გაზიარება

ინტერვიუ რატი ამაღლობელთან

ძალიან ბევრი რამ მინდოდა მეკითხა... პოეტთან ლექსებით საუბარი არც ისე იოლი ყოფილა. ხშირად ჩემივე შეკითხვები არაკანონზომიერი და ალოგიკურიც კი მეჩვენებოდა, თუმცა მისივე სიტყვები მამშვიდებდა: "ეს, ერთი შეხედვით, "არაკანონზომიერება" და "ალოგიკურობა" ყველაზე დამაჯერებელი საბუთი და ზემოქმედების ყველაზე "ეფექტური" ხერხია პოეზიაში". ყველაზე მეტად კი მინდოდა მეთხოვა, რომელიმე ლექსი წაეკითხა, რათა ამ მუსიკალური ჰანგებით აღტყინებულს ორმაგი შემართებით წარმემართა ინტერვიუ. ვერ ვთხოვე... მომერიდა... თუმცა, გამიმართლა. ერთ-ერთ კითხვას პასუხად სწორედ ლექსი შეაგება.

მას დაეპნა "სიტყვა, როგორც პურის მარცვალი", მე კი რატი ამაღლობელის დაპნეულ სიტყვის მარცვლებს მისი ერთგული და მრავალრიცხოვანი მკითხველისთვის საგულდაგულოდ ვაგროვებდი.

"პოეზია კონკრეტული, როგორც

ჭანჭიკი და ბოლტი -

ჯართია.

პოეზია აბსტრაქტული, როგორც

სამართლიანობა და მეგობრობა -

ლოზუნგია...

პოეზია სინკრეტული, როგორც

ბოლტი და სამართლიანობა -

სიცრუეა..."

- პოეტისგან საკუთარი შემოქმედების შეფასებას თითქმის არავინ ითხოვს. ამ საქმეს კრიტიკოსებს მიანდობენ ხოლმე. და მაინც, მგონია, რომ ნებისმიერ ყველაზე კარგ კრიტიკოსზე უკეთ სწორედ პოეტმა იცის, რა და როგორ დაწერა. რატი ამაღლობელი როგორ შეაფასებს თავის პოეზიას?

- საკუთარი თავის შეფასების, საჯარო ლუსტრაციის მოლოდინები არ მქონია. ამ შემთხვევაში, მაიძულებთ, ასე მოვიქცე, თუმცა შეგრძნებისეულად შემიძლია აზრის გამოთქმა. კონკრეტული მიზეზების გამო სერიოზულ ანალიზს ვერ გავაკეთებ, რადგან ის სერიოზული პრობლემაა პოეტისა, რომელიც თავის პოეზიას აფასებს. შეგრძნებების დონეზე ერთი რამ დანამდვილებით შემიძლია, განვაცხადო - ძალიან რთული პროცესია, რადგან მალე მიძველდება ყველაფერი. ჯერ ერთი იმიტომ, რომ შემოქმედებითი დრო სწრაფად მიჰქრის. ლაპარაკია იმ დროზე, რომელიც სახელოვნებო სიტუაციაში კი არ არსებობს, არამედ საკუთარ თავთან და ფასეულობებთან მიმართებაში. შენი დრო თავისთაAვად ძალზე აჩქარებულია. ცალკე საუბრის თემაა, ეს ხელოვნურად ხდება თუ ბუნებრივად. ყოველთვის მეუფლება ჟინი ამ სიძველესთან ბრძოლისა. მუდმივად უკმაყოფილო ვარ. არც ერთი ბწკარი არ დამიწერია კმაყოფილს და, ალბათ, სწორედ ეს არის მუხტი იმისა, რომ კვლავ ავიღო ხელში კალამი, საფუძველი, რათა მუდმივად ვწერო და ვებრძოლო ამ სენს.

"... სუნთქვა არის სწორედ რომ

დო, რე, მი, ფა,

დო, რე, დო!"

- მუსიკალურობა შენი პოეზიის ერთ-ერთი დამახასიათებელი თვისებაა. საზოგადოდ, ყველა ლექსს საკუთარი ჰანგები ახლავს. რომელ მუსიკალურ მიმდინარეობას შეიძლება, შეადარო შენი შემოქმედება და რამდენად დიდ როლს ასრულებს შენს ცხოვრებაში მუსიკა?

- ვერც ერთ მიმდინარეობას ვერ შევადარებდი, რადგან ენაში მუსიკა ავტონომიური, ორიგინალური და თვითმყოფადია, რადგან ის კი არ იმეორებს, ანდა ირეკლავს რაიმეს მუსიკიდან, არამედ თავად გააჩნია მუსიკალური ხელოვნების ესა თუ ის ელემენტი. თავად ენის მუსიკაა ყველაზე მნიშვნელოვანი, მისაყურადებელი, რომელიც, რასაკვირველია, ყოველთვის მიზიდავდა. თავისთავად ცხადია, მიყვარდა მუსიკაც, რომლის ჟანრობრივად დაყოფა და გამორჩევა ძალიან გამიჭირდება. საერთოდ, ამ დაქუცმაცების წინააღმდეგი ვარ. რა დასამალია, და კლასიკა ყველაფრის საფუძველია. ვგულისხმობ: სიმფონიურ, საოპერო მუსიკას, რომელიც მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ ჟღერადობით, არამედ თავისი თემატიკითა და სულისკვეთებით. განსაკუთრებით გამოვარჩევდი ვაგნერის შემოქმედებას, რომელიც არა ერთი პოეტის, რაღა შორს წავიდეთ, იგივე გალაკტიონის, ქრონოტოპოსის განმპირობებელი იყო. ანუ მუსიკა არ არის მხოლოდ ტკბილხმოვან ბგერათა ერთობლიობა, რომელიც ოდენ ყურს, სმენას ატკბობს. ეს ღრმა ცხოვრება, ფილოსოფია, მთელი ამბავია, რომელსაც თავისი ისტორია, ღერძი, განვითაAრება აქვს. აქედან გამომდინარე, პოეზიის ისტორიაში მუსიკალური ელემენტები არ არის მხოლოდ ბგერწერითი. მუსიკისა და პოეზიის ისტორიებს შორის ინტერტექსტები, სემანტიკური დიალოგები იმართება, რომლებიც სავსეა ტრაგიზმით, დრამატიზმით, ნიუანსებით, თავისი უფსკრულებითა და უბედურებებით, უზღვავი სიხარულით. ეს დიალოგი ჩემამდეც არსებობდა და ჩემს შემდეგაც იარსებებს. "ჩემს" ძალიან ამბიციურად გამომივიდა, რადგან მე ამ ამბავში მეასეხარისხოვანი ვარ.

"... ვიდრე პოეტის გვირგვინს ვპოვებდი

ათას რაიმეს მივედ-მოვედე..."

- რას აკეთებდი მანამ, ვიდრე შენს თავში ლექსების წერის ნიჭს აღმოაჩენდი და რას აკეთებ ახლა, როცა არ წერ?

- ეს ძალიან ძველი და გაპრანჭული ლექსია. ბევრად განსხვავებულს არაფერს ვაკეთებ იმისგან, რასაც ჩვენ ყველანი ერთად ჩავდივართ. მოდით, ასე ვიტყვი - ვემზადები. ეს არის მუდმივი მზადება. წერის პროცესი თავისთავად მნიშვნელოვანია, მაგრამ არა იმდენად, რამდენადაც სამზადისი. შენი ცხოვრების ის მონაკვეთი, როცა არაფერს აკეთებ განაპირობებს იმ მონაკვეთს, როცა რაღაც უნდა შექმნა პოეზიაში. ბავშვობაში კი მშობლებისგან განუწყვეტლივ ვითხოვდი ნაყინის ფულს, ვთამაშობდი ფეხბურთს, დავრბოდი წინ და უკან. პირველი ლექსი რომ დავწერე, კაი დიდი ვიყავი, 10-11 წლისა.

"... ხმოვნებით აღებ თანხმოვნებით დახშულ კარიბჭეს

სიტყვისას,

და თანხმოვნებით ახშობ ხმოვანთა შენამდე

ამოწვდილ სივრცეებს.

და ბრუნავს შენობა, რომელიც შენი შენობაა"...

- ის, ვინც არაფერს კითხულობს, ალბათ, არც არაფერს წერს. მისთვის თანხმოვან-ხმოვანთა ერთობლიობა ასო-ნიშანთა დიდი გროვაა. დაკვირვებული თვალი და გამძაფრებული სმენა კი ამ ერთობლიობაში სიმფონიას ისმენს. ვისი შემოქმედებით აღფრთოვანებულხარ, ვის სიტყვებსა და ფრაზებში გიგრძვნია შვება, ვის წიგნებს უბრუნდები იმ იმედით, რომ ახალ ბგერას გაიგონებ?

- დავიწყოთ და, ალბათ, დავამთავრებთ რუსთაველით. აი, პირველი შეგრძნება ენის ჟღერადობის უნივერსალურობისა, რომ ეს სიტყვები სწორედ ასე უნდა იყვნენ შეთანხმებულნი, ეს წინადადებები სწორედ ასე უნდა დაქორწინდნენ ერთმანეთთან, ეს ასო-ბგერები სწორედ ამ მიმართებაში უნდა იყვნენ. ეს რაღაც კოსმოსი, სტრუქტურა, სისტემაა, რომელიც არა მხოლოდ გვესმის, არამედ ჩვენს გარეშეც ჟღერს, რომელიც გხიბლავს და ასე მოდის შენამდე, ასე გამახსოვრებს თაAვს. გამაჯანსაღებლად მოქმედებს გონებასა და გულსისხლძარღვთა სისტემაზე, ნივთიერებათა ცვლაზე და ა. შ. პოეზიას ეს შეუძლია და ეს შეძლო "ვეფხისტყაოსანმა". ასეთია გურამიშვილი, ანუ საუკეთესო იმპულსი. თითქოს "ვეფხისტყაოსანიცა" და გურამიშვილის შემოქმედებაც იქითკენ გიბიძგებს, რომ წესით აღარაფერი დაწერო. მაგრამ ესენი არ არის ეგოისტური ნაწარმოებები, პირიქით აღგძრავენ, რათა მინიმალურად მაინც გახდე თანამონაწილე იმ პროცესისა, რასაც პოეტური ტექსტის შექმნის რიტუალი ჰქვია.სწორედ ეს არის გენიალურობა! გურამიშვილს გამოვყოფ იმიტომაც, რომ თუ "ვეფხისტყაოსნის" ავტორი არაადამიანური სიმაღლეა და მას ადამიანს ვერ შევადრი, გურამიშვილი ადამიანური შესაძლებლობების ზღვარია, რომლის იქითაც, არა მგონია, ვინმემ რაიმე შეძლოს. ის მნიშვნელოვანი პოეტია და მისი დარი მსოფლიოში ერთეულები არიან. ყოველთვის იმპულსის მომცემია კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი პოეტი - ბესიკ გაბაშვილი. აღარაფერს ვამბობ გალაკტიონსა და მის გენიალურობაზე. ეს აპრიორია. ამ ავტორით დეტერმინირებული, განსაზღვრული და განპირობებულია XX და XXI საუკუნეების პოეზია. მან მოხაზა რუკა, გაკვალა გზები და იქ ახლა რაღაცა ნაკადულების აღმოჩენა ველოსიპედის ხელახალ გამოგონებას უფრო ჰგავს. ამ ადამიანმა კართოგრაფის სიზუსტით შეისწავლა ის ლანდშაფტი, რაც შეიძლება ჰქონდეს ქართული პოეტური მეტყველების სივრცეს. ზუსტად მოხაზა ის ნიშნები და ადგილები, სადაც წყალი გადის, უდაბნოა, სადაც ესა თუ ის დასასვენებელი ადგილია, ტყე იწყება და ა. შ. ანუ სიტყვის მთელი სამყარო თვალწინ გადაგვიშალა.

"... მე ახლაც მახსოვს- "რა სიჩუმეა,

ჰაერი ლურჯი აბრეშუმია"...

- თითქმის ყველა ნიჭიერ პოეტზე, რომელიც XX საუკუნის II ნახევრიდან დღემდე მოდის, უთქვამთ - გალაკტიონის გავლენა იგრძნობაო. იმასაც ამბობენ, ვისაც გალაკტიონის გავლენა არ განუცდია, ღირებულიც არაფერი შეუქმნიაო. შენ თუ გიგრძვნია ეს გავლენა და თუ კი, ძნელი აღმოჩნდა მისგან დაღწევა?

- უტიფარი უნდა იყო, რომ თქვა, გალაკტიონს ჩემზე ზემოქმედება არ მოუხდენიაო, თუმცა ეს იყო ჩემი ცხოვრების ყველაზე სასიამოვნო გავლენა. აბსოლუტურად გაცნობიერებული. გულწრფელად ვიტყვი, ცნობიერი იმ თვალსაზრისით, რომ როცა გინდა, რაღაც ახალი შექმნა, დიალოგი მასთან თავისთავად დგება. ბუნებრივია, გიყვარს იმ სამყაროს დათვალიერება და იმ სამყაროში შესვლა, რომელსაც პოეტურ სივრცეს ვუწოდებთ. მსგავსი განცდა მეუფლება ხოლმე თარგმნისას. თარგმანი ჩემთვის ყოველთვის იყო მცდელობა, მაქსიმალურად უკეთ შემძლებოდა ტექსტისა და ავტორის შესწავლა, არასოდეს მქონია ამბიცია ზუსტი ადექვატურობით მეთარგმნა ესა თუ ის ლექსი. როცა თარგმნი, სწორედ მაშინ კითხულობ ყველაზე უკეთ. გალაკტიონის გავლენა ჩემს ცხოვრებაში იყო ყველაზე საუკეთესო კითხვა გალაკტიონისა. ის აყალიბებს შენში ფორმებს, ის წერს და შენი თვალებით ცდილობს, რაღაცებს გადახედოს. გულწრფელად ვიტყვი, წლების განმავლობაში ამ ავტორს გარკვეულწილად დავშორდი, თუმცა საუკეთესო მონატრებით. თავის დაღწევას რაც შეეხება, ეს ხომ მემკვიდრეობაა, რომლის დავიწყებაც ისევე არ შეიძლება, როგორც საკუთარი წარსულისა. ეს მემკვიდრეობა ყველა ქართველ პოეტში დევს, სხვა საკითხია, ვინ როგორ გამოიყენებს მას. ამ მემკვიდრეობიდან თავი არ დამიღწევია. ვცდილობ, არ განელდეს და მას რაღაც ახალი შევმატო.

"მე ახლაც მიჭირს ლექსების წერა,

კალამი თითქოს პირველად მიჭირავს"...

"... მე ახლაც მახსოვს- "რა სიჩუმეა,

ჰაერი ლურჯი აბრეშუმია"...

"მე ახლაც მიჭირს ლექსების წერა,

კალამი თითქოს პირველად მიჭირავს"...

- ალბათ, ყოველ ახალ ლექსს ახალი განცდა ახლავს თან. ოდესმე თუ გქონია შემთხვევა, გრძნობებში ისე ჩაძირულიყავი, სიტყვა ვერ დაგეწეროს?

- კი, რასაკვირველია. თითქოს ცურვას ვსწავლობ და ვცდილობ, ნაპირზე გამოვცურო და რაღაც დავწერო. ამ შემთხვევაში რაღაცის დასაწერად თავგადასავალი არ გამოდგება, რადგან არ იქნები გულწრფელი. როცა პოეზია უკვე ენაა ურთიერთობისა და არა თვითმიზანი, როდესაც საშუალებაა, გადმოსცე ისეთი რამ, რისი გადმოუცემლობის შემთხვევაშიც ძალიან ცუდად გრძნობ თავს, ისევ მას, თვითგანკურნებისა და თვითკვლევის საშუალებას მიმართავ. რამდენჯერმე ყოფილა შემთხვევა, რაღაც ამბავი ვერ გადმომიცია, მაგრამ წლების შემდეგ, მისი ერთგვარი ფორმირების შემდგომ, რომელიღაც პოეტურ ენაზე გაფორმებულა. სწორედ მაშინდელ განცდას მოუხდენია გავლენა.

"ოთახი. თარო, წიგნი და სავარძელი,

გორაკი, სახლი ანუ აგარაკი."

- როგორია სენი სამუშო ატმოსფერო? წერ იქ, სადაც გეწერება, თუ უნდა განცალკევდე და სათანადო პირობები შეიქმნა?

- ასეთი ნამდვილად არ არის. ისე კი, მართალი გითხრა, სულ ვნატრულობ. კარგი იქნება გქონდეს ნავი, აგარაკი, მაგრამ პრინციპში წერ იქ, სადაც გიწევს. შეიძლება ეს ადგილი აბაზანაც კი იყოს. სხვათა შორის, საუკეთესო შემთხვევაა.

"... ყელში მაქვს თქვენი ყველა კაპრიზი,

ბედნიერებაც თქვენი ბრიყვული.

მე კი არა ვარ, თქვენ ხართ ნაპირზე

მკვდარი თევზივით გამორიყული."

- რამდენად ახერხებ საზოგადო სათქმელ;ის კონკრეტულ ლექსში ჩადებას და თუ დაგრჩენია სტრიქონებს მიღმა უთქმელი სიტყვები?

- ოოო, კი, როგორ არ დამრჩენია, რამდენიც გნებავს. მთავარი პრობლემა მაშინ იჩენს თავს, როცა აღარაფერი გაქვს სათქმელი და რაღაცებს აკოწიწებ ხოლმე. ეს, ალბათ, პოეტის ჯოჯოხეთია. ამის, მართალი გითხრა, ძალიან მეშინია. არ განმიცდია, მაგრამ დაახლოებით წარმომიდგენია. ბანალური ვიქნები და ვიტყვი, რომ ამ თვალსაზრისით, შემოქმედება მკვლელობაა, რადგან 10 ათასიდან საზღვრავ პრიორიტეტს და მხოლოდ ერთს ტოვებ, ყველაზე მნიშვნელოვანს, მთავარს. ბევრი რამ დამრჩა უთქმელი...

"... მინდა გავცრა აზრი,

გავცდე ყველა განცდას"...

- ოდესმე ხომ არ გაგჩენია სურვილი, პროზისთვისაც გაგეგო გემო და აზრები მოთხრობად, ნოველად გადმოგეცა?

- რასაკვირველია, მქონია, მაგრამ მაინც ვფიქრობ, რომ პოეზია არის ის სფერო, სადაც შეიძლება ბოლომდე დაიხარჯო და უკმარისობის განცდა არ გქონდეს. არ გამოვრიცხავ, ოდესმე, შესაძლოა, ბედმა პროზის ნაპირებზეც გამომრიყოს. ვთვლი, რომ პროზასა და პოეზიას შორის ასეთი ზღვარი არ არის, თუმცა ძალიან ბევრია განმასხვავებელი ნიშან-თვისება. ერთ-ერთი უმთავრესი, ალბათ, სათქმელია, რომელიც ამ ორ უზარმაზარ სივრცეს ერთმანეთისგან გამიჯნავს. შეჯიბრი წარმოუდგენელი და აბსურდულია. ვერაფერს გამოვრიცხავ. შესაძლოა, აქამდეც მივიდე ან დავიდე...

"... ჩვენ ადამიანებს, გვაქვს თითო ყულაბა

და თითო იდეა"...

- არიან ადამიანები, რომელთაც მიაჩნიათ, რომ პოეზია ასაკის ბარომეტრია. წლების მატებასთAნ ერთად ფერმკრთალდება ყმაწვილკაცობის განცდები, რომლებიც ოდესღაც მეტად მუსიკალური იყო. როგორ ფიქრობ, ასეა? პროზაიკოსებზე სწრაფად ივსება პოეტების ყულაბა?

- მართალია, აქ სხვა ყულაბაზეა ლაპარაკი, მაგრამ ეს ასეა. რასაც ელიოტი ამბობდა, 25 წლამდე ჩემთვის იყო მხოლოდ სენტენცია და სახელოვნებო სიტუაციის რეალობა. ელიოტი კი ამბობდა, რომ 25 წლამდე პოეტის პოეტობას განაპირობებს სწორედ ასაკი. ასაკია თავისთავად პოეტური, მითოლოგიზირებული, გაზვიადებული, რაღაც აღმატებით ხარისხში მყოფი და უამრავი სიტყვა შეგვიძლია მოვიშველიოთ ამ ასაკის მდგომარეობის დასახასიათებლად. ეს არის განუწყვეტელი მოლოდინების ჯაჭვი და მერე, 25 წლისა, შედიხარ ისეთ უდაბნოში, სადაც აღარაფერი გაქვს საიმისოდ, რომ წერა განაგრძო. ყველაფერი მოსაპოვებელია. ელიოტი აღნიშნავს, რომ სწორედ 25 წლის შემდეგ აინტერესებს პოეტი ანუ რა დარჩება მის ყულაბასა და თითო იდეაში. წლების მანძილზე ვხედავდი, როგორ ხდებოდა 15-16 წლის ასაკში პოეზიის მოყვარულ მკითხველთა შემოდინება, გადალახავდნენ ამ ასაკობრივ ზღვარს და იყო საოცარი აღტაცება. 22-23 წლის მერე გაედინებოდა. ასე ვიხილე მომდინარ-გამდინარეთა 3-4 თაობა. ასაკი მკითხველზეც მოქმედებს. პოეზიის სიყვარულის განვითარება კი არა, შენარჩუნებაც კი ძალიან ძნელია. სწორედ ეს არის საინტერესო და ეს განვითარებაა მნიშვნელოვანი. მართალია, პოეზიას პროზასთან შედარებით ნაკლები მკითხველი ჰყავს, მაგრამ, სამაგიეროდ, ეს მკითხველი საოცრად ერთგულია.

"... სიტყვის გამისწორე

მიკიბ-მოკი-ბული ბილი-

კები."

- ვინ არის შენი ლექსის პირველი შემფასებელი? პროზაიკოსები, ავად თუ კარგად, მაგრამ მაინც ეგუებიან მავანთა ჩასწორებებს. პოეტებს თუ აძლევენ მსგავს შენიშვნებს?

- მსგავსი რამ არავის გაუბედავს. ხუმრობა იქით იყოს და, რა თქმა უნდა, პოეტს უნდა მიუთითონ, უნდა უთხრან, უნდა ჩაუსწორონ კიდეც, თუ საჭიროა, მაგრამ უმთავრესი ნდობის ფაქტორია. სანამ დედაჩემი იყო ცოცხალი, ის იყო პირველი მკითხველი. რაღაც ინტელექტუალური მეგობრობა გვაკავშირებდა, ძალიან დიდი და მნიშვნელოვანი. მას აბსოლუტურად ობიექტურად ჰქონდა მოპოვებული უფლება იმისა, რომ ყოფილიყო ჩემი პირველი მკითხველი. მერე და მერე ხდება ისეთი რამ, რასაც, შესაძლოა, ბევრი პლუსიც ჰქონდეს და მინუსიც. მომწონებელი და უკმაყოფილო არსებები, უამრავი ადამიანი შენში იბუდებს და შენში ხდება გაასება, გაათასება. ის ერთგვარი ცენზორის სახეს იღებს. დიდი კონსილიუმებია ხოლმე, სადაც მსჯელობენ, ფიქრობენ, განიხილავენ. შენ შიგნით ერთმანეთისგან გამომრიცხავ აზრებს გამოთქვამენ და ბოლოს რაღაცაზე თანხმდებიან.

"მე...

მე რა თქმა უნდა, ისევ მარტო ვარ"...

- ყოველი ლექსის წერისას სენს თავთან მარტო რჩები. რა როლს ასრულებენ ამ შემთხვევაში გარშემომყოფნი?

- აბსოლუტურად არავინ მახსოვს. პოეზიას სიკვდილის ძალა განაპირობებს. ცოტა პათეტიკურად ჟღერს, მაგრამ ასეა. სიკვდილს აქვს ეს ძალა. როგორც სიკვდილთან ხარ მარტო, ისე ამ დროსაც ძალიან მარტოსული ხარ და ეს რომანტიკა და პათეტიკა კი არა, რეალობაა. ძალიან მძიმეა. ხანდახან არ გინდა ეს სიმარტოვე. გსურს, რომ წახვიდე, ძალიან ჩვეულებრივი ცხოვრებით იცხოვრო, დალიო ერთი კათხა ლუდი, მოწიო სიგარეტი, უყურო მზის ჩასვლას, რაღაც გადაცემას, თუნდაც სულელურს, რომელიც არ დაგრჩება თავში, ისაუბრო რუტინულ თემებზე და ა. შ. რათა ეს განცდა, რომელსაც ხშირად ჰყავხარ შეპყრობილი, ცოტათი მაინც გადადო. არის ეს პათეტიკა პოეზიაში და ხშირად სწორედ ეს პათეტიკა განასხვავებს მას პროზისგან, რომელიც ბევრად გაწონასწორებულია, უფრო დემოკრატიულ, ლიბერალურ ფასეულობებზეა ორიენტირებული. ის ჯანმრთელი ხალხის საქმეა. რატომღაც ასე მგონია.

"ანი ბანი და განი და

მართლა არ ვიცი რა მინდა"...

- თითოეულ ასო-ბგერაში ახალს ეძებ. მათ ჟღერადობას სხვაგვარად აღიქვამ. როცა პოულობ, არ ჩერდები და ახალ გზებს იკვლევ. როგორ გამოხატავდი ამ ძებნა-პოვნის პროცესს?

- ალბათ, ეს ჯანმრთელი დაბერების პროცესია. ივანე წიკლაურს აქვს გენიალური ლექსი "რამ დამაბერა", სადაც ამბობს, რომ "ქროლვამ გრილ ნიავისამ" ჩამოაბერა. ეს ტიპიური განცდებია. ძალიან მნიშვნელოვან ესთეტიკასთან, მშვენიერებასთან შეხება ხშირად გაბერებს. დაბერება არ ნიშნავს მაინცდამაინც კბილების დაცვენასა და გაჭაღარავებას, ეს ცხოვრების ერთი ეტაპის წამებში გავლაა. წიკლაური ეუბნება თავის გარდაცვლილ სატრფოს, რომ ერთ-ერთი ფაქტორი მისი დაბერებისა იყო "გრილი ნიავების ქროლვა", "ცივი ნაკადულების შასმა". და მე მივხვდი, რომ მართალია. ბედნიერებაა, როცა ამ განცდებით ბერდები. წერის პროცესი სწორედ ასეთი წამების შეგრძნებაა, ეს წამები კი, მთელი ჩვენი ცხოვრების მანძილზე რომ შეკრიბო, ძალიან ცოტაა, დიდ დროს არ წაიღებს. ის თავისი მნიშვნელოვნებით არის ძლიერი, როცა ყველაფერს აღემატები. რა ვიცი, მე ამას დაბერებას ვეძახი, თუმცა, შესაძლოა, უკეთესი სიტყვაც გავიხსენო...

"მე ვეღარაფერს ვეღარ ვწერ, ვერა,

ჩემს მაგიდასთან ვზივარ და ვუცდი -

იქნებ მომინდეს ლექსების წერა,

იქნებ ვიპოვნო სიტყვები ზუსტი".

- ხშირად ამბობენ ხოლმე, რომ მუზები პოეტებმა გამოიგონეს...

- მგონი, მუზების მოგონილნი არიან პოეტები. თავის დროზე მათმა კაპრიზმა მოიყვანა ისინი...

- რამდენად რეალურია პოეტის ცხოვრებაში მათი არსებობა?

- ჩემს საყვარელ ფილოსოფოსს, გვარს შეგნებულად არ ვასახელებ, აქვს ასეთი მოსაზრება, რომ ბერძნული მითოლოგიის არსებები - ღმერთები და ქალღმერთები, ქვემოთ რომ ჩამოვიდნენ, ცნებებად გაფორმდნენ ანუ ცოცხალი ღმერთები თავისი მუზებითა და ქალღმერთებით ფილოსოფიურ დოქტრინაში გახდნენ ცნებები. გაცნებდნენ. ჩვენს შეგრძნებებში, ჩვენი განსჯის, აზრების საფეხურზე ისინი ცნებებად იქცნენ, გახდნენ სიტყვები, კატეგორიები. ოდესღაც მუზები ერთ დროს ჩვენს წინაპრებს გარედან ეხმაურებოდნენ. ძალიან ბუნებრივი იყო ჰომეროსისთვის, ეთქვა, მუზისთვის მიემართა და ეთხოვა, მოეყოლა ამბავი. მას რეალურად ასეთი იდენტიფიკაცია ჰქონდა მუზასთან. სწორედ მუზას შეეძლო ეამბნა პარისისა და ელენეს ამბავი, რომ მის შესაძლებლობებს ეს მართლა აღემატებოდა და სწორედ მუზა იყო ის არსება, რომელიც უფრო კონკრეტულად, დაწვრილებით, ზუსტად, გამჭვირვალედ უამბობდა ამ ამბავს. მე ამის მჯერა. მართლაც ასე იქნებოდა. დღეს ეს მუზები ჩვენში გარკვეულ კატეგორიებად, განცდებად, ცნებებად იქცნენ. ჩვენს რეალობაში ისინი არიან გარკვეული კრიტერიუმები, შეფასების ჩარჩოები. ჩვენი ორგანოები გახდნენ. ჩვენ ისე ვეღარ ვუცხოვდებით, რომ ვთქვათ, მუზამ მიკარნახა...

"... სვლა. ცვლა. ცა შესვა.

წვეთი ცა.

ცის წვეთი. ცის ცვეთა.

ცით სვლა"...

- "ცა" - ეს არის სიტყვა, რომელსაც ყველაზე ხშირად ვხვდებით შენს ლექსებში, რაც მისდამი შენს განსაკუთრებულ დამოკიდებულებაზე მიუთითებს. თუ შეგიძლია ამ ფენომენის ახსნა?

- ერთ ლექსს გეტყვი და პასუხსაც ასე გაგცემ:

"ჯერ კიდევ ნისლის ზეწარზე იწვა,

ეცვა სამოსად საღამო მკრთალი,

გაზაფხულს მძიმედ სუნთქავდა მიწა,

მე მაინც ცისკენ გამექცა თვალი."

"სამყარო იქმნება შიგნიდან,

სამყარო წიგნიდან იქმნება"...

- როგორ გავიგოთ - სამყარი იქმნება შიგნიდან თუ წიგნიდან?

- წიგნები იქმნება შიგნიდან, სამყარო კი - წიგნიდან. ეს ერთი წრეა.

"... მე სიტყვის შენების

მშვენების ჩვენება

მინდა შენთვის და

სხვას არ დავუშლი".

- თUუ არსებობს მზა რეცეპტი, რომლითაც ნებისმიერი, ბუნებრივია, ნიჭიერი, ადამიანი იხელმძღვანელებს და შეძლებს ლექსის შეთხზვას და რამდენად შესაძლებელია, კარგი ლექსის წერისკენ სწორედ პოეტმა მოუწოდოს?

- შესაძლებელია. პროცენტებზე ლაპარაკი ზედმეტი იქნება, მაგრამ მაინც, ორი პროცენტი შეიძლება წმინდა რჩევების მიცემა, მაგრამ ეს რჩევები არაფერი იქნება, თუ ის აქამდე თავისი ცხოვრებით არ მივიდა, თუ ამაში არ დარწმუნდა. ჩემს მაგალითზე შემიძლია ვთქვა, რომ თეორიულად ბევრი რამ ვიცოდი, მაგრამ სანამ ის ცნებები, ღმერთები და ქალღმერთები არ გაჩნდნენ ჩემს ცხოვრებაში, დამოკიდებულებებში, სანამ არ გაცოცხლდნენ, მანამდე არც რჩევას და არც წინასწარ განსაზღვრულ გზას მნიშვნელოვანი როლის შესრულება არ შეეძლო, ის მხოლოდ მოგვიანებით იჩენდა თავს. უპირველეს ყოვლისა, ადამიანმა უნდა იცოდეს რაღაც, რომ რჩევები მიიღოს.

- ანუ, პოეზია პოეზია არ არის ხელობა, რომელიც შეიძლება ადამიანმა შეისწავლოს?

- პუშკინს აქვს ასეთი ნაწარმოები - "იმპროვიზატორი". სწორედ ამ პრობლემაზეა საუბარი. ეს არის გენიოსი, რომელსაც შეუძლია, იმპროვიზაციით მიაღწიოს ისეთ პოეტურ ექსტაზებს, გაშალოს ნებისმიერი თემა, რომლის მსგავსიც ძალიან ბევრ სერიოზულ პოეტს არ შეუძლია. თუმცა, მე მაინც ვთვლი, რომ ორივე პროცესი მნიშვნელოვანია - ცარიელი შრომით, ანდა ცარიელი ტალანტით ფონს გასვლა გაჭირდება. ეს მაინც კრებულია თვისებების, მდგომარეობების, ნიჭისა და კიდევ ბევრი რამის. ეგრე არ არის, იყო ვუნდერკინდი და თითი თითზე არ დააკარო, არ გახდე შენს სფეროში ერუდიტი, არ იკითხო. დღეს წარმოუდგენელია, ადამიანმა თავისი ნიჭის ხარჯზე უშრომელად დაწეროს მნიშვნელოვანი რამ. მე მგონია, რომ ეს წარმოუდგენელია.

"... ამოჰქონდათ ჭურებიდან

ღვინო დამათრობელი

და ამ სუფრას ამშვენებდა

რატი ამაღლობელი".

- დიდია სურვილი, შენი სახელ-გვარი ჩანდეს თითოეულ ლექსში? არა პირდაპირ, არამედ იგრძნობოდეს ამაღლობელის ხელწერა?

- ნებისმიერ ადამიანს, რომელიც, შესაძლოა, ჰგავდეს მამას, ანდა ცხონებულ ბაბუას, თვალითაც რომ არ უნახავს, განუმეორებელი მიხვრა-მოხვრა აქვს. ასეა პოეზიაშიც და ნებისმიერ სფეროშიც. თუ თავგადაკლული ეპიგონი არ არის კაცი, ანდა გრაფომანი, მას ყოველთვის აქვს საკუთარი ხელწერა, მისი სუნთქვა იგრძნობა სტრიქონსა და სტრიქონს შორის. ეს ლექსი კი 12-13 წლისამ დავწერე. ერთი გაპრანჭული იმერელის ნაწერია, რომელშიც ჯერ კიდევ ცოცხლობდა საქართველოს კუთხეები.

"... პოეზია პაუზაა, პოეზია პაუზაა.

პაუზაა, პაუზაა, პაუზაა პოეზია".

- შენი ცხოვრების რამდენად ხანგრძლივი პაუზაა პოეზია?

- მინდა, რომ ერთი რუტინიდან მეორე რუტინაზე გადასვლის პროცესი რაც შეიძლება ხანგრძლივი იყოს, ვიყო მაქსიმალურად მშვიდად. პაუზა თავისუფლებაა, რომელიც გვათავისუფლებს წინასწარ განსაზღვრულობისაგან. რამხელა ხარისხიცაა ჩვენში თავისუფლების, იმდენად შეგვიძლია ვიწოდებოდეთ ადამიანებად. ასე რომ, რამდენადაც გვაქვს პაუზა ერთი რუტინიდან მეორემდე, იმდენად ვართ პოეტები.

"... ძილი ბავშვივით გამებუტა,

ტყიდან მეტსახელს -

ვინმე კი არა, საკუთარი

შიში მეძახის".

- ვფიქრობ, რომ ყველაზე დიდი შიში, რომელიც კი შეიძლება, პოეტს დაეუფლოს, არის ის, რომ გათენდება დღე, დადგება შუადღე, მოსაღამოვდება და ღამეც ჩამოწვება ისე, რომ ის ერთი სტრიქონის დაწერასაც კი ვეღარ შეძლებს. შენც ხომ არ გიპყრობს ხოლმე მსგავსი შიში?

- ალბათ, მაგ დროს წვეთოვანი მედგმევა. უამრავი ადამიანი წერს ლექსს, თუმცა ჯობია, არ დაწეროს, მე უფრო ამისა მეშინია. ძალიან თვითკრიტიკული ვარ, არც ნაყოფიერებით გამოვირჩევი. ცოტას ვწერ. პოეზიის კოსმიურმა ეკონომიკამ რამდენიც გამოყო ჩემზე, მინდა, რომ სწორედ იმდენი დავხარჯო, არც მეტი და არც - ნაკლები.

"პოეზია არის ქორწინება ხატისა და ცნებისა...

... იშლება და ივსება დილა-საღამოს

საქორწინო სუფრა თაბახის ფურცლებზე...

... და ნეტავ მას, ვინც ერთხელ მაინც ამ ქორწილში

ლხინისუფალი ყოფილა!..

სწორედ ხატისა და ცნების ხსენებულ ქორწილს

ობივატელები პოეზიის სახელით იცნობენ".

- შენ თუ ხარ ობივატელი?

- რა ვიცი, მაგის ძალიან მეშინია, თუმცა არის სფეროები, როცა შეიძლება, რაღაცას ობივატელის მშრალი თვალებით შეხედო. რაც მეტი დრო გადის და გემატება ასაკი, ამის საშიშროებაც იზრდება. ერთ მშვენიერ დღეს ობივატელად ვერ გაიღვიძებ, თუ თავად არ დაუშვი კომპრომისი, რაც გაგხდის მშრალს, უამრავ დამცავ მექანიზმს აგაშენებინებს, ციხე-კოშკებს აგიგებს, რათა სამყაროსთან პირდაპირი შეხება არ გქონდეს. ობივატელი არის ადამიანი, რომელიც ვერ ხედავს ცხოვრების ვერც ერთ სფეროს. ის ჩაკეტილი და გარე სამყაროს მოწყვეტილია, გადამკითხველი, ტურისტია. ხომ გინახავს ტურისტები? ეგვიპტეშიც მოგზაურობენ, ჩინეთის კედელსაც ნახულობენ, უამრავ ფოტოს იღებენ და უბრალო გადამკითხველები არიან. არანაირი შეხება არა აქვთ იმ ძეგლებთან, რომლებთანაც სურათებს იღებენ, არაფერი გაუგიათ. კავშირი არ არსებობს. ეს ობივატელური ფილოსოფიაა - ჩვენ უნდა ვიყოთ, ჩვენ უნდა წავიკითხოთ რაღაAცები. უამრავი ასეთი ტურისტია პოეზიაშიც. მგონი, ღმერთმა დამიფარა და არა ვარ ობივატელი. ღმერთი ამისაგან გიფარავს არა პოზიტიური რაღაცებით, არამედ დარდით, ტკივილით, სევდით... არც ეს არის პათეტიკა, ესეც რელაობაა. სიმარტოვე გიფარავს, რომელთანაც ძალიან ძნელია გამკლავება, თუმცა ეს არ უნდა იყოს თვითმიზანი, [პოზა. ერთგვარი დამცავი მექანიზმი, წამალი, რომ არასოდეს გახდე ობივატელი, ტკივილია, რომელიც გაგაჩნია გარე სამყაროსთან მიმართებაში. რაც უფრო ღრმაა ეს ტკივილი, იმუნიტეტიც უფრო ძლიერია.

- თავად როგორ მკითხველს ისურვებდი?

- არ ვიცი, ასე ვერ განვსაზღვრავ. ალბათ, ასაკს არდაქვემდებარებულებს, ანუ როცა ასაკი კი არა, ინდივიდი კითხულობს. ისე არ გამიგო, ვინმეს ვემდუროდე... ერთგულ მკითხველს ვისურვებდი, გალაკტიონის თვალით, მოდარაჯე კაცის თვალით რომ კითხულობს, ცაში ანგელოზს რომ დაინახავს... რომელიც, საუკეთესო მნიშვნელობით, ჩასაფრებულია და რომელიც პოეზიისგან მხოლოდ კარგს ელის, თუმცა არც ცუდზე ხუჭავს თვალს. მთავარია, მას მშვენიერება აღელვებს.

"წერ, ნიშნავს უკვე რაღაცას ბედავ"...

- მაინც რას ბედავს ის, ვინც პოეტია და ვინც საზოგადოების რჩეულად იქცა?

- უამრავ რაღაცას - ბედავს იმას, რომ წერს. ბედავს იმას, რომ წერს ახლა. ბედავს იმას, რომ რახან ახლა წერს, წერს იმ ადამიანების მერე, რომლებმაც ძალიან ბევრი რამ დაწერეს. ბედავს იმას, რომ აქ მაინც იყოს მართალი, უკომპრომისო თავის შეგრძნებებთან, თავის განცდებთან, საკუთYარ თაAვთან. ყველაფერ ამის გაბედვა ძალიან ძნელია, მაგრამ უნდა გავბედოთ. უმჯობესია, მეტსაც ვბედავდეთ.

"... 2 იქნება ყოჩაღ,

7 - სიმშვიდის ტოლი.

3 - საუბარს მოვრჩეთ

და სინანული - 0".

- არ არსებობს ადამიანი, რომელსაც წამით, თუნდაც ერთხელ, წარსულისკენ არ გაექცევა მზერა და განვლილ ცხოვრებას თვალს არ გადაავლებს. ზოგს ყველაფერი მოსწონს, ვიღაცას - არაფერი. თუ გიფიქრია, რომ შეგეძლო რაღაც უკეთესად გაგეკეთებინა და თუ დაუტყვევებიხარ სინანულის გრძნობას?

- მაოცებს იმ ადამიანთა დამოკიდებულება, რომლებიც აცხადებენ, რომ ცხოვრებაში არაფერს შეცვლიდნენ. რახან ვაღიარებთ დროს, განვითარებას, პროგრესს, ესე იგი, ყოველი წამი არის სრულფასოვნებისა და სრულყოფილებისკენ ლტოლვა. აქედან გამომდინარე, უამრავი რამ არის გამოსასწორებელი. წარსულის გამოსწორება შეიძლება, ის ყოველთვის ექვემდებარება გადაკითხვას, კორექციას. რასაც ჩვენ აწმყოში ვაკეთებთ, მოქმედებს არა მარტო მომავალზე, არამედ წარსულზეც. პოეზიაშიც ასეა. შეიძლება ერთმა ავტორმა მაქსიმალურად დინამიკაში სულ სხვაგვარად წარმოადგინოს წინამორბედი, სხვაგვარად გახსნას ისტორია. როგორც ჰაინე ამბობს, ისტორიკოსი წარსულის ნათელმხილველია. ნათელხილვა ხომ მომავლის კონტექსტების გახსნაა?! მუდმივად გვჭირდება ნათელხილვის ორგანო, რათა წაიკითხო შენი ისტორია და ახალ-ახალი კონტექსტები ამოიცნო. ისტორია ცოცხალი ორგანიზმია. ამ თვალსაზრისით, მას ჰგავს პოეზია, რომელსაც შეუძლია წარსულშიც კი რაღაც კორექცია შეიტანოს. რასაკვირველია, უკან არც მე დავიხევდი. იმისთვის ვცხოვრობ, რომ გარკვეული ცვლილებები წარსულშიც შევიტანო.

"3 - საუბარსმოვრჩეთ"...

- ამ საუბრის მერე ბევრი რამ დაგრჩება უთქმელი?

- ალბათ. უნდა დარჩეს, მაგრამ ის გაგვახსენდება მერე...

თეა ყიფშიძე