გულდამძიმებული ვავსებ ჩანაწერების წიგნს უკანასკნელი სტრიქონებით, რომლებიც ჩემი მეგობრის, მისტერ შერლოკ ჰოლმსის არაჩვეულებრივი ნიჭის ამბავს მოგვითხრობენ.
თუმცა აგერ უკვე ორი წელი გავიდა, მაგრამ გამოგიტყდებით და გულახდილად გეტყვით, რომ მეგობრის დაკარგვამ ჩემს ცხოვრებაში ისეთი სიცარიელე დატოვა, ვეღარაფრით შემივსია. ჰოლმსზე მოთხრობების წერას აღარ ვაპირებდი, მაგრამ პოლკოვნიკ ჯეიმს მორიარტის უკანასკნელმა წერილებმა, რომლებშიაც იგი თავის განსვენებულ ძმას იცავს, ისევ ამაღებინეს ხელში კალამი. ჩემს მოვალეობად ვრაცხ, საზოგადოებას ამბავი ისე მოვუთხრო, როგორც სინამდვილეში მოხდა. სიმართლე მხოლოდ ჩემთვისაა ცნობილი და მოხარული ვარ, რომ დადგა დრო, როცა მისი დაფარვის მიზეზი აღარ მაქვს.
რამდენადაც ჩემთვის ცნობილია, გაზეთებში გამოქვეყნდა მხოლოდ სამი ცნობა: "ჟურნალ დე ჟენევის" 1891 წლის 6 მაისის ნომერში მოთავსებული შენიშვნა, 7 მაისის რეიტერის სააგენტოს დეპეშა ინგლისურ პრესაში და ბოლოს, ახლახან გამოქვეყნებული წერილები, რომელნიც ზემოთ მოვიხსენიეთ. ამ წერილებიდან პირველი და მეორე ძლიერ შემოკლებულია, ხოლო უკანასკნელი - როგორც ახლა დავამტკიცებ - ნამდვილ ფაქტებს ამახინჯებს. ჩემი, როგორც ჰოლმსის მეგობრის, პირდაპირი ვალია და მოქალაქეობრივი სინდისიც იმას ჩამძახის, რომ ბოლოს და ბოლოს ვაუწყო ქვეყანას, თუ რა მოხდა სინამდვილეში პროფესორ მორიარტისა და მისტერ შერლოკ ჰოლმსს შორის.
მკითხველს ალბათ ახსოვს, რომ ახლო ურთიერთობა, რაც ჩემსა და ჰოლმსს შორის არსებობდა, ჩემი დაქორწინების დღიდან რამდენადმე შეიცვალა. იმ ხანებში კერძო საექიმო პრაქტიკაზე გადავედი. ჰოლმსი ჩემთან დროგამოშვებით შემოივთლიდა ხოლმე, ისიც მხოლოდ ისეთ დროს, როცა ძიებისას დამხმარე ესაჭიროებოდა. მაგრამ ეს სულ უფრო და უფრო იშვიათად ხდებოდა, ხოლო 1890 წელს მის თავგადასავლიდან მხოლდო სამი ამბავი გამოვაქვეყნე.
1890 წლის ზამთარში და 1891 წლის გაზაფხულზე გაზეთები წერდნენ, რომ ჰოლმსი საფრანგეთის მთავრობამ ერთ უაღრესად მნიშვნელოვან საქმეზე მიიწვია, თვითონ ჰოლმსმა ნარბონიდან და ნიმიდან ორი წერილი გამომიგზავნა, საიდანაც ის დასკვნა გამოვიტანე, რომ მისი ყოფნა საფრანგეთში ძლიერ გაჭიანურდებოდა, ამიტომ, ცოტა არ იყოს, გაოცებული დავრჩი, როცა 24 აპრილს საღამოს უეცრად ჰოლმსი ჩემს სამუშაო ოთახში გაჩნდა. მაშინვე თვალში მეცა, რომ კიდევ უფრო ფერმკრთალი და გამხდარი იყო, ვიდრე ჩვეულებრივ გახლდათ ხოლმე.
- დიახ, საგრძნობლად გამოვიფიტე, - მითხრა უმალ ჩემი სახის გამომეტყველების, ვიდრე სიტყვის პასუხად. - უკანასკნელ დროს, ცოტა გამიჭირდა... რა იქნება, რომ დარაბები დავხურო?
ოთახი განათებული იყო მხოლოდ მაგიდის ლამპით, რომლის შუქზეც ვკითხულობდი ხოლმე. ჰოლმსი ფრთხილად გაჰყვა კედელს და ოთახს ირგვლივ შემოუარა, დარაბები ხმაურით დახურა და ურდულებით გულმოდგინედ ჩაკეტა.
- განა რამის გეშინიათ? - ვკითხე.
- დიახ, მეშინია.
- რისი?
- უხმაურო თოფიდან გასროლილი ტყვიის.
- ჩემო ძვირფასო ჰოლმს, ვერ გამიგია, რა საფრთხე გემუქრებათ?
- უოტსონ, მგონი, საკმაოდ კარგად მიცნობთ, და თქვენთვის ცნობილია, რომ ლაჩართა რიცხვს არ ვეკუთვნი, მაგრამ კაცმა რომ ანგარიში არ გაუწიო საშიშროებას, რაც გემუქრება - ეს უმალ სისულელეა, ვიდრე სიმამაცე. მომეცით, გეთაყვა, ასანთი.
პაპიროსი მოსწია და, ეტყობოდა, თამბაქოს კვამლმა ოდნავ დაამშვიდა.
- ჯერ ერთი, ბოდიში უნდა მოვიხადო ასე გვიან მოსვლისათვის, - მითხრა ჩემმა მეგობარმა, - და ამას გარდა, ნებართვა უნდა გთხოვოთ იმ საქციელისათვის, რის ჩადენასაც ახლა ვაპირებ. მინდა თქვენი ბაღის უკანა კედელზე გადავძვრე, რადგანაც თქვენი სახლიდან სწორედ ამ გზით წასვლა განვიზრახე.
- მაგრამ რისი გულისათვის? - ჩავკითხე მე.
ხელი ლამპის სიახლოვეს მიიტანა და მაშინ დავინახე, რომ ორ თითზე სახსრები გადაჭრილი და სისხლით მოსვრილი ჰქონდა.
- როგორც ხედავთ, საქმე მთლად სახუმროდ არაა, - თქვა ღიმილით. - ასე კაცმა შეიძლება მთელი ხელიც დაკარგოს. მისის უოტსონი სადაა? შინ არის?
- არა, ნაცნობებთან წავიდა სტუმრად.
- აჰა! მაშ, თქვენ მარტო ხართ?
- სრულიად მარტო.
- რაკი ასეა, უფრო ადვილად შემოგთავაზებთ ერთი კვირით კონტინენტზე გაყოლას.
- სახელდობრ, საით?
- სულ ერთია საითაც წავალთ. ჩემთვის ამ ამბავს არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს.
სულ ერთია საით წავალთო, ეს აზრი უკიდურესად უცნაურად მეჩვენა. ჰოლმსს ჩვეულებად არ ჰქონდა უქმად დროის ტარება. ამავე დროს მისი ფერწასული, დაქანცული სახე უსიტყვოდ ლაპარაკობდა უკიდურესობამდე მისულ ნერვულ დაძაბულობაზე. მზერაზე შემატყო, რომ საგონებელში ჩავვარდი. იგი იდაყვებით დაეყრდნო მუხლებს, თითების ბოლოები შეკრა და საქმის ვითარების ახსნა დამიწყო.
- ხომ არაფერი გსმენიათ პროფესორ მორიარტზე? - მკითხა მან.
- არაფერი.
- გენიალური და მიუწვდომელი ვინმეა. ადამიანმა თავის ბადეში გაახვია მთელი ლონდონი, და კაცის შვილს მისი სახელი კი არ გაუგონია, აი, სწორედ ამ ამბავმა აიყვანა იგი სისხლის სამართლის სამყაროს კვარცხლბეკზე. გარწმუნებთ, უოტსონ, მორიარტის დამარცხებას რომ მოვახერხებდე და იმ არამზადებისაგან საზოგადოებას დავიხსნიდე, ეს იქნებოდა ძიების დარგში ჩემი მოღვაწეობის გვირგვინი, ჩემს კარიერას დასრულებულად ჩავთვლიდი და ხელს უფრო მშვიდ საქმიანობას მოვკიდებდი. ჩვენს შორის რომ ითქვას, უოტსონ, უკანასკნელმა ორმა საქმემ, რომელთაც შესაძლებლობა მომცეს ერთგვარი სამსახური გამეწია სკანდინავიის სამეფო გვარისა და საფრანგეთის რესპუბლიკისათვის, მომცეს საშუალება ისე ვიცხოვრო, როგორც ჩემს მისწრაფებებს შეეფერება, და ჩემს საყვარელ პროფესიას, ქიმიურ ცდებს დავუბრუნდე. მაგრამ მანამდე ვერ დავისვენებ და სავარძელში მშვიდად ვერ ჩავჯდები, ვიდრე ისეთი ადამიანი, როგორიც პროფესორი მორიარტია, ლონდონის ქუჩებში თავისუფლად დასეირნობს.
- რა ჩაიდინა ასეთი?
- ო, იმ კაცს არაჩვეულებრივი ბიოგრაფია აქვს! კარგი ოჯახიდანაა, ბრწყინვალე განათლება მიუღია და ბუნებისაგან ფენომენალური მათემატიკური ნიჭი აქვს მიმადლებული. ოცდაერთი წლისას ნიუტონის კანონზე დაუწერია ტრაქტატი, რითაც მთელ ევროპაში მოუხვეჭია სახელი. ამის შემდეგ ჩვენს ერთ-ერთ პროვინციულ უნივერსიტეტში მათემატიკის კათედრა მიუღია და ბედი ბრწყინვალე მომავალს უქადდა. მაგრამ მორიარტის მემკვიდრეობითი მიდრეკილება აქვს არაადამიანური სისასტიკისადმი. მის ძარღვებში ბოროტმოქმედის სისხლი ჩქეფს. ეს სისასტიკე მისი არაჩვეულებრივი ჭკუის წყალობით კიდევ უფრო საშიში გახდა. ამ კაცზე საუნივერსიტეტო ქალაქში, სადაც ასწავლიდა, ცუდი ხმები დაირხა. ბოლოს და ბოლოს, იგი იძულებული გახდა დაეტოვებინა კათედრა და გადასულიყო ლონდონში, სადაც ოფიცრის ხარისხის მისაღები გამოცდებისათვის ახალგაზრდების მომზადება დაიწყო... ეს საყოველთაოდ ცნობილი ფაქტები გახლავთ. ახლა კი მოისმენთ იმას, რისი გაგებაც მე თვითონ მოვახერხე.
როგორც თქვენთვის ცნობილია, ლონდონის სისხლის სამართლის სამყაროს ჩემზე კარგად არავინ იცნობს. დიდი ხანია ვგრძნობ, რომ ჩვენს ქალაქში, მრავალ დამნაშავეს ზურგს უმაგრებს რაღაც ჩემთვის უცნობი ხელი - ძალუმი მაორგანიზებელი ძალა, რომელიც ყალბი პირების საფარვლის უკან კანონის საპირისპიროდ მოქმედებს. რამდენიმეჯერ სრულიად სხვადასხვა შემთხვევაში - ეს სიყალბის ჩადენა იყო, ძარცვა, თუ მკვლელობა, - ვგრძნობდი ამ ძალის არსებობას და ლოგიკური დასკვნების გზით ვაგნებდი მის კვალს იმ გაუხსნელ დანაშაულობებშიც, რომელთა გასარკვევად უშუალოდ არავის მივუწვევივარ. მრავალი წლის მანძილზე ვცდილობდი იმ ფარდის უკან შეჭრას, რაც ამ ძალას ფარავს, და აი დადგა დრო, როცა დახლართული ძაფის ბოლო ვიპოვნე, დავიწყე კვანძების გახსნა და ათასობით მზაკვრული მარყუჟის გახსნის შემდეგ სახელგანთქმულ მათემატიკოსს, ყოფილ პროფესორ მორიარტის მივადექი.
უოტსონ, ეს კაცი - დანაშაულობათა სამყაროს ნაპოლეონია. ლონდონში მომხდარი ბოროტმოქმედებების ნახევრის ორგანიზატორი სწორედ ისაა. მორიარტივეა სულისჩამდგმელი ყველა გაუხსნელი ბოროტმოქმედებისა, რაც ამ ქალაქში ხდება. ესაა გენიოსი, ფილოსოფოსი. ესაა კაცი, რომელსაც უნარი შესწევს აბსტრაქტულად იაზროვნოს. იგი მაღალგანვითარებული ჭკუის პატრონია. თვითონ, როგორც ობობა, ქსელის შუაგულში უძრავადაა, მაგრამ ქსელის ათასობით ძაფის რხევას იმწამსვე გრძნობს. პირადად იშვიათად მოქმედებს და მხოლოდ გეგმების შედგენითაა გართული. მაგრამ მისი აგენტების რიცხვი დიდია და საუცხოოდაც არის ორგანიზებული. თუ ვინმეს დასჭირდა დოკუმენტის მოპარვა, სახლის გაძარცვა, გზიდან ადამიანის ჩამოცილება, - საკმარისია ეს სურვილი პროფესორს აუწყოს, და დანაშაული მყისვე მომზადდება, მერე კი ელვისებურად ასრულდება. აგენტი შეიძლება დაიჭირონ. ასეთ შემთხვევებში ყოველთვის მოინახება ფული, რომ თავდებით გააშვებინონ ან დამცველი აუყვანონ. მაგრამ მთავარი ხელმძღვანელი, ის, ვინც საქმეზე გააგზავნა აგენტი, არასოდეს ჩავარდება - ეჭვი არასოდეს არ შეეხება ამ ადამიანს. ასეთია, უოტსონ, ორგანიზაცია, რომლის არსებობა ლოგიკური გზით დავადგინე და მთელი ენერგია იმისათვის გავწირე, რომ ის აღმოვაჩინო და გავტეხო.
მაგრამ პროფესორი ეშმაკურადაა შენიღბული და ისე ბრწყინვალედაა დაცული, რომ მთელი ჩემი მონდომების მიუხედავად შეუძლებელი ხდება სასამართლოს განაჩენისათვის საკმარისი მტკიცებულების წარდგენა. მოგეხსენებათ, რისი უნარიც მაქვს, ძვირფასო უოტსონ, და მაინც სამი თვის თავზე იძულებული გავხდი მეღიარებინა, რომ ღირსეულ მეტოქეს გადავეყარე. საშინელებამ, რასაც მის მიერ მომზადებული დანაშაულობანი მინერგავდნენ, ადგილი დაუთმეს მისი ოსტატობით გამოწვეულ აღტაცებას. მაგრამ ბოლოს და ბოლოს პატარა შეცდომა დაუშვა, პატარა, სრულიად პატარა შეცდომა, - მაგრამ მორიარტის არც ეს შეცდომა უნდა მოსვლოდა, რადგანაც განუწყვეტლივ თვითონ მე ვუთვალთვალებდი. რაღა თქმა უნდა, იმ შეცდომით ვისარგებლე, სწორედ ეგ შეცდომა გამოვიყენე ამოსავალ წერტილად და მორიარტის გარშემო ჩემი საკუთარი ბადის ქსოვას შევუდექი. ახლა ეს ქსელი თითქმის მზადაა, და სამი დღის შემდეგ, ესე იგი, ორშაბათს, ყველაფერი დასრულდება - პროფესორი თავის ბრბოს მთავარ წევრებთან ერთად მართლმსაჯულებას წარუდგება. მერე კი დაიწყება ჩვენი საუკუნის ყველაზე უფრო დიდი სისხლის სამართლის პროცესი, გაიხსნება ორმოცზე მეტი საიდუმლოებით მოცული დანაშაული და ყველა დამნაშავე დაისჯება. მაგრამ ოდნავი აჩქარება, ერთი უმართებულო ნაბიჯის გადადგმა და ბოროტმოქმედნი მართლმსაჯულებას თვით უკანასკნელ წამს დაუსხლტებიან ხელიდან.
ყველაფერი კარგად იქნებოდა, მე რომ მომეხერხებინა და ისე მემოქმედა, რომ პროფესორ მორიარტის ამაზე არაფერი სცოდნოდა. მაგრამ ის ვაჟბატონი მეტისმეტად ცბიერი ბრძანდება. მისთვის ცნობილი გახდა ჩემი ყოველი ნაბიჯი, რაც კი გადამიდგამს, იმისათვის, რომ ჩემს ბადეში მომექცია. ბევრჯერ ეცადა გასხლტომას, მაგრამ ყველა გზა გადავუღობე. მერწმუნეთ, მეგობარო, ამ ჩემი ბრძოლის დაწვრილებითი აღწერილობის გაზეთებში გამოქვეყნება რომ შესაძლებელი ყოფილიყო, ის დეტექტივის ისტორიის უბრწყინვალეს და ყველაზე უფრო ამაღელვებელ წიგნებს შორის ღირსეულ ადგილს დაიჭერდა. ძიებისას ასეთ მწვერვალამდე არ ავმაღლებულვარ და არც მოწინააღმდეგის მოქმედებას ჩავუგდივარ ასეთ გასაჭირში. მის ძლიერ დარტყმებს მოხერხების წყალობით ვიცდენდი. დღეს დილით უკანასკნელი სამზადისი ჩავატარე და კიდევ სამი დღე მჭირდებოდა, რათა საქმე დამესრულებინა. ჩემს ოთახში ვიჯექი და სწორედ ამ ფიქრებში ვიყავი გართული, რომ უეცრად კარი გაიღო და ჩემ წინ პროფესორი მორიარტი აღიმართა.
ფოლადის ნერვები მაქვს, უოტსონ, მაგრამ, ვაღიარებ, შევკრთი, როცა ჩემ წინაშე ის ადამიანი ვიხილე, რომელსაც მთელი ჩემი ფიქრი დასტრიალებდა. გარეგნულად მორიარტის უწინაც კარგად ვიცნობდი. იგი ძალიან გამხდარი და მაღალია. თეთრი შუბლი აქვს, უზარმაზარი და გამობურცული, თვალები - ღრმად ჩავარდნილი, სახე - სუფთად გაპარსული, ფერმკრთალი, ასკეტური იერისა, - რაღაც ნაპერწკალი პროფესორ მორიარტისა ამ ადამიანში კიდევ დარჩენილა. მხრებში მოხრილია - ალბათ საწერ მაგიდასთან მუდმივი ჯდომით, თავი გველივით აღერილი აქვს და აქეთ-იქით ასარსალებს. შემოვიდა და მსუსხავი მზერა მომაპყრო.
- არც ისე განვითარებული გქონიათ შუბლის ძვლები, როგორც მეგონა, - ამოღერღა ჩემმა სტუმარმა. - მისტერ ჰოლმს, გატენილი რევოლვერის ჯიბით ტარება ძალიან საშიში ჩვეულებაა.
პროფესორის დანახვისთანავე მივხვდი, რა უზარმაზარი საფრთხეც მემუქრებოდა: მისი ხსნის ერთადერთი გზა ხომ ის იყო, თუ მე სამუდამოდ დამადუმებდა! ამიტომ რევოლვერი მაგიდის უჯრიდან ელვის სისწრაფით ამოვიღე და ჯიბეში ჩავიდე. მორიარტის შენიშვნის შემდეგ კი რევოლვერი ჯიბიდან ამოვიღე, ფეხზე შევაყენე და მაგიდაზე დავდე. მორიარტი კვლავ იღიმებოდა და თვალებს ჭუტავდა, მაგრამ მის თვალთა გამომეტყველებაში ისეთი ნაპერწკალი იმალვოდა, რომ იარაღის სიახლოვე განსაკუთრებით მახარებდა.
"ვატყობ, არ მიცნობთ", - მითხრა პროფესორმა.
"პირიქით, - მივუგე მე, - მგონი, არ გაგიჭირდებოდათ იმის გაგება, რომ გიცნობთ. დაბრძანდით, გთხოვთ. თუ რაიმე სათქმელი გაქვთ, შემიძლია ხუთი წუთი დაგითმოთ".
"ყველაფერი, რისი თქმაც მსურდა, უკვე გამოიცანით", - მიპასუხა სტუმარმა.
"ამ შემთხვევაში თქვენც ალბათ უკვე გამოიცანით ჩემი პასუხი".
"მაშ, მტკიცედ დგახართ თქვენს განზრახვაზე?"
"დიახ".
როგორც კი მორიარტიმ ხელი ჯიბისაკენ წაიღო, მაგიდიდან რევოლვერი ავიღე. მაგრამ მან ჯიბიდან ამოიღო უბის წიგნაკი, რომელშიაც აჩხაბაჩხად იყო გამოყვანილი რაღაც თარიღები.
"თქვენ გზაზე პირველად ოთხ იანვარს გადამეღობეთ, - თქვა მან. - ოცდასამ იანვარს კიდევ მომაყენეთ უსიამოვნება. თებერვლის შუა რიცხვებში ფრიად სერიოზულად შემაშფოთეთ. მარტის მიწურულში სრულიად ჩაშალეთ ჩემი გეგმები. ახლა კი თქვენი განუწყვეტელი თვალთვალის გამო ისეთ მდგომარეობაში აღმოვჩნდი, რომ თავისუფლების დაკარგვის რეალური საფრთხე მემუქრება. ასე გაგრძელება არ შეიძლება".
"რას მირჩევთ?" - ვკითხე მე.
"მიატოვეთ ეს საქმე, მისტერ ჰოლმს. თქვენ მეტისმეტად ჭკვიანი ხართ და გამიგებთ: აუცილებლად გზიდან უნდა ჩამომცილდეთ. ინტელექტუალურად ვტკბებოდი, როცა ვაკვირდებოდი თქვენი ბრძოლის მეთოდს და დამერწმუნეთ, ნაწყენი დავრჩებოდი, თუ მაიძულებდით უკიდურესი ღონისძიებისათვის მიმემართა... თქვენ იღიმებით, სერ, მაგრამ გარწმუნებთ, გულახდილად გელაპარაკებით".
"საფრთხე ჩემი პროფესიის განუყრელი თანამგზავრია", - შევნიშნე მე.
"ეს საფრთხე კი არა, გარდუვალი განადგურებაა, - ჩაურთო პროფესორმა. - თქვენ გზაზე გადაუდექით არა ერთ ადამიანს, არამედ უზარმაზარ ორგანიზაციას, რომლის მთელს ძლიერებას, მიუხედავად თქვენი ჭკუისა, ვერ მისწვდებით. განზე უნდა გადგეთ, მისტერ ჰოლმს, ან გადაგთელავენ".
"ვშიშობ, - ვთქვი წამოდგომისას, - რომ ჩვენი სასიამოვნო საუბრის მიზეზით გამომეპარება ერთი მნიშვნელოვანი საქმე, რაც სხვაგან მიხმობს".
თვითონაც ადგა, უსიტყვოდ მიყურებდა და თავს ნაღვლიანად აქნევდა.
"მაშ, რა გაეწყობა! - თქვა ჩემმა დაუპატიჟებელმა სტუმარმა. - ძალიან ვნანობ, მაგრამ ყველაფერი, რაც შემეძლო, გავაკეთე. მე ვიცი თქვენი თამაშის ყოველი სვლა. ორშაბათამდე უძლური ხართ. ეს ჩვენი დუელია, მისტერ ჰოლმს, თქვენ იმედი გაქვთ ბრალდებულის სკამზე დამსვამთ - გიცხადებთ, ეს არასოდეს არ მოხდება. თქვენ იმედი გაქვთ - დამამარცხებთ - გიცხადებთ, ამასაც ვერასოდეს მოახერხებთ. თუ გეყოფათ უნარი, რომ დამღუპოთ, გარწმუნებთ, თვითონაც ჩემთან ერთად დაიღუპებით".
"იმდენი ქათინაურიმითხარით, მისტერ მორიარტი, რომ მინდა იმითვე გიპასუხოთ, ამიტომ გეტყვით, საზოგადოების სიკეთის გულისათვის სიამოვნებით დავთანხმდებოდი მეორე ამბავზე, რომ საბრალდებულო სკამზე დამესვით".
"ნურას უკაცრავად, მისტერ ჰოლმს, და ჩემი მხრით, სიამოვნებით გპირდებით, რომ გაგანადგურებთ". - მიპასუხა და ბოროტად გაიცინა. მერე მოხრილი ზურგი მომაქცია, გავიდა, თან უკან იხედებოდა და თვალს ჭუტავდა.
ასეთი იყო ჩემი თავისებური შეხვედრა პროფესორ მორიარტისთან, და სიმართლე გითხრათ, ამ შეხვედრამ არასასიამოვნო გრძნობა დამიტოვა. მისი მეტყველების რბილი და ზუსტი მანერა გაიძულებთ ერწმუნოთ მის გულწრფელობას, რაც არ ახასიათებთ ჩვეულებრივ დამნაშავეებს. ეს არ არის ლაყე ბაქია. ცხადია, მეტყვით: "რატომ არ უნდა მიმართოთ დახმარებისათვის პოლიციასო?" მაგრამ დარტყმას მომაყენებს არა თვითონ ის, არამედ რომელიმე აგენტი - ამაში დარწმუნებული ვარ. საამისო საბუთებიც მაქვს.
- უკვე დაგესხნენ თავს?
- ჩემო ძვირფასო უოტსონ, პროფესორი მორიარტი არ გახლავთ იმათთაგანი, საქმის გადადება რომ დიდი ხნით უყვართ ხოლმე; მისი წასვლის შემდეგ, ასე თორმეტ საათზე ოქსფორდსტრიტისაკენ უნდა წავსულიყავი. ბენტინკსტრიტისა და უელბეკსტრიტის კუთხეში ქუჩაზე რომ გადავდიოდი, დავინახე ორცხენა ეტლი, რომელიც საშინელი სისწრაფით პირდაპირ ჩემკენ მოჰქროდა. ძლივს მოვასწარი ტროტუარზე გადახტომა. რაღაც წამის პატარა მონაკვეთიც და სასიკვდილოდ დავშავდებოდი. ეტლმა კუთხეში შეუხვია და ელვასავით გაქრა. ახლა უკვე გადავწყვიტე აღარ გადავსულიყავი ტროტუარიდან, მაგრამ უირსტრიტზე ერთ-ერთი სახლის სახურავიდან აგური ჩამოვარდა და ჩემს ფეხებთან დაიმსხვრა. პოლიციელს ვუხმე და ვუბრძანე დაეთვალიერებინა შემთხვევის ადგილი. სახურავზე რემონტისთვის გამზადებული აგურები და ფიქალის ფილები ეწყო. ყველამ ის მითხრა, ალბათ აგური ქარმა გადმოაგდოო. რა თქმა უნდა, მე უკეთ ვიცოდი, რაც ხდებოდა, მაგრამ დამამტკიცებელი საბუთები არა მქონდა. კები ავიყვანე, ჩემს ძმასთან მივედი პელ-მელში და ღამე იქ გავათიე. იქიდან პირდაპირ თქვენკენ გამოვწიე. გზაში რომელიღაც კომბლიანი არამზადა დამესხა თავს. წავაქციე და პოლიციამ დააკავა. მაგრამ სიტყვას გაძლევთ, ვერავინ აღმოაჩენს კავშირს იმ ჯენტლმენსა, რომლის წინა კბილებზეც ხელი დავისისხლიანე, და მათემატიკის უბრალო მასწავლებელს შორის, რომელიც ამ წუთს ალბათ აქედან ათიოდე მილის მანძილზეა და ამოცანებს წყვეტს გრიფელის დაფაზე. ახლა ალბათ გასაგებია, უოტსონ, რატომ დავხურე მოსვლისთანავე დარაბები და რატომ გთხოვეთ გამიშვათ არა სადარბაზო კარიდან, არამედ მეორე, ნაკლებად შესამჩნევი გასასვლელიდან.
არა ერთხელ ვყოფილვარ აღტაცებული ჩემი მეგობრის სიმამაცით, მაგრამ იმ დღეს განსაკუთრებით გამაოცა მის მიერ სრულიადაც არა შემთხვევით მომხდარი ამბების მშვიდად ჩამოთვლამ.
- იმედი მაქვს, ღამეს ჩემსას გაათევთ? - ვკითხე მე.
- არა, ჩემო მეგობარო, შეიძლება საშიში სტუმარი გამოვდგე. უკვე მოვიფიქრე მოქმედების გეგმა და ყველაფერი კარგად დასრულდება. ახლა საქმე იმ სტადიაზეა, რომ დაპატიმრება უჩემოდაც შეუძლიათ მოახდინონ. ჩემი დახმარება მხოლოდ ძიების დროს დასჭირდებათ. იმ რამდენიმე დღით, რაც ჯერ კიდევ რჩება პოლიციის გადამწყვეტ მოქმედებამდე, ჩემთვის ყველაფერს სადმე გამგზავრება აჯობებს, მოხარული ვიქნებოდი, თუ შეძლებდით და ჩემთან ერთად კონტინენტზე წამოხვიდოდით.
- ახლა ავადმყოფები ცოტა მყავს, - ვუთხარი მე, - ჩემი კოლეგა, რომელიც მეზობლად ცხოვრობს, სიამოვნებით შემცვლის. ასე რომ, სიამოვნებით წამოგყვებით.
- და შეგვიძლია ხვალ დილითვე გავემგზავროთ?
- დიახ, თუ ეს აუცილებელია.
- ნამდვილად გადაუდებელი ამბავია. ახლა მოისმინეთ ჩემი ინსტრუქცია და გემუდარებით, უოტსონ, დაიცავით იგი ზედმიწევნითა და დიდი გულმოდგინებით, რადგანაც ჩვენ ორს ბრძოლა უნიჭიერეს თაღლითთან და მთელ ევროპაში დამნაშავეთა ყველაზე დიდ გაერთიანებასთან მოგვიწევს. მომაპყარით ყურნი და გულდასმით მომისმინეთ. დღეს საღამოსვე საიმედო კაცის ხელით, ვიქტორიას ვოგზალზე ისე უნდა გააგზავნოთ თქვენი ბარგი, რომ ზედ დანიშნულების სადგური არ აღინიშნოს, დილით მსახურს კების მოყვანა დაავალეთ, მაგრამ მკაცრად გააფრთხილეთ, რომ პირველ ორ გზად გადაყრილ ეტლს ნუ აიყვანს. ეტლში რომ ჩაჯდებით, კებმენს უბრძანეთ სტენდისაკენ წაგიყვანოთ. საბოლოო გაჩერება ლოუსერის პასაჟზე გექნებათ. სად უნდა მიგიყვანოთ კებმა, ეს ქაღალდის ფურცელზე გექნებათ დაწერილი. მეეტლეს ხელში ჩასჩრით და გააფრთხილებთ, არავითარ შემთხვევაში არ გადააგდოს. ფული წინასწარ გადაიხადეთ და როგორც კი კები დანიშნულების ადგილას გაჩერდება, იმავე წამს შეიმალეთ პასაჟში იმ ვარაუდით, რომ ზუსტად ათის თხუთმეტ წუთზე პასაჟის მეორე ბოლოში აღმოჩნდეთ. იქ ტროტუარის კიდეზე, პატარა ეტლს შენიშნავთ. ეტლის სადავეები ხელ ექნება შავი ფერის მოსასხამიან კაცს, რომლის საყელოზე წითელ არშიას შენიშნავთ. მის ეტლში ჩაჯდებით და სწორედ დროზე გახვალთ ვოგზალზე, რათა კონტინენტისაკენ მიმავალ ექსპრესზე მოხვდეთ.
- სად უნდა შეგხვდეთ?
- სადგურზე. ჩვენთვის მზად იქნება პირველი კლასის მეორე კუპე.
- მაშ, ჩვენ უკვე ვაგონში შევხვდებით?
- დიახ.
ამაოდ ვთხოვდი ღამის გასათევად ჩემს სახლში დარჩენილიყო. ნამდვილად ვიცოდი, ეშინოდა უსიამოვნება არ შეეხვედრებინა იმ ადამიანისათვის, ვინც თავშესაფარს სთავაზობდა და ეს იყო ერთადერთი მიზეზი, რაც ჩემი სახლიდან წასვლას აიძულებდა. რამდენიმე ნაჩქარევი მითითება კიდევ მომცა მეორე დღის გეგმებთან დაკავშირებით. შემდეგ სხარტად წამოიმართა და ბაღში გავედით თუ არა, კედელს პირდაპირ მორტიმერსტრიტისაკენ გადააცოცდა, სტვენით მოიხმო კები და მალე მიმავალი ბორბლების ხმაური გავიგონე.
მეორე დილით ჰოლმსის მითითებათა ზუსტად შესრულებას შევუდექი. კები ძალიან ფრთხილად დავიქირავე. ისე, რომ ხაფანგში არ მოვხვედრილიყავი და საუზმის შემდეგ დანიშნულ ადგილზე დაუყოვნებლივ გავემგზავრე. ლოუსერის პასაჟს რომ მივაღწიე, რაც ძალა და ღონე შემწევდა, იმ სისწრაფით გავიქეცი, და ვნახე კარეტა, რომელიც პირობისამებრ მელოდა. როგორც კი ჩავჯექი, შავ მოსასხამში გახვეულმა უზარმაზარი ტანის მეეტლემ ცხენს მათრახი გადაჰკრა და ერთ წამში ვიქტორიას ვოგზალში მიმაქროლა. ძლივს მოვასწარი ჩამოსვლა, რომ ეტლი მიაბრუნა და ისე გააქროლა, რომ ჩემკენ არც მოუხედავს.
თითქოს ყველაფერი საუცხოოდ მიმდინარეობდა. ჩემი ბარგი ვოგზალში მელოდა. ჰოლმსის მიერ მინიშნებული კუპე იოლად ვიპოვე. ალბათ, ეს იყო ერთდაერთი კუპე, რომელსაც ეწერა "დაკავებულია". ახლა მხოლოდ ის მაშფოთებდა, რომ თვითონ ჰოლმსი არ ჩანდა. ვოგზლის საათს დავხედე და ელდა მეცა, მატარებლის გასვლამდე სულ შვიდი წუთი რჩებოდა. ამაოდ ვეძებდი მგზავრებისა და გამცილებლების ბრბოში ჩემი მეგობრის გამხდარ ფიგურას. რამდენიმე წუთი იმაში მოვკალი, რომ ვეხმარებოდი ერთ პატივსაცემ იტალიელ პატერს, რომელიც დამტვრეულ ინგლისურ ენაზე ცდილობდა აეხსნა მუშისათვის, ჩემი ბარგი პირდაპირ პარიზში უნდა გაიგზავნოსო. შემდეგ ერთხელ უკვე ნაცნობი მიხრწნილი იტალიელი პატერი აღმოვაჩინე. მას ჩემი კუპის ბილეთი არა ჰქონდა, მაგრამ მუშას მაინც ჩემთან დაესვა. ამაოდ ვუხსნიდი დაუპატიჟებელ თანამგზავრს, რომ მისი შემოჭრა არ მსიამოვნებდა, მე მისი იტალიური არ მესმოდა და მას ჩემი ინგლისური. ამიტომ მხოლოდ მხრები ავიჩეჩე და მეგობრის მოლოდინში შეშფოთებით ვიცქირებოდი სარკმელში. თანდათანობით შიში მეუფლებოდა: იქნებ მისი მოუსვლელობის მიზეზი ღამით შემთხვეული რაიმე უბედურება იყო, უკვე ექსპრესის ყველა კარი ჩაკეტეს და სასტვენის ხმაც გავიგონე, რომ უეცრად, ჩემს გვერდით, ჩემი მეგობრის ხმა გაისმა:
- ძვირფასო უოტსონ, თქვენ ჩემთვის სალმის მოცემაც კი არ ინებეთ!
განცვიფრებულმა მივიხედე. ხნიერი პატერი ჩემ პირისპირ იდგა. ერთ წამში ნაოჭები გაუსწორდა, ცხვირი ნიკაპს დაშორდა, ქვედა ბაგე წინ წამოწეული აღარ მეჩვენებოდა, პირმა ჩიფჩიფი შეწყვიტა, მიმქრალ თვალებში ჰოლმსისებურმა ცეცხლმა იელვა, მოხრილი წელი გასწორდა. მაგრამ ყველაფერი ეს ერთი თვალის დახამხამებაში მოხდა, და ჰოლმსი ისევე სწრაფად გაქრა, როგორც გამოჩნდა.
- ღმერთო მოწყალეო! - შევძახე მე. - მაგარი შიში კი მაჭამეთ!
- ჯერ კიდევ უდიდესი სიფრთხილე გვმართებს, - მითხრა ჩურჩულით ჩემმა მეგობარმა. - ასე მგონია, ჩვენს კვალს მოაგნეს. ეგერ, თვითონ მორიარტიც!
ამის თქმა და მატარებლის დაძვრა ერთი იყო.
ფანჯრიდან თავი გამოვყავი, უკან მივიხედე და დავინახე მაღალი კაცი, რომელიც გაშმაგებით იკვლევდა ბრბოში გზას და ხელს აქნევდა, თითქოს მატარებლის შეჩერებას ლამობსო. მაგრამ უკვე გვიან იყო. მატარებელმა სვალს უმატა, და სულ მალე სადგური უკან დარჩა.
- აი, ხედავთ, - თქვა სიცილით ჰოლმსმა, - მთელი ჩვენი სიფრთხილის მიუხედავად ამ ადამიანებს ძლივს გავუსხლტით კლანჭებიდან.
ადგა, მღვდლის შავი ანაფორა გაიხადა, თავსაბურავი მოიძრო და ეს თავისი სამასკარადო სამოსელი ბარგში შეინახა.
- დილის გაზეთები წაიკითხეთ, უოტსონ?
- არა.
- მაშასადამე, ჯერ კიდევ არ იცით, რა მოხდა ბეიკერსტრიტზე?
- ბეიკერსტრიტზე?
- წუხელ ჩვენი ბინა გადაწვეს, მაგრამ დიდი ზარალი არ მოგვსვლია.
- რა უნდა ვიღონოთ, ჰოლმს? ეს პირდაპირ აუტანელი ამბავია.
- ალბათ მას შემდეგ, რაც მათი კომბლიანი აგენტი დააპატიმრეს, ჩემი კვალი დაკარგეს, თორემ აბა, საიდან მოისაზრებდნენ, რომ შინ დავბრუნდებოდი. შემდეგ კი, ეტყობა, თქვენ დაგიწყეს თვალთვალი - აი, რამ მოიყვანა მორიარტი ვიქტორიას ვოგზალზე. რაიმე შეცდომა ხომ არ დაუშვით, უოტსონ?
- ყველა თქვენი მითითება ზუსტად შევასრულე.
- ეტლი ადგილზე დაგიხვდათ?
- დიახ, მელოდა.
- მეეტლე იცანით?
- ვერა.
- ჩემი ძმა იყო, მაიკროფტი. ასეთ საქმეებში დაქირავებულ კაცს საიდუმლოება არ უნდა გაანდო. ახლა კი უნდა მოვიფიქროთ, რა ვუყოთ მორიარტის.
- რაკი ექსპრესით მივდივართ და გემიც, მატარებლის ჩასვლისთანავე გადის, მე მგონია, ვერანაირად ვერ დაგვეწევიან.
- ჩემო ძვირფასო უოტსონ. აკი გითხარით, როცა ლაპარაკია გონიერებასა და გამჭრიახობაზე მორიარტის მოქმედება ისევე უნდა შევაფასოთ და ავწონ-დავწონოთ, როგორც პირადად ჩემი. დავიჯერო გგონიათ, თუ მდევრის ადგილზე მე ვიქნებოდი, ასეთი უმნიშვნელო დაბრკოლება შემაჩერებდა? აბა, თუ ასე არ ფიქრობთ, რატომა გაქვთ პროფესორზე ასე ცუდი წარმოდგენა?
- მაგრამ რა უნდა იღონოს?
- იგივე, რასაც მე გავაკეთებდი.
- მაშინ მითხარით, მის ადგილზე თქვენ როგორ მოიქცეოდით?
- საგანგებო მატარებელს შევუკვეთდი.
- მაგრამ სულ ერთია დააგვიანებს.
- არავითარ შემთხვევაში. ჩვენი მატარებელი კენტენბერში შეჩერდება. გემი კი თხუთმეტი წუთით ყოველთვის აგვიანებს ხოლმე. აი, იქ დაგვეწევა.
- ისე გამოდის, რომ დამნაშავეები ჩვენა ვართ და არა ის. ვუბრძანეთ ჩამოსვლისთანავე დააპატიმრონ.
- ეს გაანადგურებდა სამი თვის მუშაობის ნაყოფს. ჩვენ დავიჭერდით დიდ თევზს, წვრილი თევზები კი ბადიდან დაგვისხლტებოდნენ და სხვადასხვა მხარეს გაცურავდნენ. ორშაბათს ყველანი ჩვენს ხელთ იქნებიან. არა, ახლა მორიარტის დაპატიმრება ყოვლად დაუშვებელია.
- მაშ, რა ვქნათ?
- კენტენბერში უნდა გადმოვიდეთ.
- მერე?
- მერე ნიუჰევენში გამგზავრება მოგვიწევს, იქიდან კი - დიეპში. მორიარტიც იმასვე მოიმოქმედებს, რასაც მე, მის ადგილზე რომ ვყოფილიყავი: პარიზში ჩამოვა, ჩვენს ჩემოდნებს დანიშნავს და ორი დღე დაგველოდება საბარგო კამერაში. ამასობაში ჩვენ ორ ნოხისებრ საგზაო ტომარას შევიძენთ, რითაც იმ ადგილების სავაჭრო მრეწველობას წავახალისებთ, რომელ მხარეშიც მოგვიხდება მოგზაურობა და ლუქსემბურგისა და ბაზელის გავლით, შვეიცარიაში ჩავალთ.
ძალიან გამოცდილი მოგზაური ვარ და ბარგის დაკარგვა არ დამნანებია, მაგრამ, უნდა გამოვტყდე, და ვაღიარო, ის აზრი, რომ თავს ვარიდებდით და ვემალებოდით ბოროტმოქმედს, რომელსაც აუარებელი საზიზღარი დანაშაული ჰქონდა ჩადენილი, უსიამოვნო ჟრუანტელს მგვრიდა. ცხადია, ჰოლმსს ჩემზე უკეთ ესმოდა საქმის ვითარება. ამიტომ კენტენბერიში გადმოვედით. აქ გავიგეთ, რომ მატარებელი ნიუჰევენისაკენ მხოლოდ ერთი საათის შემდეგ გავიდოდა.
ჯერ კიდევ ნაღვლიანად გავცქეროდი ვაგონს, რომელიც თანდათან ეფარებოდა თვალს და თან მთელი ჩემი გარდერობი მიჰქონდა, როდესაც ჰოლმსმა ანაზდეულად ჩამავლო ხელი და მითხრა:
- ხედავთ, რა სწრაფად მოჰქრის?
შორს, კენტის ტყეებში კვამლის წვრილი სვეტი ირხეოდა. ერთი წუთის შემდეგ სადგურისაკენ მსრბოლი მეორე მატარებელი შევნიშნე, რომელიც მხოლოდ ორთქმავალისა და ერთი ვაგონისაგან შედგებოდა. ძლივს მოვასწარით გამოკრული ფუთების უკან მიმალვა, რომ მატარებელმა გრიალით ჩაგვიქროლა და სახეში გახურებული ორთქლის ნაკადი შემოგვაფრქვია.
- ჩაგვიქროლა! - თქვა ჰოლმსმა და თვალი გააყოლა ვაგონს, ოდნავი ხტომითა და მსუბუქი რწევით რომ მიჰყვებოდა ლიანდაგს. - როგორც ხედავთ, ჩვენი მეგობრის გამჭრიახობასაც აქვს საზღვრები. ჭეშმარიტად, სასწაული იქნებოდა, რომ მასაც იგივე დასკვნები გაეკეთებინა, რაც მე გავაკეთე, და მათ შესაბამისად ემოქმედნა.
- რას იზამდა, რომ დაგვწეოდა?
- უეჭველად ჩვენს თავიდან მოშორებას შეეცდებოდა. არც მე დაველოდებოდი გულხელდაკრეფილი. ახლა საკითხავი ისაა, აქ ვისაუზმოთ, თუ შიმშილით სიკვდილის რისკი გავწიოთ და ნიუჰევენამდე დავიცადოთ.
იმავე ღამეს ჩავედით ბრიუსელში, იქ ორი დღე დავყავით და მესამე დღეს სტრასბურგს გავემგზავრეთ.
ორშაბათს დილით ჰოლმსმა ლონდონის პოლიციას დეპეშა გაუგზავნა. საღამოს, ჩვენს სასტუმროში რომ მოვბრუნდით, უკვე პასუხი დაგვხვდა. ჰოლმსმა დეპეშა წაიკითხა და წყევლა-კრულვით ისროლა ბუხარში.
- ეს უნდა გამეთვალისწინებინა! - აღმოთქვა მან სინანულით. - გაიქცა.
- მორიარტი?
- იმ ერთის გარდა მთელი ბანდა იგდეს ხელთ! მეთაური კი პოლიციას დაუსხლტა! ჰო, რა თქმა უნდა, მე წამოვედი, და ის ხალხი მორიარტის რას გაუსწორდებოდა! თუმცა დარწმუნებული ვიყავი, რომ პოლიციას ყველა გზა ვუჩვენე. იცით, უოტსონ, ჯობია ახლავე ინგლისში დაბრუნდეთ.
- ვითომ რატომაო?
- ამიერიდან მე საშიში თანამგზავრი ვარ. თუ მორიარტი ლონდონში დაბრუნდება, იცის, რომ დაღუპულია. რამდენადაც მის ხასიათს ვიცნობ, ახლა მთელ თავის ძალას და მოხერხებას იქით მიმართავს, რომ ჩემზე შური იძიოს. ეს აშკარად მითხრა ჩვენი ხანმოკლე შეხვედრის დროს, და დარწმუნებულიც ვარ, ეს არ იყო ლიტონი მუქარა. გულწრფელად გირჩევთ დაბრუნდეთ ლონდონს და თქვენს პაციენტებს მიხედოთ.
მაგრამ მე, ძველი ჯარისკაცი და ჰოლმსის ერთგული მეგობარი გახლდით და ასეთ დროს როგორ მივატოვებდი. ნახევარ საათზე მეტ ხანს ვდავობდით სტრასბურგის სასტუმროს რესტორანში, და იმავე ღამეს გზა ჟენევისკენ განვაგრძეთ.
მთელი კვირა სიამოვნებით დავეხეტებოდით რაინის ხეობაში, მერე კი ლეიკი უკან მოვიტოვეთ, გავიარეთ ჯერ კიდევ ღრმა თოვლით დაფარული უღელტეხილი და ინტერლაკენის გავლით პატარა სოფელ მაირინგენს მივაშურეთ. ეს იყო საუცხოო გასეირნება. ნაზი გაზაფხულის სიმწვანე ფიანდაზად გვეგებოდა ფეხქვეშ და ქათქათა სპეტაკი თოვლის საფარველი მაღლიდან დავცქეროდა. ჩემთვის აშკარა იყო, რომ ჰოლმსს წუთითაც არ ავიწყდებოდა მის თავს მოსალოდნელი განსაცდელი. პატარა მყუდრო ალპურ სოფლებში, განმარტოებულ მთის ბილიკებზე - ყველგან ვამჩნევდი მის სწრაფ, დაკვირვებულ მზერას, ყურადღებით რომ სწავლობდა ყოველი შემხვედრი მგზავრის სახეს - ეტყობოდა, მტკიცედ სჯეროდა, რომ გარდუვალი საფრთხე კვალდაკვალ მოსდევდა.
მახსოვს ასეთი შემთხვევა: ჟემის სანახებში მივდიოდით და დამაფიქვრელ დაუბენზესს ნაპირებს შევცქეროდით, უეცრად ქვის დიდი ლოდი მოწყდა კლდეს, მარჯვენა მხარეს რომ იყო აღმართული ჩვენს თავს ზემოთ, ძირს დაგორდა და ჩვენს უკან ტბაში ჩავარდა. ჰოლმსმა ბრეკებიან ბექობზე აირბინა, კისერი წაიგრძელა და მიდამო კარგად შეათვალიერა. ამაოდ არწმუნებდა გამყოლი, გაზაფხულობით ამ ადგილებში ლოდების დაგორება სრულიად ჩვეულებრივი ამბავიაო. ჰოლმსმა არაფერი უპასუხა, მაგრამ იმ კაცის სახით გამიღიმა, რომელმაც უკვე კარგა ხანია განჭვრიტა მოსალოდნელი საფრთხე. მიუხედავად სიფრთხილისა, ჩემი მეგობარი სასოწარკვეთილებას არ ეძლეოდა. პირიქით, არ მახსოვს ოდესმე ისეთ ხალისიან განწყობილებაზე ყოფი მეხილოს. ხშირად იმეორებდა, საზოგადოება რომ განთავისუფლებული იყოს პროფესორ მორიარტისაგან, ჩემს მოღვაწეობას სიამოვნებით შევწყვეტდიო.
- მგონია, უფლება მაქვს ვთქვა, უოტსონ, რომ მთლად უქმად არ მიცხოვრია. თუნდაც ჩემი სიცოცხლე დღეს დასრულდეს, ასე მგონია, განვლილი გზის გადახედვა სულიერ კმაყოფილებას მანიჭებს-მეთქი. ჩემი წყალობით ლონდონის ჰაერი უფრო გასუფთავდა. ბევრ საქმეში მიმიღია მონაწილეობა და ჩემი გავლენით ბოროტად არასოდეს მისარგებლია. მტყუანის მხარე არ დამიჭერია და სიმართლისათვის ზურგი არ მიქცევია. მართალია, უკანასკნელ ხანებში ერთბაშად თვალში საცემ მოვლენებზე უფრო იმ გამოცანების ამოხსნა მიზიდავდა, რომელთაც ბუნება გვთავაზობს და რომელთა გამოც პასუხისმგებლობა ჩვენს ჯერ კიდევ მოუწყობელ საზოგადოებას ეკისრება, მაგრამ იმ დღეს, უოტსონ, როცა ჩემს კარიერას მთელ ევროპაში ყველაზე უფრო საშიში და ყველაზე უფრო ნიჭიერი დამნაშავის შეპყრობით ან განადგურებით დავაგვირგვინებ, თქვენი მემუარებიც დასრულდება.
ახლა შევეცდები მოკლედ, მაგრამ ზუსტად გადმოგცემთ ჩემი მეგობრის შესახებ ის ცოტა რამ, რაც კიდევ უთქმელი დამრჩა. ამ წვრილმანების გადმოცემა ძალიან მიმძიმს, მაგრამ ჩემს თავს მოვალედ ვთვლი, არც ერთი მათგანი არ გამოვტოვო.
3 მაისს დაბა მაირინგენში ჩავედით და შევჩერდით სასტუმრო "ინგლისში", რომლის პატრონიც მაშინ პეტერ შტაილერ უფროსი გახლდათ. ჩვენი მასპინძელი ჭკვიანი ადამიანი იყო და საუცხოოდ ლაპარაკობდა ინგლისურად, რადგან სამიოდე წელს ლონდონის სასტუმრო "გროსვენორში" მიმტანად ემუშავნა. ოთხ მაისს, დღის მეორე ნახევარში მისი რჩევით ორივე მთებში წავედით, რათა ღამე პატარა სოფელ როზენლაუში გაგვეთია. მასპინძელი განსაკუთრებით რაიხენბახის ჩანჩქერის დათვალიერებას გვირჩევდა. ეს ჩანჩქერი დაახლოებით აღმართის შუა ადგილასაა, ოღონდ გზიდან ცოტა განზე უნდა გადაუხვიო. ჩანჩქერი საინტერესო და თან საშინელი სანახავიც გამოდგა. გამდნარი თოვლისაგან მოდიდებული და აქაფებული მთის ნაკადი უძირო უფსკრულში ეშვებოდა და შხეფები იქიდან ისე ამოდიოდა, როგორც კვამლი ალმოდებული სახლიდან. ხეობა, რომელშიც ნაკადი ეშვება, მოელვარე, ნახშირივით შავი კლდეებითაა გარემოცული. იგი ძირს, მიუწვდომელ სიღრმეში ვიწროვდება, იქ აქაფებულ, მდუღარე ჭად იქცევა, რომელიც განუწყვეტლივ ივსება და საშინელი ძალით ისვრის წყალს უკანვე, კბოდოვან მთებში. მწვანე ნაკადთა მუდმივი მოძრაობა, განუწყვეტელი ზათქითა და ღრიალით ძირს დაშვება და შეუკავებელ ქარბუქად მაღლა ასვლა, - ყოველივე ეს ადამიანს თავბრუს ახვევს და თავისი შეუსვენებელი ღმუილით აბრუებს. კლდის კიდეზე ვიდექით და ჩავცქეროდით უფსკრულს, სადაც მოციმციმე წყალი სადღაც დაბლა, შავ ქვებზე იმსხვრეოდა. ვიდექით და ვუსმენდით იდუმალ ხმაურს, ქვესკნელიდან რომ ამოდიოდა და ბრბოს შორეულ გუგუნს მოგვაგონებდა.
ბილიკი, რომელსაც ავყევით, რკალივით იხრებოდა, რათა ტურისტებს საშუალება მისცემოდათ უკეთ დაენახათ ჩანჩქერი, მაგრამ ეს გზა ხრამით თავდებოდა და მგზავრები უკან იმავე გზით უნდა დაბრუნებულიყვნენ, რითაც მაღლა ამოდიოდნენ. ჩვენც უკან მივბრუნდით და წასასვლელად მოვემზადეთ, როცა უეცრად შევნიშნეთ ყმაწვილი - შვეიცარიელი, რომელიც ჩვენკენ მორბოდა. მან ხელში წერილი მომაჩეჩა. კონვერტზე იმ სასტუმროს ბეჭედი შევიცანი, რომელშიაც შევჩერდით. წერილი სასტუმროს პატრონს დაეწერა და ჩემი მისამართით გამოეგზავნა. წერდა, წახვედით თუ არა, სწორედ რამდენიმე წუთის შემდეგ სასტუმროში მოვიდა ინგლისელი ქალი, რომელიც ჭლექისაგან დაფერფლილი და სულთმობრძავიაო. ზამთარი დავოსში გაუტარებია, ახლა კი თავის მეგობრებთან მიდიოდა ლუცერნში, მაგრამ გზად მოულოდნელად პირიდან სისხლის ნთხევა დასწყებიაო. ეტყობა, რამდენიმე საათის სიცოცხლეღა დარჩენია, მაგრამ მისთვის დიდი ნუგეში იქნება სიკვდილის წინ ინგლისელი ექიმის ხილვაო, და თუ მოუსწრებთ... და ა.შ. პოსტკრიპტუმში კეთილი შტაილერი დასძენდა, დიდად დავალებული დავრჩები, თუ სასწრაფოდ მოხვალთ, რადგან მომაკვდავი კატეგორიულ უარს აცხადებს შვეიცარიელი ექიმის სამსახურზე, და როგორც სასტუმროს პატრონი, უზარმაზარ პასუხისმგებლობას ვგრძნობო.
ჩემი პირდაპირი მოვალეობისა და ასეთი მგზნებარე მოწოდების უგულისყუროდ დატოვება, რა თქმა უნდა, არ შემეძლო. არ შემეძლო არ შემეწყნარებინა თხოვნა იმ თანამემამულისა, რომელიც უცხო მხარეში კვდებოდა. მაგრამ ჰოლმსის მარტო დატოვებაზე ფიქრიც ზაფრის მომგვრელი იყო. ბოლოს გადავწყვიტეთ, რომ მასთან გამყოლად და თანამგზავრად იქნებოდა ყმაწვილი შვეიცარიელი და მე მაირინგენში დავბრუნდებოდი. ჩემი მეგობარი ერთ ხანს ჩანჩქერის სიახლოვეს დარჩებოდა დამერე გორაკების გავლით გაემართებოდა როზენლაუში, სადაც საღამოს მეც შევუერთდებოდი. ცოტა გზა რომ გავიარე, უკან მოვიხედე და შევნიშნე, რომ ჰოლსი კლდეს მიყრდნობოდა, გულხელი დაეკრიფა და ძირს, ჩანჩქერის ფსკერს ჩაჰყურებდა. მაშინ არ ვიცოდი, რომ ჩემი მეგობრის ხილვა აღარ მეწერა.
ძირს დავეშვი და ისევ მივიხედე. იმ ადგილიდან ჩანჩქერი აღარ ჩანდა, მაგრამ ვნახე მისკენ მიმავალი გზა, რომელიც მთის შვერილის გასწვრივ იკლაკნებოდა. ამ გზაზე ვიღაც კაცი სწრაფი ნაბიჯით ადიოდა მაღლა. მისი შავი სილუეტი გარკვევით ჩანდა ნათელ მწვანე ფონზე. შევნიშნე ეს კაცი, შევნიშნე მისი ნაბიჯების არაჩვეულებრივი სისწრაფეც, მაგრამ ჩემს ავადმყოფთან მიმეჩქარებოდა და ამიტომ მალე ყოველივე დავიწყებას მივეცი.
დაახლოებით ერთი საათის შემდეგ მივაღწიე ჩვენს სასტუმროს მაირინგენში. მოხუცი შტაილერი ზღურბლზე იდგა.
- რას იტყვით? - ვკითხე და მასთან მივირბინე. - იმედი მაქვს, ავადმყოფის მდგომარეობა არ გაუარესებულა?
სახეზე გაოცება გამოეხატა და წარბები ასწია. მე გული ჩამწყდა.
- მაშ, თქვენ არ მოგიწერიათ? - ვკითხე და ჯიბიდან წერილი ამოვიღე. - სასტუმროში ავადმყოფი ინგლისელი ქალი არაა?
- რა თქმა უნდა, არა! - შესძახა მან. - მაგრამ ეს რას ნიშნავს? კონვერტს ჩემი სასტუმროს ბეჭედი აკრავს?.. აჰა, მესმის! ჩანს, წერილი დაწერა მაღალმა ინგლისელმა, რომელსაც ერთი ფეხით გაასწარით. ასე თქვა...
მაგრამ მასპინძლის შემდგომი განმარტებისათვის აღარ დამიცდია. ელდანაკრავი გავრბოდი სსოფლის ქუჩაზე იმავე მთის ბილიკისაკენ, საიდანაც ის იყო დავეშვი.
ჩამოსვლას ერთი საათი მოვუნდი, და თუმცა აღმართზე თავდაუზოგავად ავრბოდი, კიდევ ორი საათი დავკარგე, ვიდრე ისევ რაიხენბახის ჩანჩქერთან აღმოვჩნდებოდი. ჰოლმსის ალპენშტოკი კლდეზე მიყუდებული დამიხვდა ისევ იმ ადგილას, სადაც დავტოვე, მაგრამ თვითონ ჰოლმსი არა ჩანდა, და ამაოდ ვეძახდი. ერთადერთი პასუხი გახლდათ გარემო მომცველ ფრიალო კლდეთა ექო, ომახიანად რომ იმეორებდა ჩემს ხმას.
ალპენშტოკის დანახვაზე სისხლი გამეყინა. მაშასადამე, ჰოლმსი როზენლაუში არ, ან ვერ წასულა. აქ დარჩენილა, სამი ფუტის სიგანის გზაზე, ცალ მხარეს რომ ციცაბო კლდით იყო შემოზღუდული და მეორე მხარეს ფრიალო ხრამით თავდებოდა. აქ წამოეწია მტერი. აღარც ყმაწვილი შვეიცარიელი ჩანდა. ეტყობა, მორიარტიმ მოისყიდა და მოწინააღმდეგენი ერთიმეორეს პირისპირ შეატოვა. მაგრამ რა მოხდა შემდეგ?
ორიოდე წუთი შიშის ზაფრისააგნ გაქვავებული, უძრავად ვიდექი და ვცდილობდი გონს მოვსულიყავი. მერე თვით ჰოლმსის მეთოდი გავიხსენე და ვცადე გამომეყენებინა, რათა როგორმე ამეხსნა აქ გათამაშებული ტრაგედია. ვაგლახ, ეს ძნელი არ იყო! ჩვენი საუბრის დროს მე და ჰოლმსი არ მივსულვართ ბილიკის ბოლომდე და მიტოვებული ალპენშტოკი მიჩვენებდა იმ ადგილს, სადაც ჩვენ შევჩერდით. მოშავო ნიადაგი ნაკადის უწყვეტი შხეფებისაგან აქ არასოდეს არ შრება. ასე რომ ჩიტი რაა, ისიც კი კვალს დატოვებდა. ბილიკის ბოლოს გარკვევით მოჩანდა ორი ადამიანის ნაფეხურები. ორივე კვალი მაღლა ადიოდა და უკან კი არც ერთი არ ბრუნდებოდა. იქიდან რამდენსამე ნაბიჯზე მიწა ერთიანად გათელილი და გადათხრილი გახლდათ, ხოლო უფსკრულის თავზე მაყვლის ბარდები და ამოგლეჯილი და ტალახით დასვრილი გვიმრის ღეროები ეყარა. პირდაღმა დაწოლილმა ჩავხედე აქაფებულ ნაადს. ღამდებოდა და მხოლოდ სინესტისაგან მოციმციმე შავი ქვის ტინები, თუ სადღაც სიღრმეში მოელვარე ნაკადის ურიცხვი შხეფები შევნიშნე. ერთი ძალუმად შევყვირე, მაგრამ მხოლოდ ჩანჩქერის იგივე, რაღაც ადამიანის ხმის მინაგვარი ზათქი და გუგუნი მოსწვდა ჩემს სმენას.
მაგრამ ბედმა ინება, რომ მეგობრისა და მოყვასის უკანასკნელი სალამი მაინც მოსულიყო ჩემამდე. როგორც უკვე ვთქვი, ჰოლმსის ალპენშტოკი ბილიკზე გადმომდგარ მაღალ კლდეზე მიყუდებული დამრჩა. უეცრად ამ კლდის თავზე რაღაცამ იელვა. მრივუახლოვდი დავნახე, რომ ეს იყო ვერცხლის პორტსიგარი, რასაც ჰოლმსი მუდამ თან ატარებდა. როცა ავიღე, მის ქვეშ ამოდებული რამდენიმე პატარა ფურცელი მიწაზე დაცვივდა. სათითაოდ ავკრიფე. სულ სამი ფურცელაკი იყო, ბლოკნოტიდან ამოეხია, დაეწერა და ჩემთვის დაეტოვებინა. დამახასიათებელია, რომ მისამართი ჰოლმსს ისე მშვიდად და მკაფიოდ დაეწერა, თითქოს ეს თავის კაბინეტში გაეკეთებინოს.
"ძვირფასო ჩემო უოტსონ, - ნათქვამი იყო ბარათში. - ამ სტრიქონებს მისტერ მორიარტის თავაზიანობის წყალობით გწერთ. იგი აქვე მელოდება იმ საკითხების საბოლოოდ გადასაწყვეტად, რომლებიც ორივე ჩვენგანს ეხება. მორიარტიმ გაკვრით დამისურათა ის ხერხები, რომელთა შემწეობითაც დაუსხლტა ინგლისის პოლიციას და გაიგო ჩვენი მარშრუტი. ეს ხერხები ერთხელ კიდევ ადასტურებენ ჩემს მაღალ წარმოდგენას მის გამორჩეულ ნიჭზე. ჩემთვის სასიამოვნოა იმაზე ფიქრი, რომ შემიძლია გადავარჩინო საზოგადოება შემდგომი საფრთხისგან, რაც დაკავშირებულია მის არსებობასთან, მაგრამ ვიცი, რომ ეს მიღწეული იქნება იმ ფასად, რაც გულს ატკენს ჩემს მეგობრებს და მეტადრე თქვენ, ძვირფასო უოტსონ. თუმცა, მე უკვე გითხარით, რომ ჩემმა ცხოვრების გზამ თავის უმაღლეს წერტილს მიაღწია და უკეთეს აღსასრულს არც ვინატრებდი. სხვათა შორის, გულახდილად რომ ვთქვა, ოდნავადაც არ მეპარებოდა ეჭვი, რომ მაირინგენიდან გამოგზავნილი წერილი - ხაფანგი იყო, და თქვენ როცა გაგიშვით, მტკიცედ ვიყავი დარწმუნებული, რომ რაღაც ამდაგვარი მოხდებოდა. გადაეცით ინსპექტორ მეტერსონს, რომ ბანდის მხილებისათვის აუცილებელი ქაღალდები ჩემს მაგიდაშია, იმ ურაში, "მ" ლიტერის ქვეშ, ლურჯ კონვერტში, რომელზედაც აწერია "მორიარტი". ინგლისიდან გამგზავრების წინ ჩემს საკუთრებაზე ყველა აუცილებელი განკარგულება მოვახდინე. მთელი ჩემი უძრავ-მოძრავი ქონება დავუტოვე ჩემს ძმას მაიკროფტს. გთხოვთ გადასცეთ ჩემი გულითადი სალამი მისის უოტსონს.
გულწრფელად თქვენი ერთგული
შერლოკ ჰოლმსი".
დანარჩენი ამბავი შეიძლება ორი სიტყვით ითქვას. შემთხვევის ადგილის გასინჯვამ, რაც ექსპერტებმა მოახდინეს, არავითარი ეჭვი არ დატოვა იმისა, რომ შეტაკება დამთავრდა ისე, როგორც ამ ვითარებაში გარდუვალად უნდა დამთავრებულიყო. ეტყობა, ჰოლმსი და მორიარტი, ერთად გადავარდნენ უფსკრულში. გვამების პოვნის ყოველგვარი ცდა მაშინვე უიმედო საქმედ მიიჩნიეს, და იქ, იმ აქაფებულ წყლით სავსე საშინელი ქვაბის სიღრმეში საუკუნოდ დარჩა თავისი დროის ყველაზე საშიში დამნაშავისა და მართლმსაჯულების ყველაზე უფრო დახელოვნებული დამცველის გვამები. ყმაწვილი შვეიცარიელი უგზო-უკვლოდ გაქრა. რა თქმა უნდა, ეს იყო მორიარტის განკარგულებაში მყოფი ერთი მრავალრიცხოვანი აგენტთაგანი. რაც შეეხება თვითონ ბრბოს, ლონდონში ალბათ ყველას ახსოვს, როგორ ამხილა მთელი ორგანიზაცია ჰოლმსის მიერ შეგროვილმა ცნობებმა, დაამტკიცა, თუ როგორ რკინის მარწუხით ეჭირა ეს ორგანიზაცია განსვენებულ მორიარტის - მის მეთაურსა და შთამაგონებელს. პროცესზე ამ საშინელი დამნაშავისა და ბოროტმოქმედის პიროვნება თითქმის გაუშუქებელი დარჩა, და თუმე აქ მომიხდა მთელი სიმართლის გადმოშლა მის დანაშაულებრივ მოქმედებაზე, ეს გამოიწვიეს იმ არაკეთილსინდისიერმა დამცველებმა, რომლებიც ლამობდნენ მორიარტისათვის ნამუსი მოეწმინდათ და ლაფში ამოესვარათ სახელი იმ ადამიანისა, რომელსაც მუდამ ჩავთვლი უკეთილშობილესად და უბრძნესად ჩემთვის ცნობილ ყველა ადამიანთა შორის.