“თავს არ მოიკლავს ქართველი, არა,
ის შეიძლება ბრძოლაში მოკვდეს”.

ქარმა მოუბერა. რუხად აშალა მტვერი ბინდში. მოხუც ჩაჩაურს ხველება აუვარდა. მინდია ხმელ ბალახს აგროვებდა, მერე სადღაც მტვრიანი ჯაგი იპოვა. შუაღამემდე ეწვალა: ძლივს შეაგროვა ხიწაწი.
ალი უცებ ავარდა:
ჩაჩაური თექაში გახვეული იჯდა. თავი და ბეჭები მტვრითა ჰქონდა სავსე. გაცვეთილი ქუდიდან ურჩ თმას ამოეყო თავი. ხელში მიმქრალი ჩიბუხი ეჭირა. მერე მინდიაც მოვიდა.
- ძაღლები უდარაჯებენ, - თქვა მან.
- დათვალე?
- ჰო, ათნივე არიან.
უცბად ავარდნილი ალი უცბადვე ჩაქრა.
ახლა მთვარე ამოვიდა. ჯერ წვერი გამოაჩინა.
- აქეთაც დიდი ყოფილა, - თქვა ჩაჩაურმა.
მერე უფრო ამოვიდა მთვარე. მოხუცი წამოდგა, ძროხები დაათვალიერა და ისევ მიჯდა. მინდია კანკალებდა.
- პაპავ, ახლა რა იქნება? - თქვა მან.
- არც რაი.
- საფიხვნო აღარ გვექნება?
- რა ჭირად გვშავდება.
- აღარ წავალთა უკან?
- მე აღარა.
- შენ რატო?
- სიკვდილი მიწევს, ალბათ.
ჩაჩაური უფრო გაეხვია თექაში.
მინდიას მიეძინა.
ძაღლები ყმუოდნენ. “სიზმარი თუა”, ფიქრობდა მოხუცი, “არც ხეა, არც მთაი. მარტო ველი, ურჯულოსაც არ ვუსურვებ, ამბობენ, ქედშიაც ეგააო. ეჰ, საწყალი ლიქოკელ ბერდია პირველი კაცი იყო შატილში, ახლა თავი მოუკლავს ქედში. ძნელ არს, ალბათ, იქ”. პაპამ სატევარი მოსინჯა. “ტუტუცი ყოფილა მაინც ბეჩავი, ეცოცხლა, იქნებ?” ისევ მოსინჯა სატევარი. “თუმცა კარგი უქნია. მაშინ კი მაჯობა დოღში, ცხენი ჰყავდა კარგი, პირდაპირ გადაუშვა კლდეზე, მე ვუცერე, მაინც წამექცა”.
ისევ მოუბერა რუხმა მტვერმა.
მთვარე აქრობდა ვარსკვლავებს.
ჩაჩაური ფიქრს განაგრძობდა.
“ახლა სად იქნება დოღი, აქა, ტრამალში, ამ უდაბურში, ვახ მე, სწორ იყავ, ლიქოკელო ბერდიავ, მე და შენ ბევრი ჯვრობაი გვახსოვს, ბევრი დოღი, ვერ გაუძელ განა ტრამალს, ომი მაინც ყოფილიყო, ბეჩაო, ან ჩხუბი, არ დამენანებოდი მაშინ, ცოდო ხარ ახლა ასე ტყუილად; ბეჩაო, “ ომ მაინც ყოფილიყო; გადასახლებისთვის, რა ტყუილად”. მოხუცმა ისევ მოსინჯა სატევარი, მერე სიბნელეში ვიღაცას დაემუქრა. “ ვის უნდა ჩვენი ავი ნეტავი”, განაგრძობდა დუდუნს, “ რა შურთ, მიწაი მწირი, თუ გული ჩვენი, ალბათ გული, უჰ შენ, ჩაჩაურო”, ამოიგმინა ბერიკაცმა, “ ომია, მა რაი არს, ომ მაშა”.
ნელა ქრებოდა მთვარე, ახლა თეთრადღა მოჩანდა. სადღაც ანათებდა ვარსკვლავი. აცივდა.
ძროხები წინ მიდიოდნენ, სულ წინ მინდია მიდიოდა, სულ ბოლოს ჩაჩაურ, ციოდა, მერე დაცხა, მერე ჩამოცხა. სქელი და რუხი მტვერი ედებოდა ნახირს. ჩაჩაური ახველებდა. ჩაიბურა მტვერი, რუხი და სქელი.
საქონელმა წყალი იყნოსა და აღმუვლდა.
- მინდიავ, - გასძახა ჩაჩაურმა, - ბიჭავ, ის რაი?
- ალბათ, ზღვა, პაპავ.
- რომელი?
- ამბობენ, თბილისის, იქ არის ჩვენი ადგილი.
- მაგ ხრიოკში, ბიჭავ?
- ალბათ.
საქონელი წყალს დაეწაფა. მინდია ცივ მჭადსა ლოღნიდა.
ცხელოდა.
- ბიჭავ, სადა ვართ? - თქვა ჩაჩაურმა.
- ზღვაზე.
- რომელზე?
- თბილისის, პაპავ.
- აქ მოიკლა თავი ლიქოკელმა?
- ალბათ, პაპავ.
ჩამოსხდნენ. წყალი ოდნავ ღელავდა. საქონელი ჟინს იკლავდა.
- ბიჭავ, ერთ ის ლექსი თქვი.
- რომელი, პაპავ?
- ისა.
- ისა?
- ჰო.
- “თავს არ მაიკლავს ქართველი, არა,
ის შაიძლების ბრძოლაში მოკვდეს”.
- კიდევ თქვი.
- მერე, პაპავ; პაპავ, ლიქოკელ ქართველ არ იყო?
- ჰო, - თქვა ჩაჩაურმა.
- რად მაიკლა თავი მაშ?
- თავი?
- ჰო.
“ის შაიძლების ბრძოლაში მაკვდეს.” გაიმეორა გულში ბერიკაცმა. “ბრძოლაა, მა რა ოხრობა, დასცეს და მოკვდა”, გაიფიქრა თავისთვის.
- არ ვიცი ეგ, - თქვა ხმამაღლა, მერე ნახირს დაუარა.
შორს, სულ შორს, ზღვაში, იალქნები დაცურავდა. ქვევით ტიტველა ხალხი იყო. მოხუცმა მოიჩრდილა. წინიდან სიცილი ისმოდა: ძაღლები უღრენდნენ მოცურავეებს.

- ეგენი ვიღა არიან? - თქვა მანანამ.
- ალბათ, აისორები ან ქურთები. - გურამმა მოქარგულ ხალათებს ჩააყოლა თვალი.
- არა, ხევსურები არიან, - თქვა ნოდარმა.
- სად მიდიან? - იკითხა მანანამ.
- სეირნობენ, - გადაიხარხარეს ბიჭებმა, გოგოს ხელი მოჰკიდეს და სირბილით დაეშვნენ წყლისკენ.