"ზღვა ახმაურდა ყრუ ხმაურობით,
ანძა გრიგალის მეთაურობით მოგზაურობდა..."
გალაკტიონი

1
კაცი ნელა მიდის ზღვისკენ.
გუშინდელი წვიმის წვეთები ისე მსუბუქად და ფრთხილად ეცემიან ფოთლიდან ფოთოლს, გეგონება, ეკრძალებათ, ახალ გამოდარებული, განაბული დილის მყუდროება არ დავაფრთხოთო.
შემოდგომის აბეზარი წვიმებით დაღლილ ქალაქს ესიამოვნა ეს მზიანი ამინდი, ციური ღიმილით რომ ეფერება ყველაფერს.
რამდენი ასეთი დღე ყოფილა ჟამთადინებაში, _ ფიქრობს კაცი, _ ეს დღე კი მაინც სხვაა, ერთადერთია. სხვა დროს არ ყოფილა ზუსტად ასეთი დღე, სწორედ დღევანდელი დღე, ამ წუთებში მის გარშემო რომ ფართქალებს და ლურჯად იშმუშნება.
რამდენი წლისაა ახლა თვითონ?
ხუთი ათეული წელი გაიარა?
რაღა დარჩა წინ? ვინ იცის, იქნებ _ ერთი, ორი... ან იქნებ სამი ათეულიც კი.
იქნებ...
იგი იცნობს საუკუნეზე მეტი ხნის თანასოფლელებს, რომელთაც ხმელი, დაღარული, გამოქარული სახეები აქვთ; მზით დარუჯული, დაძარღვული კისრები, ძვალზე დასული, ღონიერი მაჯა-იდაყვები, დანაკერებ-დახუნებულ ზუბუნებში ამოზვინული, შეთხელებლი, მაგრამ ოდესღაც ბრგე ბეჭები, ჯერ სათვალემიუკარებელი, წყაროსავით ანკარა თვალები, მიწისფერი, მიწასავით ლამაზი და ნაჯაფი ხელები.
კაცი ზღვისკენ მიდის.
შორს, წყლისა და ცის უსაზღვროებათა შერწყმაში, მოხუცის ჭაღარა წარბივით გამოკრთა კავკასიონის თოვლიანი გრეხილი. შორი, მაგრამ რა ნაცნობი და ახლობელია მთათა ის თეთრი სიმღერა...
აქეთ კი, ღარდა-ღარდა, კლდე-კლდე, ხევ-ხევ, ჩაკარგული ჭოროხი, ამღვრეული და დაღლილი, კახაბრის ველზე ლაღად გაწოლილი, მდორედ, აუჩქარებლად მიედინება, თითქოს არც უნდა უცაბედად გაუჩინარდეს ზღვაში, თითქოს კოლხთა, ივერთა, მშობელ მიწას ეხუტება, ეჩურჩულება. ალერსით ისუნთქავს მსუყე და სავსე მიწას და ჟინდაოკებული, ერთგვარად თითქოს კმაყოფილი და რაღაც უფრო დიადისათვის თავგანწირული, გამეტებით ეშვება ზღვაში.
ზღვა!
ის ერთი, არც ისე შორი წელიწადი, ჯერ ისევ მოგონებაში ბრუნავს.
კაცი მიდის ზღვისკენ. უცნაურია, რატომ უხარია, რომ დღეს ნაცნობი არავინ შეხვდა.
ქუჩის გაღმა ძველებურად შეღობილმა ეზომ შეაჩერა. სახლი ისევ ისეთია, ორმოცი წლის წინ რომ იყო.
რკინის კიბეზე დღეში რამდენჯერ ჩამოირბენდა მოკლეკაბიანი გოგონა, ღისფერთვალა, თმაგაჩეჩილი, ახტაჯანა. ეზოში, მაგნოლიასთან, ონკანს მოუშვებდა, ჩქერს შეუშვებდა ბაგეს და თან ეშმაკურად გამოზედავდა ქუჩის მეორე მხარეს, გაზონის ბალახებში საწყლად მდგომ ბიჭს. იმ ბიჭს გაშლილი წიგნი ეჭირა ხელში და ვითომ კითხულობდა.
პირველი გულის თრთოლვა, პირველი სევდა, ტკივილი. გოგო უღიმოდა, თითქოს შორიდან რაღაცას კიდეც ეუბნებოდა, მაგრამ მოხიბლული, სუნთქვაშეკრული ყმაწვილი ახლოს მისვლას ვერ ბედავდა.
იგი ხედავდა, რა უბრალოდ, გაბედულად ახერხებდნენ ამას ქალაქელი ბიჭები. ჯავრით გულზე სკდებოდა, მაგრამ თავად ვერა და ვერ გაებედა მისულიყო იმ ცისფერთვალა, თმადაუვარცხნელ გოგოსთან. ისიც განგებ მიეყუდებოდა მაგნოლიის ხეს, ხანდახან ცალ ფეხსაც მიაბჯენდა და თეთრ მუხლისთავს გამოაჩენდა. ცალი ხელით თმა ზურგზე გადაიყრიდი. მაშინ გამოანათებდა მისი მაღალი ყელი. მერე, თითქოს გაჯავრებული, მზერას შეავლებდა გაღმა მდგარ ბიჭს და კიბეს აირბენდა.
ეს იყო ბედნიერებისა და უბედურების დღეები, თვეებიც...
ახლა კი...
კიბეზე ისევ ჩამორბის მოკლეკაბიანი, ყელმაღალი, ცისფერთვალა, თმაგაჩეჩილი გოგონა. ზუსტად ისევე, როგორც მაშინ, ორმოცი წლის წინათ, მაგნოლიასთან უახლოვდება ონკანს, ონკანიდან პეშვით წყალს დალევს, მერე ხეს მიეყრდნობა... ცერებზე დგება, რომ ტოტი ჩამოიწიოს და თეთრი მუხლისთავები გამოუჩნდება.
გული ამოფრენაზეა. ქუჩის მოპირდაპირე მხარეს გახედა... იქ ბიჭმა წიგნი დახურა, ადგილს მოწყდა, გულოს თვალწინ ჩაიქროლა, მაგნოლიასთან გაბედულად მიირბინა, გოგოს მხრებზე ხელი მოჰხვია... გული ეტკინა გულოს, ორმოცი წლის წინანდელი თავისი გაუბედაობისა შერცხვა.
არა, ეს დღე ერთადერთია. იგი არასოდეს ყოფილა, არც იქნება, არც განმეორდება...
2
გულო ხევაძეს, ზღვისპირა პარკიდან თავის ქუჩაზე დაბრუნებულს, წინ ვიღაც შემოეფეთა.
_ აბა, შეჩერდი, ყმაწვილო! სად იმალები ამდენხანს, სადა? ხომ დაგვპირდი, ზღვაში ნახულ-განცხილს წიგნად დავწერო? ხომ ამბობდი, ბიჭებო, თქვენს ამბებს მთელ ქვეყანას მოვდებო. აბა, სადაა? რა ხანი გავიდა, შენი ხმაც კი ვერ გავიგონეთ. არა, ძიავ, მეზღვარებთან ტყუილი არ გაგივა.
ეს ხალით გიაძე იყო, მართლაც მეზვაურულად რომ შეუტია გულოს. მხარზე ხელი მოარტყა, ლოყაზე ძმაბიჭურად აკოცა.
ხელგადახვეულნი მიდიოდნენ, თან იგონებდნენ ათასჯერ შეუძლებელ და ათასჯერ კვლავ შეყვარებულ ზღვას, შემს, მრავალ გაჭირვებაში გამოვლილ ძმაკაცებს. ხალითი მაინც უფრო აქტიურობდა.
~ბოცმანი, მართალია, როგორც ყოველთვის~, _ ასკვნიდა თავისთვის გულო და მორჩილად მიყვებოდა მეგობარს. ჰო, იქ, ზღვაში, რა თქმა უნდა, უფრო ახლობელნი, უფრო გულმინდობილნი, უფრო გულახდილნი იყვნენ.
გულო პირველი თანაშემწე იყო კაპიტნისა, ახალბედა, ნაოსნობაში გამოუცდელი, ამიტომ ნამდვილ მეზღვარებთან, ამ მართლაც `ზღვის მგლებთან~ შედარებით ერთგვარი უზენუბრი მოკრძალება ბორკავდა. ახლა კი ისევ გვერდით მიმავალ ხალითზე ფიქრობს. მის მსუბუქ ნაბიჯს, ზვირთისებრ რხევას, მის ნაღვლიან სახეს აკვირდება ჩუმ-ჩუმად.
გემზე ბოცმანი იყო იმ წელიწადს, მაგარი მეზღვაური და ნაღდი გულის კაცი, უყვარდა, ენდობოდა, უსმენდა, სჯეროდა ხალითისა.
ოცდაათი წელიწადი გემზე გაატარა. ნაპირზე, ეტყობა, მცირე ხნით ჩამოსულა, სული კი ისევ ზღვისკენ მიუწევს. რაღაცნაირი ახლობლური, შინაურული, მშობლიური სუნიც იგრძნო თითქოს. ეს იმ შორეული ქარაშოტებისა და ოკეანეთა სუნია.
ის რვეულებიც გაახსენდა, ხალითი რომ თავის მონათხრობს წერდა და გულოს აძლევდა თითო-თითოდ.
ულვაშები უფრო ბარაქიანად მოუშვია, უფრო დაუხოშრებია. მოღლილ, სევდიან თვალებში ტროპიკების თალხი ჩადგომია თითქოს, დანაოჭებულ პირისახეზე ყოველი განედის ქარაშოტს თავისი კვალი დაუტოვებია, მაგრამ ხალითი ისევ ცქვიტი, მშფოთვარე, მოუსვენარია.
_ წამოი, ჩემთან შევიაროთ. ისეც ხომ კვირაა დღეს. წამოი, ჰო, წამოი. შინ მაინც არვინ მყავს... _ უცნაური ოხვრა ამოაყოლა ნათქვამს ხალითმა.
_ როგორ?! _ გაიოცა გულომ.
_ ამ სიბერეში ქალმა მიმატოვა. ასეა, ძამია, მეზღვაურობა, ქალს მობეზრდა მარტო ყოფნა და წავიდა...
ერთხანს თავი ჩაჰკიდა, მერე უცებ ხელი ულვაშზე გადაისვა, ძალად გახალისიანდა, ალბათ, მეგობრის ხათრით.
_ კაი ახლა, ამაზე მერე. _ სიტყვა სხვაზე გადაიტანა, _ დაფიცული ვიყავ, აღარნა წავსულიყავ ზღვაში, მარა ახლა გავიფიქრე, თხუთმეტ დღეში ჩემი გემი აქ იქნება და...
_ ჰოდა, მერე? ისევ საცურაოდ?
_ რას იზამ, არაა საშველი! იქ წავალ, მომბეზრდება, ხმელეთზე ამოვალ, აქ კიდევ უარესად ვფორიაქობ. რამდენი უკუღმართობაა აქა, იცი? ძმაკაცობა აღარ გადის, თუ ყოვლისშემძლე ხარ, გიძმაკაცებენ. რაღაც რომ გამოგრჩენ. გამორჩენაზეა ყველა. არ ვარ ამას მიჩვეული. კაცს ან უნდა აშინებდე შენი მდგომაროებით, ან დიდ ხეირს უნდა ელოდეს შენგან, რომ რაცხა გაგიკეთოს, სხვანაირად _ ააფერი.
_ კი, მარა, ეს ნეგატიური მოვლენების წინააღმდეგ ბრძოლის კომისიები?
_ მაგისი დიდი იმედი მაქვს... მარა, რა გითხრა, იცი? წესრიგს ქონება ამყარებსო, გამიგონია. ჩვენი მთავარი მტერი უქნარობა და უქონლობაა. ხომ ხედავ, ზოგჯერ გლეხიც აღარ მუშაობს, მიწა შეიძულა. ადვილი ცხოვრება უნდა ყველას. აბა, ბეღელში ვიღან დაყრის ჭირნახულს?.. ანდა, ჭირნახული რაღაფრად იქნება.
_ მერე?
_ ზოგი გპირდება, მაგრამ არ გისრულებს. ჟურნალი მინდოდა გამომეწერა, აღარააო, ბამბის მაისურები გათავდაო, ბორჯომის წყალიც თვალის ჩაკვრით შეიძლება? ჰოდა, ხმელეთზე რა ვაკეთო. დურგლობა რომ დავიწყო, სამუშაო იქნებ არც მოინახოს. დურგალმა როგორ, ფარა ვაძლიო სამუშაოზე მოწყობაში? აბა რა ვაკეთო აქა? მითხრეს, კაი კაცია ახლა სათავეში, თავად ყიმდე მართალი და სიმართლიზა თავგადადებულიო. კი, ძიათ, ამისთანა კაცის სულის ჭირიმე, მერე ერთი მერცხალი გაზაფხულს მეიყვანს ვითამ, ა?
...ერთი ამ ჩემს ბუნაგში დაბრუნება თუ მომინდება ხანდახან, ეს იყო, ახლა ესეც მექცევა. რაღას ვუყურო აქა? ერთი სიტყვით, ისევ იქ მირჩევნია. ზღვა, როგორც მითქვამს, ჩემი საკარმიდამო, ჩემი ბაღჩა-ყანა და ნაფუძარია. რა გითხრა იცი, მიყვარს მაი ოხერი! ბიჭო, _ ულვაშებში ჩაეცინა ბოცმანს, _ ისე მიყვარს მაი ოხერი ზღვა, მგონია, ქალიც ეჭვიანობს.
ოთახი პატარა ჩანდა, მთლიანად უცხოური ხალიჩა-გობელენებით მოფენილი. ბინაში მარტოობის და რაღაცნაირი უპატრონობის დამაღონებელი სუნი დაბუდებულიყო. ნაღველმა შეიპყრო გულო. გეებრალა თავისი კეთილი ხალითი, მაგრამ გამხელა ვერ გაბედა. ხალითი ამის კაცი არ იყო. თანაგრძნობა, შესაძლოა, კიდეც სწყენოდა. ცხოვრება მუდმივი თორმეტბალიანი შტორმიაო, უყვარდა თქმა ხალითს. რაღა კაცი ხარ, თუ შენი ბედისწერის გემი, თუნდაც ფერდებდაცხავებული, ანძებმოგლეჯილი, ამ გრიგალებში ვერ გაატარე და მშობლიური ნაპირების ერთი მყუდრო ლიმანში ვერ შეიყვანე? კი, გავიქცევი ზღვაშგი, როგორც ოჯახში. წავალ, ვივლი, ღელვას გულს გადავაყოლებ, შრომითა და ხეტიალით დავიღლები, ყოველი ჩვენებურის მონატრებით შეწუხებული ისევ აქ დავბურნდები. რას ვიზამ აბა; არა, ჩვენს შორის იყოს, დასტურ ეს ჩვენებური კაცურკაცობა და ურთიერთ გულთა თბობა მაინც სხვაა. ისე სხვამან სხვისი უკეთ იცისო, ამასაც ამბობენ, არა?
კედელთა გასწვრივ წიგნის შუშაჩადგმული კარადები იყო მიჯრილი. კარადებში ლამაზად ეწყო წიგნები. ქვემოთ, ძირის ორ რიგ კარადებში, ბოთლები, უცხოური იარლიყებით.
ხალითმა ძველი კარადის ძირიდან ერთი, სიმინდის ქუნჩლით თავდაცობილი ბოთლი გამოიღო. კაი ჭაჭააო, თქვა და ჩაის ჭიქაში ნახევრამდე ჩაუსხა გულოს. მერე თავადაც დაისხა. რა თქმა უნდა, სმა, ისიც ასე დილიდანვე, ვის უნდოდა. გულომ უარი თქვა. დაილოცა, მოსვა და დადგა ჭიქა, ხალითმა სულ დალია, მერე ადგა, მოპირდაპირე კუთხეში ტახტზე დაგებულ ლოგინს მიადგა, დაიხარა და ბალიშზე ჩაემხო. შენ არ იციო, ეუბნებოდა გულოს, რა ქალი იყოო. ოცი წელიწადი ერთად, წარმოგიდგენია? ოცი წელიწადი! მაგრამ! რას იზამ, ძიავ, სიმართლე თუ გინდა, შეტყვი: შვილი ვერ ვაყოლე მაგ ოხერს. უშვილო-უძირო რაფრათ ვიყო-მეთქი, ვიფიქრე და ცოტა გულგრილი გავხდი მასთან. თვეში ერთხელ გადმოვდიოდი ნაპირზე და მაშინაც მისი ვეღარ ვიყავი. საცხა-საცხა ვიკარგებოდი, გესმის? ვიკარგებოდი!..
ბოლოს ქალმა კარი მიხურა, იმ ტახტზე დამსვა და სულის კანკალით ჩამჩურჩულა: ხალით ჩემო, ასე არ ივარგებს, მოდი, ერთი ბავშვი `ავიყვანოთ~, გავზრდი. შენი და ჩემი იქნება.
სიფათი მომეღრიცა, მოვიწყინე, წავხდი. კაცი ვარ და ჯანი მერჩის, _ ვიფიქრე, სხვისი ბღუშტი როგორ ვზარდო? მთელი სიცოცხლე სხვისას ჩემი რაფერ ვუძახო-მეთქი. არ დაგიმალავ, რაც მართალი მართალია, კურთხალი გადმომვარდა.
თერთმეტი შვილი ვყავდით მამაჩემს. ზია რომ ომში დაიკარგა, ათნი დავრჩით. ზოგმა მთაში, ზოგმა ზღვასთან თავის კუჩხე-კარი მორთო-მოაკაპიწა. მე კი ერთი, უხეირო, დავრჩი თავიდან. არ დავუჯერე ბაბას და თავი მაინცდამაინც ზღვაში ვკარი.
ჭიქა აავსო, სტუმრის სასმურს გადახედა, ჩაფიქრდა.
_ იცი, გულო, _ ჯავრიანად დაიწყო, _ ძმა მყავდა უფროსი, წეღან რომ ვახსენე, ის _ ზია. ძმებში ყველაზე უკეთესი იყო, აღარ მყავს. ომში წავიდა... აღარ დაბრუნებულა. იმის ხსოვნისა ვთქვათ, ა?
ხალითს თვალები შეუსველდა, ქვედა ტუჩი ჩამოეშვა. უფროსი, დაკარგული ძმის გახსენებამ გული აუჩვილა და ისეთი სიჩუმე ჩამოდგა, გეგონებოდა, ზღვის ფსკერზე იყვნენ.
მერე, უცებ გამოფხიზლებულმა ხალითმა ნაღვლიანად გაუღიმა მეგობარს. არა, არ იყო ახლა დარდის გამხელის, მხიარული წუთის ჩამწარების დრო. სკამზე გადაწვა, ხელისგული ულვაშებზე გადააცურა.
_ ერთი სოფელია, ჯომი, ზეგანში. ზეგნის კაცი, ხომ იცი, შუა გულიდან ამოგლეჯილს გეტყვის. ჰოდა, კოლექტივის კრებაზე უთქვამს იქაურს: სიმართლე ხომ გინდანან? მაშინ მითხარით, თავჯმდომარემ რომ შუამთობაზე ფერმის დეკეული დაკლა და შეჭამა, ეს აქნა ითქვას თუ არა?
ჰოდა, მეც ვთქვა უნდა: გული მტკივა, დაკარგულ ზიას ბიჭი დარჩა, ძმისშვილი ჩემი... ცოლშვილიანი კაცია. ამ კაცს მამაჩემის სამყოფელში სახლის ჩასადგმელი, ერთი სიტყვით, საცხოვრებელი ალაგი არ მისცეს. ავკრძალეთო, ზღვისპირეთში სოფელ ადგილას ვერავინ ახალ სახლს ვეღარ დადგამსო. მიწა აღარააო. რა ვქნათ, ერთი, მითხარით, ამ დალოცვილ აჭარაში, ძიავ, კაცი ცხრაზე ნაკლებ ბაღანას არ აკეთებს და სად დაასახლოს მერე? _ ბოცმანი ჩაფიქრდა, კვლავ რაღაც გაიხსენა.
ხალითს ისე აეშალა ლაპარაკის საღერღელი, ვერაფერი აჩერებდა. ძალიან გაახარა გულოს მოსვლამ. გულდაკოდილი კაცი იყო... თავს უიღბლოდ თვლიდა. გული გაიხსნა მეგობართან, თანაც, არ გამექცესო, შიშით შესცქეროდა სტუმარს. გულოც გრძნობდა ამას, მაგრამ რაღა ექნა, ალერსით, მადლობით, ახალი შეხვედრის სურვილებით დაემშვიდობა.
დაკარგა დღე, თუმცა, როგორც იტყვიან, ზოგი ჭირი მარგებელია. გულო მთელი არსებით ისევ იმ ერთწლიან საზღვაო ცხოვრებას დაუბრუნდა.
შინ რომ მივიდა, ამოფუშა უჯრები; ხომალდზე გადაკეთებული ჩანაწერები მონახა. მოდი, გადავხედავ, იქნებ რამე სახეიროს მივაგნოო.
იქ, გემში წაკითხულმა იქნებ ვერ დამახსოვრა თავი. იქნებ მაშინ საკუთარ სტრიქონში თუ ხალითის რვეულში ვერ პოულობდა ისეთ რამეს, რაც ახლაც საინტერესო იქნებოდა.
მოდი, ახლად, თავიდან გავსინჯავ, _ მსჯელობდა თავისთვის.
ნაჩქარევ ნაწერებში ერთხანს საყურადღებო ბევრი ვერაფერი იპოვა, მაგრამ ფურცლებს მაინც დაბეჯითებით ათვალიერებდა თავს იქცევდა.
მალე ხალითის რვეულებს მიადგა. გაშალა და ძველი, ნახმარი, დაზეთილი ბაგირივით გაჭიმულ სტრიქონებს, ამდენი ხნის მერე, კვლავ სიამოვნებით გააყოლა თვალი. აქ ზღვა და მიწა თითქოს ერთმანეთში გადაზელილიყო.
იფიქრა, ახლის წერას აზრი აღარა აქვს, წიგნი თითქმის დაწერილიაო. თავის დღიურებიდან ამოხაზა შედარებით უკეთესი მონაკვეთები, ასეთე ხალითის რვეულებიც თანმიმდევრულა დაალაგა და კითხვას შეუდგა.
დღიურიდან: 198... დეკემბერი.
გემის სარკმელიდან, როგორც რენტგენში, ვხედავ ბათუმს, ცის ფონზე _ მთების ჩონჩხებს. ამაღამ შორეულ რეისში გავდივართ. ვღელავ.
კაპიტანი რუპორით მოკლე განკარგულებებს იძლევა. ბრამშპილისკენ მირბის ხალითი ორიოდე მეზღვაურთან ერთად, რათა ღუზები ამოსწიოს და გემი პორტიდან ღია ზღვაში გასასვლელად გაამწესოს. თითო ტონიანი ღუზები დასვენებულ და დატვირთულ ხომალდს მაღალ მკერდზე აახორხიალა და დაჰკიდა. გემი ნელა, მძიმედ, დინჯად მიბრუნდა დასავლეთისაკენ.
ლივლივა ზვირთების ჯეჯილი თანდათან დაღმართდება და ბათუმი, დაღმართის ძირას, მთების უბეში, თანდათან პატარავდება. როცა გულს დიდი ხნით განშორების წინასწარი სიმწვავე იდუმალად კუმშავს. მხიარული და ბედნიერი ბოცმანი ჩემს მიულაგებელ კაუტაში, ჩემი აწეწილი სულის დასალაგებლად შემოხვიხვინდებახოლმე.
დღიურიდან: 198... დეკემბერი
განთიადის ცაზე _ გაცრეცილი ნახევარმთვარე. წინ ვიმზირები, მგონია, საცაა ბოსფორს დავინახავ, მაგრამ ჯერ მხოლოდ ზღვის რუხი სივრცე და დაბლა ჩამობლანდული შემოდგომის ცივი ნისლები მოჩანს.
ალიონის ნათება რაღაცნაირ გამოთქმელ ფერებით ასევდიანებს ყველაფერს.
იქით, მარცხნივ, ახლადდათოვლილი მთებია. მთათა ძირებში, ზედ ზღვასთან, ორ-სამ ალაგას, პატარა ქალაქუნები მიყუჟულან და ისევ წუხანდელი ღამის ლამპიონებს აციმციმებენ.
ეს უკვე ანატოლიის ნაპირებია. მეჩვენება, მთვარეს თითქოს სწორედ თურქეთის თავზე უხარია ყოფნა. აქ უფრო შინაურულად გრძნობს თავს. პირი დაუბანია. გაბადრულა და უსაზღვროდ კმაყოფილი დასცქერის დედამიწას.