულა, როცა მიწაზე გაშხლართული მშობელი უხილავს. აქვეა გარდაცვლილის ნაფეხურები, მას ამ ადგილზე წინ და უკან უვლია. ეს კი თოფის კონდახის კვალია. ჰო, ჯეიმს მაკართი აქ მდგარა, როცა მამის საყვედურებს ისმენდა. ჰა, ჰა! ეს რაღა აღმოვაჩინე? ფეხის წვერების კვალი! რა უცნაური ოთხკუთხა ფეხსაცმელი სცმია! მოსულა, წასულა და ისევ დაბრუნებულა. ჰო, ალბათ წამოსასხამისათვის დაბრუნდა. მაგრამ საიდან მოვიდა?

ჰოლმსმა ისევ წინ და უკან სირბილი დაიწყო. ხან თითქოს კარგავდა კვალს, ხან ისევ პოულობდა, და მანამდე ირბინა, ვიდრე ტყის პირას მდგარი ბებერი წიფლის ხის ქვეშ არ აღმოვჩნდით. ჰოლმსმა აქაც იპოვა მის მიერ მკვლელობაში ეჭვმიტანილის კვალი, ისევ პირქვე დაწვა და ყურადღებით ჩააშტერდა. დიდხანს დახოხავდა მუცელზე დაწოლილი, მერე შეჩერდა, ფოთლები და ხმელი ტოტები შეაგროვა, მტვერის სინჯიც აიღო, გამადიდებელი მინით მიწა გასინჯა და, რამდენიც შეეძლო, ხის ქერქიც წამოკრიფა. იქვე ხავსზე ერთი უსწორმასწორო, დაკბილული ქვა ეგდო. ჰოლმსმა აიღო და კარგად გასინჯა. მერე ტყეში მიმავალ ბილიკს მიჰყვა და გზამდე გავიდა. იქ კი კვალი იკარგებოდა.

- ეს ძალიან საყურადღებო ქვაა, - თქვა მან სერიოზული კილოთი. - ჩემი აზრით, მარჯვნივ მეველის სახლი უნდა იდგეს. მე მორანს მოვინახულებ, პატარა ბარათს დავწერ და წამოგეწევით.

ათი წუთის შემდეგ ეტლს უკვე როსისაკენ მივყავდით. ჰოლმსს ისევ ის ქვა ეჭირა ხელში, რომელიც წიფლის ქვეშ იპოვა.

- ამ ქვამ თქვენში გარკვეული ინტერესი უნდა აღძრას. ლესტრეიდ, მკვლელობა სწორედ ამ იარაღითაა ჩადენილი, - უთხრა ჰოლმსმა.

- მაგრამ არავითარი ნიშანი ქვას არ ამჩნევია.

- დიახ, არ ამჩნევია.

- აბა, როგორ შეატყვეთ, რომ მკვლელობა ამ ქვით მოხდა?

- ქვისქვეშ ბალახი ისევე თავისუფლად იყო ნაზარდი, როგორც თვითონ მის შემოგარენში. ვერც ის ადგილი ვიპოვე, საიდანაც ქვა აიღეს, ვინაიდან მკვლელობის სხვა იარაღი არაა აღმოჩენილი, ამ ქვას ბოროტმოქმედებასთან პირდაპირი კავშირი აქვს.

- მკვლელი ვინღაა?

- იგი მაღალია, ცაცია, მარჯვენა ფეხით კოჭლობს, მონადირის ჩექმებს ატარებს, რუხი წამოსასხამი ახურავს, მუნდშტუკით ეწევა ინდურ სიგარებს და ჯიბეში ბლაგვი დანა უდევს. კიდევ სხვა ნიშნებზეც შემიძლია მივუთითო, მაგრამ მის საპოვნელად ესეც კმარა.

ლესტრეიდმა ჩაიცინა.

- მე ჯერ სკეპტიკურად ვუყურებ თქვენს ნამოღვაწარს, - უთხრა მან ჰოლმსს. - ძალიან კარგი თეორიაა, მაგრამ გავიწყდებათ, რომ ჩვენ საქმე უნიჭო ინგლისელ ნაფიც მსაჯულებთან გვექნება.

- ვნახოთ, - მშვიდად უპასუხა ჰოლმსმა. - თქვენ მუშაობის თქვენი მეთოდი გაქვთ და მე კიდევ ჩემი. მგონია, საღამოს მატარებლით დღეს ლონდონში დავბრუნდები.

- და საქმეს შუა გზაზე მიატოვებთ?

- არა, დავამთავრებ.

- საიდუმლოება რომ ამოხსნილი არაა?

- ამოხსნილია.

- მკვლელი ვინაა?

- ის ჯენტლმენი, რომელიც მე აგიწერეთ.

- სახელდობრ ვინ?

- იგი არც ისე ძნელი საპოვნია. აქ ახლომახლო ბევრი ხალხი არ ცხოვრობს.

ლესტრეიდმა მხრები აიჩეჩა.

- მე პრაქტიკული კაცი ვარ, - წარმოთქვა მან. - და არ შემიძლია ძებნა დავუწყო კაცს, რომლის შესახებაც მარტო ის ვიცი, რომ ცაციაა და მარჯვენა ფეხით კოჭლობს. მაშინ ხომ მთელი სკოტლანდიარდის სასაცილო შევიქნები.

- კეთილი, - სწრაფად გამოეპასუხა ჰოლმსი, - მე მკვლელობის საიდუმლოების გასაღები ხელთ მოგეცით, თუ საქმეში ჩახედვა არ გინდათ, ძალას ვერ დაგატანთ. აი, თქვენი სადგომიც და კარგად ბრძანდებოდეთ. წასვლის წინ წერილს მოგწერთ.

ლესტრეიდი თავისი ოთახის წინ დავტოვეთ და ჩვენ ჰოტელისაკენ გავეშურეთ. საუზმე გაწყობილი დაგვიხვდა. ჰოლმსი წყნარად ილუკმებოდა და რაღაც ფიქრში იყო წასული. ეტყობა, რაღაც მძიმე და მტანჯველი აზრი აეკვიატა, ისე ჩამოსტიროდა ცხვირპირი.

როცა მაგიდა აალაგეს, იგი მომიბრუნდა და მითხრა:

- ძვირფასო უოტსონ, რჩევა მინდა გკითხოთ. იჯექით მაგ სავარძელში და ყური მიგდეთ. პირდაპირ არ ვიცი, როგორ მოვიქცე. სიგარას მოუკიდეთ და ყველაფერს წვრილად მოგიყვებით.

- დიდი სიამოვნებით მოგისმენთ.

- როცა ამ საქმის განსჯას შევუდგებით, ჩვენ მაკართის ჩვენებაში ორ პუნქტზე დავიწყეთ ჭოჭმანი. მე, როგორც გახსოვთ, ის ორი პუნქტი მკვლელობაში ეჭვმიტანილის სასარგებლოდ მივიჩნიე, თქვენ კი პირიქით. ეს პუნქტი გახლდათ: ერთი ის, რომ მამამ "გოიი", შვილის დანახვამდე დაიძახა, ხოლო მეორე ის, რომ მომაკვდავის უკანასკნელი სიტყვებიდან ჯეიმს მაკართიმ მარტო "ერეტ"1 გაიგონა. ჩვენი კვლევა-ძიებაც ამ ორი პუნქტიდან უნდა დაიწყოს, თანაც წინასწარ უნდა დავუშვათ, რომ ბრალდებულმა ძიებას აბსოლუტური სიმართლე უთხრა.

- მაშინ საკითხავია, რას ნიშნავს "გოიი"?

- ფაქტია, რომ მაკართი ამით შვილს არ უხმობდა, რადგან იგი ბრისტოლში ეგულებოდა. ამ ძახილზე ახალგაზრდა მაკართის გამოცხადება მამისათვისაც მოულოდნელი იყო. "გოიის" ძახილი იმ ადამიანისადმი იყო მიმართული, ვისთანაც მაკართის შეხვედრა ჰქონდა დანიშნული. "გოიის" ავსტრალიურია და "მოდი, გელის" ნიშნავს. ასე რომ, ამ შემთხვევაში მაკართის ძახილი ისე უნდა გავიგოთ, რომ იგი ავსტრალიელ ან ავსტრალიაში ნამყოფ და ნაცხოვრებ ადამიანს ელოდა.

- რას უნდა ნიშნავდეს მომაკვდავის უკანასკნელი სიტყვა "ერეტ".

შერლოკ ჰოლმსმა ჯიბიდან დაკეცილი ქაღალდი ამოიღო და მაგიდაზე გაშალა.

- ეს კოლონია ვიქტორიას რუკაა. მე ის ბრისტოლიდან გამოვითხოვე. - მან რუკის ერთ ნაწილს ხელი დააფარა, მერე მე მომიბრუნდა და მითხრა: - აბა, რა წაიკითხეთ?

"ერეტ" - წავიკითხე-მეთქი, ვუთხარი.

მერე ხელი ასწია და კვლავ წაიკითხეო, მითხრა.

"ბალერეტ", - წავიკითხე.

- დიახ, სწორედ წაიკითხეთ, - მითხრა ჰოლმსმა. - ესაა ის სიტყვა, რაც მკვლელს ჰქვიან და რომლის მხოლოდ ბოლო ნაწილი გაიგონა ჯეიმს მაკართიმ. მომაკვდავს უნდოდა შვილისათვის ეთქვა თავისი მკვლელის სახელი. დიახ, მკვლელს ან ბალერეტი ჰქვია, ანდა ბალერეტიდანაა.

- შესანიშნავად მიგნებული ამბავია, - წამოვიძახე მე.

- დიახ, ეს სავსებით ნათელი ამბავია. ახლა თქვენ ხედავთ, რომ ბოროტმოქმედების არე თანდათან ვიწროვდება. მით უფრო, რომ არსებობს მესამე პუნქტიც - რუხი წამოსასხამი. ახლა ჩვენ მკვლელის შესახებ სამი მონაცემი გაგვაჩნია: იგი ავსტრალიელია, ბალერეტი ჰქვია ან ბალერეტიდანაა და რუხი წამოსასხამი აქვს.

- უფრო გარკვეულად?

- ადგილობრივი მცხოვრებია, რადგან ტბორს, ფერმისა და მისტერ ტერნერის სახლის მეტი, გარშემო არაფერი აკრავს და გადამთიელი აქ არავინ დაძრწის.

- მართალი ბრძანდებით.

- მერე დღევანდელი ჩვენი ექსპედიციაც ერთ რამედ ღირდა. მიწაზე კვალის აღმოჩენითა და სხვა დაკვირვებებით, მე შევძელი მკვლელის ვინაობის დადგენა, რაც გამოთაყვანებულ ლესტრეიდს განვუცხადე კიდეც.

- მაგრამ როგორ დაადგინეთ მკვლელის ვინაობა?

- თქვენ იცნობთ ჩემს მეთოდს. ის ხომ უმნიშვნელო წვრილმანი ამბების ერთობლიობას და მათ ურთიერთდაპირისპირებას ემყარება.

- დიახ, ალბათ მისი სიმაღლე ნაბიჯის საშუალებით გამოიანგარიშეთ, ხოლო ფეხსაცმლის ამბის გარკვევაში კვალი დაგეხმარათ.

- რაღაც განსაკუთრებული ფეხსაცმელი კი სცმია.

- მისი ხეიბრობა საიდანღა დაადასტურეთ?

- მის მარჯვენა ფეხს ჭენჭყობშიც კი უფრო ზერელე ნაკვალევი დაეტოვებინა, ვიდრე მარცხენას. აქედან ის დასკვნა გამომდინარეობს, რომ იგი ტანის მთელი სიმძიმით მარჯვენა ფეხს არ აწვებოდა, ესე იგი, კოჭლი უნდა იყოს.

- ცაციააო, საიდან მოიტანეთ?

- ქირურგის ჩვენებაში დაზიანების აღწერამ თქვენ თვითონვე გაგაოცათ. უეცარი დარტყმა მოკლულს უკანა მხრიდან ჰქონდა მიყენებული და ისიც მარცხენა მხარეს. აბა, რაღა კითხვა უნდა, რომ ეს ცაციას ნახელავი უნდა ყოფილიყო. მამა-შვილის წალაპარაკების დროს იგი ხის ქვეშ მდგარა და სიგარაც გაუბოლებია. ადგილზე სიგარის ფერფლი აღმოვაჩინე და მივხვდი, რომ მკვლელი ინდურ სიგარას ეწეოდა. როგორც იცით, პაპიროსის ფერფლზე მე შრომა გამოვაქვეყნე, რომელშიც ას ორმოცი სხვადასხვაგვარი თამბაქოს ფერფლი მაქვს შესწავლილი და გამოკვლეული. ფერფლს რომ წავაწყდი, სიგარის ნამწვის ძებნას მივყავი ხელი და ისიც ვიპოვნე. დიახ, ის მართლაც როტერდამში დამზადებული ინდური სიგარა გამოდგა.

- მუნდშტუკი?

- ნამწვს რომ დავაკვირდი, ზედ ნაკბილარები არ ემჩნეოდა. ესე იგი, მკვლელი სიგარას მუნდშტუკით ეწეოდა. ნამწვის ბოლო უსწორმასწოროდ იყო მოჭრილი და ამიტომ ვივარაუდე, მკვლელს ჯიბეში ბლაგვი დანა უნდა ჰქონდეს-მეთქი.

- ჰოლმს, - ვუთხარი მე, - თქვენ მკვლელის გარშემო ისეთი ბადე მოქსოვეთ, რომელსაც იგი ვერ დაუსხლტება, და ამით დაუმსახურებელი სასჯელისაგან იხსენით უცოდველი ადამიანი. თქვენ ჯეიმს მაკართი პირდაპირ სახრჩობელიდან ჩამოხსენით. მე გეტყვით მკვლელის გვარსა და სახელს...

- მისტერ ჯონ ტერნერი, - მოგვახსენა ჰოტელის მსახურმა და ოთახში ჯონ ტერნერს შემოუძღვა.

ოთახში შემოსულს უცნაური და დიდი შთაბეჭდილების მომხდენი შესახედაობა ჰქონდა. ფეხით სახიჩრობა და დაბლა ჩამოყრილი მხრები მნახველის თვალში ჯონ ტერნერს მოხუცებულ კაცად აქცევდნენ, ხოლო უზარმაზარი სხეული და უხეშად გამოკვეთილი სახის ნაკვთები მის ძლიერ ხასიათსა და დიდ ფიზიკურ ძალას მეტყველებდნენ. გაწეწილი წვერი, ჭაღარა თმა და დაფანჩული წარბები ამაყი და ძალაუფლების მოყვარე კაცის შეხედულებას აძლევდნენ. სახეზე მოთეთრო ნაცრისფერი გადაჰკრავდა და ცხვირის ნესტოების ბოლოებსა და ტუჩებზე სილურჯე მორეოდა. როგორც კი შევხედე, მყისვე შევატყვე, მისთვის რაღაც უკურნებელ სენს დაერია ხელი.

- სავარძელში დაბრძანდით, - უთხრა ზრდილობიანად ჰოლმსმა. - ალბათ ჩემი წერილი მიიღეთ?

- დიახ, მეველემ მომიტანა. მწერდით, რომ თქვენთან მოვსულიყავი, რათა თავიდან ამეცილებინა შერცხვენა და აურზაური.

- ვფიქრობ, რომ ხალხში ერთი მითქმა-მოთქმა შეიქმნებოდა, თუ სასამართლოში გამოსვლა დამჭირდა.

- რაში დაგჭირდათ? - ტერნერმა ისეთი სასოწარკვეთილი თვალებით გაჰხედა ჰოლმსს, თითქოს დასმულ კითხვაზე პასუხი უკვე მიეღოს.

- დიახ, - უფრო ტერნერის გამოხედვას უპასუხა ჰოლმსმა, ვიდრე დასმულ კითხვას, - მაკართის მკვლელობის ამბავი წვრილად ვიცი.

მოხუცმა სახე ვეება ხელებში ჩარგო.

- ღმერთო მიშველე! - წარმოთქვა მან. - მაგრამ ყმაწვილი კაცის დაღუპვას არც ვაპირებდი. პატიოსან სიტყვას გაძლევთ, რომ თუ საქმე ნაფიც მსაჯულთ გადაეცემოდათ განსახილველად, ყოველივეს ვაღიარებდი.

- მოხარული ვარ, რომ მაგას ამბობთ, - მკაცრად თქვა ჰოლმსმა.

- თუ ჩემი პატარა გოგონა არა, ყოველივეს ახლაც ვიტყოდი. მაგრამ სიმართლის გაგება მას გულს გაუხეთქავს. ჩემი დაპატიმრება მისთვის ძალიან ძნელი ასატანი იქნება.

- შეიძლება არც დაგაპატიმრონ? - წარმოთქვა ჰოლმსმა.

- როგორ?

- მე ხომ პოლიციის ოფიციალური თანამშრომელი არა ვარ. მე სწორედ თქვენმა ქალიშვილმა მომიწვია აქ და მისი ინტერესები უნდა დავიცვა: ახალგაზრდა მაკართი საპყრობილედან უნდა გამოვიდეს.

- მე მომაკვდავი ვარ, - თქვა მოხუცმა ტერნერმა. - კარგა ხანია, რაც ჩემს სხეულს დიაბეტი ხრავს. ექიმის აზით, ალბათ ერთ თვესაც ვერ გავატან, მაგრამ საპატიმროში სულის ამოხდას, მაინც ჩემს ჭერქვეშ სიკვდილი მირჩევნია.

ჰოლმსი წამოდგა, საწერკალამი და ქაღალდი მოიმარჯვა და მაგიდასთან მივიდა.

- აბა, მოყევით ჰოველივე და მოკლედ ჩავიწერ. თქვენ ხელს მოაწერთ, უოტსონი კი დაამოწმებს. თქვენს ჩვენებას სასამართლოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში წარვუდგენ, თუ ახალგაზრდა მაკართი ისე ვერ გავათავისუფლებინე. თუ მხოლოდ ეს აუცილებელი უკიდურესობა არ მაიძულებს, თქვენი საიდუმლო ჩემთან ერთად დაიმარხება.

- კეთილი და პატიოსანი, - თქვა მოხუცმა და დაიწყო: - მე მგონია, ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს შეკრებამდე ვერც გავატან და ჩემი ამბავი არც მაწუხებს. მხოლოდ ალისას გადარჩენა მწადია. ახლა კი ყოველივეს თავიდან გიამბობთ. ეს ამბავი დიდხანს გაჭიანურდა, მაგრამ მოყოლით მალე მოგიყვებით.

- თქვენ არ იცნობდით გარდაცვლილ მაკართის. ის კაცი კი არა, ნამდვილი სატანა გახლდათ. მის კლანჭებში მოხვედრას მტერსა და ავს არ ვუსურვებდი. უკანასკნელი ოცი წელიწადი სული ამომხადა და სიცოცხლე მომიწამლა. ჯერ იმას მოითხრობთ, როგორ აღმოვჩნდი პირველად მის ხელში. ეს ამბავი ამ საუკუნის სამოციან წლებში ოქროს საბადოებზე მოხდა. მაშინ ახალგაზრდა, ჯან-ღონით სავსე კაცი ვიყავი, სისხლი მიდუღდა და ყოველგვარ სისაძაგლეზე მივდიოდი. ცუდ წრეში მოვხვდი და ხელი სმას მივყავი. მაღაროს ის ნაწილი, რომელსაც მე ვამუშავებდი, მწირი აღმოჩნდა. თანდათან შევიჯავრე შრომა და ცოტა ხანში შარაგზის მძარცველად ვიქეცი. ექვსნი ვიყავით და თავისუფალ აღვირახსნილ ცხოვრებას ვეწეოდით. ხან რკინიგზის სადგურს ვეცემოდით და ვძარცვავდით, ხანაც ოქროს საბადოებიდან მომავალ ფურგონებს. სწორედ მაშინ შემარქვეს ბალერეტელი შავი ჯეკი და ჩვენს კოლონიაში აქამედ ახსოვთ ბალერეტის ბანდა...

ერთხელ ბალერეტიდან მელბურნისაკენ დაცვის თანხლებით ოქრო გააგზავნეს. ჩვენ ჩავუსაფრდით გზად მომავლებს და თავს დავესხით. დაცვა ექვსი კაცისაგან შედგებოდა და თავდამსხმელებიც ექვსნი ვიყავით. პირველი გასროლით ოთხი მცველი მოვკალით. მაგრამ როცა ნადავლს დავეპატრონეთ, ჩვენც სამნიღა დავრჩით. რევოლვერის ლულა მეეტლეს ზედ შუბლზე მივაბჯინე და ადგილიდან დაძვრა ვუბრძანე. ის მეეტლე გახლდათ მაკართი. ღმერთო, ნეტავ მაშინვე მომეკლა, მაგრამ დავინდე, თუმცა შევნიშნე, ისეთი ავი თვალებით შემომყურებდა, ჩემი სახის დამახსოვრება ეწედა. ასე დავეპატრონეთ ოქროს, გავმდიდრდით და სამშობლოში გამოვემგზავრეთ. ჩემს ძველ ამფოსნებთან ყოველგვარი კავშირი გავწყვიტე და წესიერ ცხოვრებას შევუდექი. ეს მამული სწორედ მაშინ იყიდებოდა და მეც არ დამიყოვნებია მისი შეძენა. მინდოდა წესიერი ცხოვრებით და საქმიანობით ნაწილობრივ მაინც გამომესყიდა ის დანაშაული, რაც ოქროს გატაცებით ჩავიდინე. დავქრწინდი და, მართალია, ცოლი ახალგაზრდობაშივე გარდამეცვალა, მაგრამ მან პატარა ალისა დამიტოვა. ჩემთვის მისი ნამცეცა უსუსური ხელები იყო ის ჯაჭვი, რომელმაც პატიოსან გზაზე დამაბა და ავსა და ბოროტ საქმეს ამაცდინა. მისმა გაჩენამ საბოლოოდ ამაღებინა ხელი ბოროტებაზე და ჩემსა და ჩემს წარსულ ცხოვრებას შორის უფსკრული აღიმართა. ერთი სიტყვით, ყველაფერი კარგად მიდიოდა, ვიდრე მაკართის ჩავუვარდებოდი კლანჭებში.

ფულადი საქმეების მოსაგვარებლად ქალაქს გავემგზავრე და რიჯენტსტრიტზე ჩამოგლეჯილ და დაქიაქებულ ტანსაცმელში გამოხვეულ მაკართის გადავეყარე.

- ჩვენ აქა ვართ, ჯეკ, - მითხრა მან და ხელი მკლავზე მომკიდა, - ჩვენ არა ვართ შენგან მოსაძულებელი დასაკარგავი ხალხი. მე და ჩემი ბიჭი ამიერიდან შენ უნდა შეგვინახო, თორემ ინგლისი კანონების მოყვარული მშვენიერი ქვეყანაა და პოლისმენებითაა სავსე.

ასე ჩასახლდა მაკართი ქვეყნის დასავლეთ ნაწილში, ასე ჩაიგდო ჩემი მამულის საუკეთესო ნაწილი ხელში და ყოველგვარი გადასახადისაგან თავისუფალი ცხოვრობდა უზრუნველად, თანაც აქეთაც მემუქრებოდა. ამ დღის მერე მოსვენება აღარ მქონდა, სადაც წავიდოდი, თანამდევი სულივით წინ ამეტუზებოდა, ან ერთთავად კუდში დამდევდა. ალისა რომ წამოიზარდა, მაკართიმ ახლა სულში დამიწყო ფათური, შენიშნა, რომ პოლიციაზე უფრო იმას ვუფრთხილდებოდი, ბავშვს არ გაეგო ჩემი წარსული. რასაც მაკართი მოისურვებდა, - ფული იქნებოდა, სახლი, თუ მიწა, ყველაფერს ვაძლევდი, ვიდრე ბოლოს ის არ მოისურვა, რისი მიცემაც არ შემეძლო. გათავხედებულმა ალისა მომთხოვა თავის შვილისათვის. ამ დროისათვის მისი ბიჭიც წამოიზარდა და, რაკი ყველამ იცოდა, რომ ჯანზე ვეღარ ვიყავი, მაკართიმ ახლა მთელი ჩემი ქონების დაპატრონება განიზრახა. მაგრამ აქ კი გამოვიჩინე სულის სიმტკიცე. არ მინდოდა, რომ მაკართის ბინძური სისხლი ჩემს სისხლში ათქვეფილიყო. არა იმიტომ, რომ მისი ვაჟიშვილი არ მომწონდა, ბიჭის ძარღვებში ხომ მამის სისხლი ჩქეფდა და მის შესაძულებლად ჩემთვის ესეც საკმაო იყო. მე მაგრად ვიდექი. მაშინ მაკართი დამემუქრა. ჩვენ უნდა შევხვედროდით ერთმანეთს ტბორთან, ჩვენი სახლებიდან თანაბარ მანძილზე.

როცა დანიშნულ ადგილზე მივედი, დავინახე, რომ თავის ვაჟიშვილს ელაპარაკებოდა. სიგარა გავაბოლე და დაველოდე როდის დამარტოვდებოდა. მაგრამ უნებურად მისი ლაპარაკი რომ მოვისმინე, რაც კი ჩემში ოდესმე ცუდი და ბოროტი ზნე ყოფილა, ყველაფერმა ერთბაშად იფეთქა და ხელი დამრია. მაკართი შვილს ჩემ ქალიშვილზე დაქორწინებას აძალებდა. ბიჭი ეურჩებოდა, ხოლო მაკართი დაჰკიოდა და ძალას ატანდა, თითქოს იმისი გაგება, როგორ შეხვდებოდა ჩემი ქალიშვილი ამ ამბავს, სრულიად არ იყო საჭირო. იმან, რომ მეცა და ჩემი ქალიშვილიც, რომელიც სიცოცხლეზე უფრო ძვირფასია ჩემთვის, ასეთი კაცის ხელში უნდა ჩავვარდნილიყავით, გამაცოფა. ჯობს ეხლავე დავგლიჯო ის მარწუხები, რომლითაც შებორკილი ვყავარ-მეთქი, ვიფიქრე. მე ხომ ავადმყოფი, სასიკვდილოდ განწირული კაცი ვარ და ორი დღის პარასკევი დამრჩენია. მართალია, გონება საღი მაქვს და ჯერჯერობით ძალაც მომდევს, მაგრამ ბედისაგან მაინც სასიკვდილოდ განაწირი გახლავართ. მაგრამ ჩემი ხსოვნა და ჩემი ქალიშვილის მომავალი რაღად უნდა წაბილწულიყო? ორივე შეიძლებოდა გადამერჩინა, თუკი მაკართის ენას სამუდამოდ დავადუმებდი. მე მოვკალი იგი და მისი გაცოცხლება რომ შეიძლებოდეს, კვლავ მოვკლავდი. მართალია, ცისა და ქვეყნის წინაშე დიდი შემცოდე გახლავართ, მაგრამ ჩემი მარტვილობა-მოწამეობით საკუთარი დანაშაული ნაწილობრივ მაინც გამოვისყიდე. ხოლო ჩემი უცოდველი ალისა კი რა შუაში იყო, რომ იმავე გაიძვერას მახეში გაბმულიყო, რომელმაც მე დამტანჯა და ბოლო მომიღო? მაკართი მოვკალი და სინდისი არ მქენჯნის, მოვკალი იმ სიკვდილით, როგორც შხამიან გველსა და გესლიან მხეცს ეკადრებოდა, მაკართის დაყვირებამ არემარე შესძრა და მისი ვაჟიშვილი უკანვე დააბრუნა, მაგრამ მე ტყეში მივიმალე, თუმცა მკვლელობის ადგილზე დავარდნილი ჩემი წამოსასხამის წამოსაღებად მეორედაც მივედი იქ. ეს ამბავი, ჯენტლმენებო, ნამდვილად ასე მოხდა და ყოველივე გულახდილად მოგახსენეთ.

- თქვენთვის მსჯავრის გამოტანა ჩემს მოვალეობაში არ შედის, - თქვა ჰოლმსმა, როცა მისტერ ტერნერმა ჩვენებას ხელი მოაწერა, - მე მგონია, საქმის სასამართლოზე გადაცემა არც დაგვჭირდება.

- მაშ, რა უნდა გააკეთოთ?

- თქვენი ჯანმრთელობის შემხედვარემ, არაფერი. თქვენ ძალიან მალე წარსდგებით უფრო მაღალი მსაჯულის წინაშე, ვიდრე ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოა. თქვენს აღიარებას საიდუმლოდ შევინახავ, თუ ჯეიმს მაკართის დასაცავად არ მაიძულეს სიმართლის გამხელა. თუ მაკართის გადასარჩენად არ დამჭირდა, გარწმუნებთ, თქვენს აღიარებას ძე-ხორციელის თვალი ვერ იხილავს და თქვენი საიდუმლო, ცოცხალი იქნებით თუ მკვდარი, მოკვდავთათვის სამუდამოდ დაიმარხება.

- აბა, მშვიდობით ბრძანდებოდეთ, - მოზეიმე ხმით წარმოთქვა მოხუცმა, - როცა თქვენი აღსასრულის ჟამი დადგება, უფრო ადვილად და წყნარად შეხვდებით სიკვდილს, რადგან სამუდამო განსასვენებელში წასვლის წინ სიმშვიდე და ნათელი შეიტანეთ ჩემს სულში. - თქვა ესა და აცახცახებული უზარმაზარი სხეული ბარბაცით გაიტანა ოთახიდან.

- ღმერთო, გვიშველე! - თქვა ჰოლმსმა კარგა ხნის დუმილის შემდეგ. - ნეტავ რატომ გვათამაშებს ჩვენ უბედურთ და უსაშველოდ შთენილთ ასე უწყალოდ ბედი მდევარი?

ნაფიც მსაჯულთა სასამართლომ, ჰოლმსის მიერ წარდგენილი აურაცხელი გამამართლებელი საბუთის საფუძველზე, ჯეიმს მაკართი გაათავისუფლა. მოხუცმა ტერნერმა კიდევ შვიდი თვე იარა ამ ცოდვილ მიწაზე, - ახლა კი სამუდამო განსასვენებელშია დავანებული. ალბათ ჯეიმსი და ალისა უკვე დაქორწინდნენ და მათ ბედნიერებას შავი ღრუბლები აღარ ემუქრება.