მანკევიჩის “იულიუს კეისარში” ყველა პერსონაჟი ატარებს შუბლზე შეჭრილ თმას. ზოგიერთს აქვს ხუჭუჭი თმა, ზოგიერთს სწორი, ზოგს ხშირი, ზოგს გაზეთილი, მაგრამ ყველას აქვს კარგად დავარცხნილი თმა. მელოტები აქ თითქმის არ არიან, თუმცა რომის ისტორიაში ისინი საკმაოდ იყვნენ. ვისაც ცოტა თმა აქვს, ეს არაფერია, პარიკმახერი, ფილმის მთავარი გმირი, ოსტატურად შესჭრის მას უკანასკნელ ბღუჯასაც, ისე, რომ ჩამოსწვდეს შუბლზე, რომელმაც თავისი სივიწროვით სახელი გაუთქვა სამართლის სპეციფიკურ კრებულს, კეთილშობილ და მამაც სულს.

რა უკავშირდება ამ აუცილებელ შუბლზე შეჭრილ თმას? ის უბრალოდ აღნიშნავს “რომაულობას”. აქ მთელი სიცხადით მოქმედებს სანახაობის მთავარი იარაღი – ნიშანი. შუბლზე შეჭრილი თმა მოასწავებს უდავო ჭეშმარიტებას, რომ ეს მხოლოდ ძველი რომი უნდა იყოს. ასეთი დამაჯერებლობა გრძელდება მთელი ფილმის განმავლობაში: მსახიობები საუბრობენ, მოქმედებენ, იტანჯებიან, განიხილავენ “ზოგადსაკაცობრიო” საკითხებს, მაგრამ შუბლზე გადაფენილი პატარა დროშის გამო სრულებითაც არ კარგავენ ისტორიულ დამაჯერებლობას. მათ განზოგადებულ ტიპაჟებს ვერ დააბრკოლებს ვერც ოკეანე, ვერც ასწლეულები. ის შეიძლება გამოყენებული იქნეს წმინდა ამერიკულ, ჰოლივუდის მასობრივ სცენებშიც კი, ეს არაფერია, რადგან ჩვენ ღრმა რწმენით ვიცით, რომ ქვეყანაზე არ არსებობს ორმაგობა, რომაელები არიან ნამდვილი რომაელები იმ აშკარა ნიშნის ძალით, როგორიცაა შუბლზე შეჭრილი თმა.

ფრანგისთვის, რომლის თვალშიც ამერიკული სახეები ინარჩუნებენ ეგზოტიკურობას, კომიკურია, როდესაც შუბლზე შეჭრილ თმას ატარებენ განგსტერები და შერიფები, მისთვის ეს უფრო მიუზიკ-ჰოლის კომიკური ეპიზოდია. ჩვენთვის ეს ნიშანი გადაჭარბებულად ფუნქციონირებს და თავისი დასასრულის გამომჟღავნებით ახდენს საკუთარი თავის დისკრედიტაციას. მაგრამ მარლონ ბრანდოს შუბლზე შეჭრილი თმა, რომელსაც ერთადერთს აქვს ფილმში ლათინური წყობის შუბლი, ჩვენში არ იწვევს სიცილს და არ არის გამორიცხული, რომ ევროპაში მისი წარმატება ნაწილობრივ განაპირობა რომაული გარეგნობის დიდმა მსგავსებამ პერსონაჟის ზოგად გარეგნობასთან. ამის საპირისპიროდ, იულიუს კეისრის როლში შეუძლებელია წარმოვიდგინოთ ანგლო-საქსონელი ადვოკატის სახე, რომელიც უკვე გადაღებულია მრავალ დეტექტივსა და კომედიაში მეორეხარისხოვან როლზე. პარიკმახერი დიდი გაჭირვებით შესჭრის მას შუბლზე თმას.

თმის მნიშვნელადი სისტემის განსაკუთრებულ ნიშანს წარმოადგენს ღამით გაღვიძებული ქალის თმა: პორციას და კალპურნიას თმები აშკარად დაუდევრად აქვთ გაშვებული. პირველი, უფრო ახალგაზრდა, ატარებს თავისუფლად გაშვებულ თმას, ეს წამოადგენს თითქოს პირველი ხარისხის დაუვარცხნელობას, მეორე კი, უფროსი, ატარებს დაწნულ თმას, რომელიც გადაგრეხილია კისერთან და ეშვება მარჯვენა მხარზე, აქ დაუცველობა გამოხატულია უფრო რთული ფორმით, ასიმეტრიულობა კი უწესრიგობის ტრადიციული ნიშანი იყო. ეს ნიშნები ერთდროულად არის გადაჭარბებულიც და შემცირებულიც, ისინი ადგენენ “ბუნებრიობას”, მაგრამ მათ არ ჰყოფნით იმის გამბედაობა, რომ ბოლომდე შეინარჩუნონ ის, მათ არ ჰყოფნით “გულწრფელობა”.

“იულიუს კეისრის” კიდევ ერთი ნიშანი ის არის, რომ ყველა სახე განუწყვეტლად ოფლიანდება: უბრალო ხალხი, ჯარისკაცები, შეთქმულები, უხვად იცხებენ ვაზელინს. ფილმში ხედების სიხშირე თითქოს ადასტურებს იმას, რომ ოფლიანობა აქ საგანგებო ატრიბუტია. შუბლზე შეჭრილი რომაული თმის და ღამით დაწნული თმის მსგავსად, ოფლიანობაც რაღაცის ნიშანია. კერძოდ რისი? მორალურობის. ამ ფილმში ყველა იოფლება, რადგან ყველას აქვს რაღაც გადასაწყვეტი.იგულისხმება, რომ ჩვენ ვესწრებით ტრაგედიას, სადაც მიღებულია ოფლიანობის “გადადება”. რომაელები, რომლებიც შეძრული არიან კეისრის სიკვდილით და მარკუს ანტონიუსის სიტყვებით, იოფლებიან. თავის განცდების ძალას და თავის პირობით უხეშობას ეკონომიურად გამოხატავენ ამ ერთ ნიშანში. მუდმივად ოფლიანობენ ასევე ქველი ბრუტოსი, კასიუსი, კასკა, რაც მოწმობს მათ არანორმალურ ფიზიოლოგიურ ჯაფას, მათ მიერ ჩადენილი სიქველე შეიძლება გადაიზარდოს დანაშაულში. ოფლიანობა ნიშნავს ფიქრს (ეს რწმენა ემყარება საქმოსანი ერის წარმოდგენას, თითქოს აზროვნება ძლიერი კატაკლიზმაა და მისი მინიმალური ნიშანი – ოფლიანობაა). მთელ ფილმში მხოლოდ კეისარი არ იოფლება, მისი სახე რჩება პრიალა, მოდუნებულ-გაუმჭვირვალი, ის ბოლომდე ინარჩუნებს მშრალ სახეს, მან ხომ არაფერი იცის, ის ხომ არ ფიქრობს. ამიტომ მისმა სახემ უნდა შეინარჩუნოს მარცვლოვანი გარკვეულობა, ნივთიერი მტკიცების გლუვი განკერძოება.

ნიშანი ამ შემთხვევაშიც გამოირჩევა ორმაგობით: რჩება რა ზედაპირზე, ის არც ფსკერზე ყოფნაზე ამბობს უარს. მას სურს რაღაც გაგვაგებინოს (რაც საქებარია), მაგრამ ამავე დროს ის არის რაღაც სპონტანური (რაც უკვე თაღლითობაა). ის თავს აცხადებს წინასწარგანზრახულად და მოუშორებლად, ხელოვნურად და ბუნებრივად, შექმილად და აღმოჩენილად. ეს ჩვენ გვაფიქრებინებს, რომ ნიშანს აქვს საკუთარი მორალი. ნიშანი უნდა გამოხატავდეს თავის ორ უკიდურეს ფორმას – ან ღია ინტელექტუალურს, რომელიც დაიყვანება ალგებრულ მსჯელობაზე, როგორც ჩინური თეატრი, სადაც სცენაზე გამოტანილ დროშაზე აღნიშნულია მთელი პოლკი; ანდა საგნებში ღრმად ჩასულ ფორმას, რომელიც ყოველ ჯერზე იხსნება და გამოავლენს მათ შინაგან საიდუმლო სახეს, არა ცნებას, არამედ წამიერ განცდას (ამის მაგალითად გამოდგება სტანისლავსკის თეატრი). შუალედური ნიშნებით (როგორიცაა შუბლზე შეჭრილი თმა, ანდა ფიქრის დროს ოფლიანობა) გამოიხატება არასრულფასოვანი სანახაობა, რომელიც გაურბის როგორც მარტივ ჭეშმარიტებას, ასევე ტოტალურ ხელოვნურობას. კარგია, როცა სპექტაკლი იქმნება სამყაროს ასახსნელად, მაგრამ ნიშნის და აღსანიშნის ერთმანეთში არევა დაუშვებელი ორაზროვნებაა.სწორედ ასეთი ორაზროვნება ახასიათებს ბურჟუაზიულ სანახაობრივ ხელოვნებას: მერყეობს რა ინტელექტუალურ ნიშანსა და შინაგან ნიშანს შორის, ის ფარისევლურად სარგებლობს ელიფსური და პრეტენზიული ნახევარი ნიშნით, რომელსაც უწოდებს პომპეზურ სახელს “ბუნებრივი”.