აგვისტოს ბოლომდე ერთი კვირაა დარჩენილი და უკვე შემოდგომის ამინდებია – ხან წვიმს, ხან ქარი უბერავს, ფოთლებს სიყვითლე აქვთ შეპარული.

კაცი, რომელიც შინდისფერ “შკოდას” მართქვს, დედაქალაქიდან ასი-ას ოცი კილომეტრით დაშორებულ პატარა ქალაქში მიემგზავრება. ორმოცდახუთი წლის იქნება, თუმცა ნაოჭებით დასერილი შუბლი და დაღლილი მზერა ასაკს მატებს. თამბაქოსფერი ველვეტის კეპი ახურავს და ნაჭრის თხელი ქურთუკი აცვია. მწერალია, სამი გახმაურებული რომანისა და მოთხრობების ორი კრებულის ავტორი. პროვინციულ ქალაქში იქაური თეატრის მესვეურთა თხოვნით მიემგზავრება, დირექტორსა და მთავარ რეჟიოსრს “იდიოტის” დადგმა აქვთ განზრახული და სურთ, რომ ტექსტის პიესად გადაკეთება მას მიანდონ. კაცს დიდად არ ეხალისება ამ სამუშაოს შესრულება, მაგრამ რა ქნას, შემთხვევითი შემოსავლებით უწევს ცხოვრება და არ უნდა, შემთხვევიდან შემთხვევამდე ძალიან დიდი დრო გავიდეს, მითუმეტეს რომ…

გზაზე, სადაც სულ ცოტა ხნის წინ ორ ნაკადად მოძრაობდნენ ავტომობილები, ხალვათობა სუფევს.

ოკუპაციის პირველ დღეებში მოწყობილ ბლოკ-პოსტებზე მდგარ რუს სამხედროებს დღე-ღამის განმავლობაში რამდენიმე ათეული მანქანის გაჩხრეკა თუ უწევთ.

მწერალი შორიდანვე ამჩნევს ქვიშიანი ტომრებით გარშემორტყმულ საველე კარავს, ოფიცერს, რომელიც მის შესაჩერებლად ტრასაზე გამოდის და სვლის შესანელებლად მუხრუჭს აჭერს ფეხს. ოფიცერი ახალგაზრდაა, თუმცა არც ისეთი, რომ უწვერული იყოს. ლოყებავარდისფერებულ ბიჭს ოდნავ შეღინღვლია ზედა ტუჩი და ნიკაპი. დაბალია, დიდი თავი ვიწრო მხრებზე ადგას, ლაპარაკს რომ იწყებს, ფეხებს განზე სწევს, გალაჯული დგება და ტანს ისე ამოძრავებს, თითქოს ტანსაცმლიდან ამოხტომას და სიმაღლეში მომატებას ცდილობდეს.

ჯარისკაცები – სამნი, ავტომატებით – უფრო ჰგვანან მეომრებს. სპორტული აღნაგობით ვერც ისინი დაიკვეხნიან, მაგრამ თავიანთ უფროსთან შედარებით მაღლები არიან და თამაში არ სჭირდებათ, უტიფრობა ძალდაუტანებლად, ბუნებრივად ეწერებათ სახეზე. გულმოდგინედ ჩხრეკენ “შკოდას” საბარგულს, სალონს და სავარძლების შალითებზე დაკერებულ ჯიბეებშიც იქექებიან. ერთ-ერთი კონიაკს პოულობს ბრტყელი ბოთლით და ოფიცერს აჩვენებს იმ იმედით, რომ ის ჩამორთმევის ნებას მისცემს, მაგრამ დიდთავა ლეიტენენტი ხელით ანიშნებს, უკან ჩადეო…

Как себя чувствуешь?.. მწერალი, ჩხრეკის დროს ცას რომ აჰყურებდა, სადაც წვიმის ღრუბლები იყრიდნენ თავს, ვერ ხვდება, შეკითხვას მას რომ უსვამენ და ლეიტენენტისკენ გადააქვს მზერა, ვის მიმართავსო. მას მიმართავენ და კითხვის დამსმელს ოდნავადაც არ ეტყობა, რომ ეს ფრაზა უკმეხი პასუხის წამოსაცდენად, შარის მოსადებად წარმოთქვა.

ჯარისკაცები მანქანის ჩხრეკას ამთავრებენ, ყველა კარს ღიად ტოვებენ და ქვიშის ტომრებით აგებულ კედლის გასწვრივ დგებიან. ლეიტენანტს კი ლაპარაკის საღერღელი ეშლება, ფილოსოფოსობის ხასიათზე დგება, რისი სავალალო მიზეზიც “შკოდას” მძღოლის ინტელიგენტური ქცევა და ასეთივე გარეგნობაა. შესაძლოა, ახალგაზრდა ოფიცერი ეგრეთ წოდებული “კადრის სამხედრო” სულაც არ არის, წითელ არმიაში უმაღლესი სასწავლებლის დასრულების შემდეგაა მოხვედრილი და მიიჩნევს, რომ უცხო ქვეყანაში თავისი წრის კაცს გადააწყდა.

“ყველაფერი, რაც ირგვლივ ხდება, დიდი გაუგებრობაა… მაგრამ ეს გაუგებრობა დასრულდება, ყველაფერი გაირკვევა… მიხვდებით, უნდა მიხვდეთ, რომ არაფერს გერჩით, პირიქით…”

ლეიტენანტი წინადადების დაბოლოებას აყოვნებს, ალბათ, სიტყვას თუ ეძებს. დროის იმ უმცირეს მონაკვეთში, რასაც პაუზა იკავებს, მწერალიც სიტყვის ძებნას იწყებს, ფიქრობს – ნეტავ, რა უნდა იყოს ამ თავკომბალა ოფიცრის აზრით “გერჩი”-ს ანტონიმი?

გვიყვარხართ, ამბობს გალაჯული თავკომბალა, ჩვენ, რუსებს – გვიყვარხართ… და ამ წინადადების წარმოთქმით კმაყოფილი, ნიკაპს მაღლა სწევს და მედიდურად კუმავს ტუჩებს…

მწერალი საკუთარ ყურებს არ უჯერებს – ქვეყნის დამოუკიდებლობა ფეხქვეშ არის გათელილი, ქალაქებსა და სოფლებში, გზებსა და ხიდებზე წითელი არმიის ათასობით ტანკი დგას, საოკუპაციო ჯარის ოფიცერი კი სიყვარულს უხსნის… ის ოკუპაციას როდი გმობს, არა, როგორ გეკადრებათ?! მისი განწყობილება მოძალადის სადისტურ სიამოვნებას კი არ ემყარება, არამედ სულ სხვა რაღაცას – ცალმხრივ სიყვარულს. რატომ არ უნდა ამ ხალხს (ასე ძალიან რომ გვიყვარს), ჩვენნაირად, ჩვენთან ერთად ცხოვრება? გული გვწყდება, რომ იძულებული ვართ, ტანკებით ვასწავლოთ, რას ნიშნავს სიყვარული!..

გამოწვდილ პასპორტს და მართვის მოწმობას უსიტყვოდ იღებს, პასუხს არც არავინ ელის მისგან… როგორც ჩანს, მხოლოდ მსმენელი იყო საჭირო და არა მოსაუბრე… მანქანისკენ მიდის, ღიად დატოვილ სამ კარს რიგ-რიგობით კეტავს, საჭესთან ჯდება, მეოთხესაც იჯახუნებს და ძრავას რთავს. ხედავს, მაგრამ გონებით ვეღარ აღიქვამს ვერც ოფიცერს, თავისი ჯარისკაცებითა და ქვიშიანი ტომრებით და ვერც გზას, რომელიც ავტომობილის ბორბლებქვეშ მირბის…

“სიყვარული… გრძნობა… როდის ხდება საშიში?.. იმ წუთიდან, როცა მას გარკვეული ქცევის გამართლებად, თავისთავად ღირებულად მიიცნევენ… იმ წუთიდან, როცა ის გონივრული განსჯის ადგილს იკავებს… სწორედ ამის შემდეგ ხდება გრძნობა სრული სიბეცისა და დაუნდობლობის საფუძველი”.

ტრიალი მინდვრებიდან გზა უზარმაზარი ცაცხვებით დაბურულ ხეივანში შედის. ქარი აქ უფრო საგრძნობი ხდება – აშრიალებული ფოთლების ხმა სალონში აღწევს და მწერალს ეჩვენება, რომ ეს ხმა რაღაც საშიში, ავი იდუმალების შემცველია…

“იდიოტი” ახსენდება, მოსალოდნელი ჩაყურყუმალავება სამყაროში, სადაც სიყვარულის სახელით ძალადობას სჩადიან. ახლა ეს სამყაროა გადმოსული წიგნის ფურცლებიდან, დაკავებული აქვს სივრცე მის ირგვლივ და ცდილობს, ყველაფერი, აშრიალებული ცაცხვების ჩათვლით, თავის შემადგენელ ნაწილად აქციოს. საშინელ გაუცხოებას გრძნობს ტექსტის მიმართ, იმ პერსონაჟების მიმართ, ვისაც სცენური სიცოცხლე უნდა შთაბეროს…

***

პატარა ქალაქის ირგვლივ, ლურჯ-მწვანე გორებზე ნისლი დგას, ზეცაც ნისლისფერი ღრუბლებით არის დაფარული. არემარეს თითქოს რძისფერი, სიფრიფანა თავშალი გადაახურეს. ქუჩებზე, ტროტუარების გასწვრივ, ღვარად მოედინება წვიმის წყალი…

შინდისფერი “შკოდა” შუქნიშანთან არის გაჩერებული – მოკირწყლული, ძველი სახლებით მომყუდროებულ მოედანთან. საქარე მინა ელვის სიწრაფით იფარება მსხვილი წვეთებით და ასევე სწრაფად იწმინდება. მოედნის მხრიდან შუქნიშნისკენ მიმავალი ქოლგიანი ქალი მორიგი გადაწმენდის დროს ჩნდება მწერლის თვალთახედვის არეში…

მზერა ჯერ სითეთრეს აწყდება, რომელიც ტანზე მჭიდროდ მომდგარი გულისპირიდან ანათებს, შემდეგ მაღალ, ლამაზ ფეხებს მოლურჯო ჯინსებში – და ბოლოს მოძრაობას – კატისებრთა ოჯახის ჯიშიანი წარმომადგენლის მოქნილ და თავდაჯერებულ გადაადგილებას სივრცეში…

შუქნიშანზე ყვითელი ინთება, მაგრამ კაცი დაძვრას არ ჩქარობს. უნდა, რომ ცოტა ხანს კიდევ უყუროს მას, ვინც თვალი მოსტაცა. ქალი ახლოვდება, ორიოდე მეტრიც… ჩაუვლის მანქანას და გაუჩინარდება…

ზეთისხილისფერი, გაშლილი თმა – შავის და თეთრის კონტრასტი. თურმე, რატომ ქათქათებდა თვალისმომჭრელად მისი კანი. მკერდს ჟაკეტი ამოუბურცავს – იოლია მისი წარმოდგენა შიშვლად, მისი სიმკვრივის ლამის ხელშესახებად განცდა…

ისევ “იდიოტი”… ფინალური ეპიზოდი, რომანის უკანასკნელი თავი, სადაც თავადი მიშკინი და როგოჟინი, მეტოქეები და მეგობრები, ღამეს ათევენ საყვარელი ქალის, ერთ-ერთი მათგანის მსხვერპლის – ნასტასია ფილიპოვნას ცხედართან…

როგოჟინის სიტყვები – დანა მკერდს ქვემოთ, გოჯნახევრის სიღრმეზე შევიდა და ჭრილობიდან მახოლოდ ნახევარმა კოვზმა სისხლმა გამოჟონაო…

მწერალი შუბლზე ჩამოიფხატავს კეპს, ბებერ “შკოდას” ადგილიდან წყვეტს პატარა ბიჭივით, ბორბლებიდან ავარდნილი შხეფების შლეიფით წრეს ურტყამს მოედანს და უკან, დედაქალაქისკენ იღებს გეზს… თან ყვირის, საჭეს ხელს ურტყამს და ყვირის: Adios, Dostoyevsky!