გაზიარება

აღმოსავლეთის ძიებაში (მთარგმნელი: თამარ კოტრიკაძე)

დასავლეთისთვის ჭეშმარიტი აღმოსავლეთი უცხო ფენომენია: ნოუმენი, კანტისეული «თავისთავადი საგანი», დიადი შეუცნობელი. დღესდღეობით მთელი მსოფლიო ერთ უსასრულო დასავლეთად გაჭიმულა, იმ გაგებით, რომ, მცირე გამონაკლისების გარდა, მთელი კაცობრიობა ცდილობს მიერგოს სეკულარიზებური ვესტერნიზირებული პარადიგმის მენტალურ პრინციპებს.

ნებისმიერი ცოცხალი სტრუქტურის (პიროვნების, ხალხის, ქვეყნის და ა. შ.) ერთ-ერთი ძირეული მოთხოვნილება თვითიდენტიფიკაციისაკენ სწრაფვაა. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ესაა წინსვლა საკუთარი ცენტრისაკენ, რომელიც, ამავე დროს, სამყაროს ცენტრად, ყოფიერების პირველწყაროდ მოიაზრება.
ცენტრი წარმოადგენს საორიენტაციო ათვლის წერტილს, როგორც «სამყაროში ჩვენი ყოფნის თაურმოვლენას» (ა. კორბენი). ცენტრისკენული დინამიკა, ჰკრავს რა სტრუქტურას ცენტრალური წერტილის გარშემო, ანიჭებს მას საზრისსა და ვერტიკალურ ტრანსცენდენტულ განზომილებას. ეს დინამიკა სიცოცხლის განვითარებისა და სულიერი სიფხიზლის საწინდარია. და პირიქით: ცენტრიდანული ძალები მუდამ დამანგრეველია, ისინი რღვევისა და უძლურების ნიშნებია, მათ, საბოლოო ჯამში, სიკვდილი მოაქვთ.
აზერბაიჯანულ კულტურას, ისევე, როგორც ალბათ ნებისმიერი ქვეყნის კულტურას, მუდამ ახასიათებდა საკუთარი ფესვებისა და პირველწყაროს დრამატული ძიება. ისტორიული გარემოებების გამო, მოცემული ძიება მიმდინარეობს სიბრტყეზე «აღმოსავლეთი _ დასავლეთი», სადაც საკუთარ თავს გარდუვალად ვაიგივებთ ცნებებთან «აღმოსავლეთი» და «აღმოსავლური». აზერბაიჯანული კულტურა, ისლამური ცივილიზაციისადმი ისტორიული მიკუთვნებულობის გამო აპრიორულად აღმოსავლურად აღიქმება, ამის შესახებ კამათსაც კი თითქოს აზრი აღარ აქვს. მაგრამ რამდენად გამართლებულია ეს მტკიცება თანამედროვე აზერბაიჯანულ კულტურასთან მიმართებაში?
ჩვენთვის, თანამედროვე კულტურის მოღვაწეთათის, ვინც «აქ და ახლა» ვცხოვრობთ და ვმუშაობთ, ეს საკითხი პრინციპულ მნიშვნელობას იძენს. შესაძლო პასუხი ამ კითხვაზე არამცთუ ვერ გვანუგეშებს, არამედ ქმნის, უფრო სწორად, წარმოაჩენს უღრმეს შინაგან კონფლიქტს თანამედროვე «აღმოსავლელი» ადამიანის ცნობიერებაში. ძალზე ზედაპირული ანალიზიც კი ცხადჰყოფს, თუ როგორ უსხლტება «აღმოსავლეთის» ცნება და ყოველივე მასთან დაკავშირებული ჩვენს ანალიტიკურ მზერას. როგორც ირკვევა, თანამედოვეობის დროით საკოორდინატო სისტემაზე საერთოდ არ მოიძებნება აქტუალური აღმოსავლეთი მისთვის დამახასიათებელი მდიდარი ინტელექტუალური კოსმოსითა და სულიერი სისავსით. დავაკონკრეტებ: არ მოიძებნება თანამედროვე, სეკულარულ, ე. ი. დასავლურ კონცეპტუალურ ველში. ხოლო, რაკიღა ყველანი მენტალურად სწორედ ამ დასავლურ ინტელექტუალურ კონტექსტში ვართ ინტეგრირებულნი, მოცემული თეზისი მართებულია ჩვენთვისაც, თუმცა ნომინალურად აღმოსავლეთს ვეკუთვნით. ამ ნეგატიური მტკიცებულების მიღება, რომლის დასაბუთებასაც ქვემოთ შევეცდები, შეიძლება იქცეს ათვლის წერტილად აღმოსავლეთის სულიერი პოტენციალის გახსნისათვის, არა იმდენად გეოგრაფიული თუ კულტუროლოგიური თვალსაზისით, რამდენადაც აბსოლუტური სულიერი ცენტრის უშუალო გაგებით. როგორც ეზოთერულ მოძღვრებათა აუცილებელი წანამძღვარია ხელდასხმის რიტუალის წინ საკთარი თავის სრულ არარაობად შეგრძნება, ისევე ჩვენს მიერ წამოყენებულმა ნეგატიურმა თეზისმა შეიძლება მოგვცეს «აღმოსავლეთის ძიების» დასაწყებად საჭირო ბიძგი. აქვე აღვნიშნავთ, რომ სუფიების მისტიკურ ტრადიციაში «აღმოსავლეთის ძიება» მუდამ ნიშნავდა და ახლაც ნიშნავს კაცობრიობის ონტოლოგიური სამშობლოს ძიებას, სხვაგვარად რომ ვთქვათ: სულიერ რეალიზაციას, რადგანაც ისლამის მისტიკოსთათვის აღმოსავლეთი მუდამ არა გეოგრაფიულ, არამედ მკაცრად ონტოლოგიურ ცნებას წარმოადგენდა.
ახლა კი დავუბრუნდეთ აქტუალური აღმოსავლეთის არარსებობის, მისი კატასტროფული და პარადოქსული ქრობის შესახებ თეზისს. ეს მტიცება გარკვეულწილად აბსურდულად და, რბილად რომ ვთქვათ, უსამართლოდ ჟღერს: ჩვენ ხომ «რეალურ» აღმოსავლეთში ვცხოვრობთ, გვაქვს მდიდარი კულტურა, აღმოსავლურად აღქმული და უამრავი მატერიალური ნივთ-მტკიცებით _ გარდასული ეპოქების ძეგლებით _ არეკლილი. გარდა ამისა, თანამედროვე სამყაროში არსებობს აღმოსავლეთის შემსწავლელი უამრავი ანალიტიკური სტრუქტურა, რომელთა ინტელექტუალური მონაპოვარი ორიენტალიზმის _ გლობალური ეთნო-კულტუროლოგიური მოძრაობის _ სახით ჯამდება. ორიენტალიზმი გულდასმით ახდენს ყოველივე იმის ინფორმაციულ სკანირებას, რაც კი აღმოსავლურ კულტურას უკავშირდება. მაგრამ, რამდენადაც პარადოქსულად არ უნდა ჟღერდეს ეს, სწორედ თანამედროვე სამყაროში არსებული ორიენტალისტური ტენდენციები, თავად ორიენტალიზმი და მასში ეთნიკურად (ნომინალურად) აღმოსავლელი ადამიანების მონაწილეობა მოწმობს იმაზე, რომ აღმოსავლეთი, როგორც ცოცხალი აქტუალური სტრუქტურა, აღარ არსებობს. საკვლევი ობიექტის არსებობა ხომ უკვე თავისთავად გულისხმობს მისგან დისტანცირებას. მოცემული სიტუაცია ბადებს ბუნებრივ და უკვე ბანალობად ქცეულ კითხვას: რატომ არსებობს თანამედროვე სამყაროში ისეთი დარგი, როგორიც აღმოსავლეთმცოდნეობაა, და არ არსებობს დასავლეთმცოდნეობა; არსებობს ორიენტალიზმი, მაგრამ არ არსებობს მისი შესაბამისი ინტელექტუალური სტრატეგია დასავლურ კულტურასთან მიმართებაში? რა ბადებს დასავლეთის მხრიდან ასეთ დაჟინებულ ინტერესს აღმოსავლეთისადმი და რა ძევს ამ, ერთი შეხედვით, უწყინარ და კეთილმოსურნე ინტერესს მიღმა?
ამგვარ კითხვებზე პასუხის გაცემის მცდელობებს უნებლიეთ მოსდევს ინტუიტიური გააზრება იმისა, რომ «დასავლეთის» ცნება გარკვეული «ისტორიულ-გეოგრაფიული» ეპოქის მნიშვნელობას იძენს, რომ ის ფაქტიურად «თანამედროვე სამყაროსა» და «თანამედროვეობის» ცნებებთან იგივდება. საქმე ის გახლავთ, რომ ეს იდენტური განსაზღვრებანი, დღეს რომ თავისთავად ცხადად და ფიქსირებულად გვევლინება, შედარებით გვიან, კერძოდ, აღორძინების ეპოქაში წარმოიშვა, განმანათლებლობის ხანაში კი ძალა მოიკრიბა. მანამდე, თუნდაც შუა საუკუნეებში, მსგავსი განსაზღვრებები არ არსებობდა. სამყარო შედგებოდა განსხვავებული ტრადიციული ცივილიზაციებისაგან, რომელთაც, არაერთგვაროვანი რელიგიური მრწამსის მიუხედავად, ჰქონდათ საერთო ონტოლოგიური საფუძველი, _ ფესვგადგმულობა იმ საკრალურში, თავისი ხასიათით ზეადამიანური და ზედროული რომაა. თვით ჯვაროსნული ლაშქრობებიც კი, ზედაპირული თვალსაზრისით რელიგიური კონფესიათშორისი კონფლიქტის სახით რომ მოიაზრება, სიღრმისეულად სულაც არ წარმოადგენს ცალსახა მნიშვნელობის მოვლენას. ასე მაგალითად, ისტორიოგრაფია იცნობს ისეთ განსხვავებულ რელიგიურ ფორმაციათა შორის მჭიდრო ინტელექტუალური კონტაქტის შემთხვევებს, როგორიცაა ლაშქრობებში აქტიურად ჩაბმული ტამპლიერთა ორდენი და ზოგიერთი ისლამური ეზოთერული ორგანიზაცია (ძირითადად, შიიტურ-ისმაილიტური მიმართულებისა). სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მიუხედავად შუა საუკუნეების ტრადიციულ საზოგადოებათა «სისხლსავსე სირთულისა», მათ ყველას რაღაც საერთო საკრალური მატრიცა აერთიანებდათ, თავად რეალობის აღქმის მოდუსს რომ ედო საფუძვლად. და აი, აღორძინების ხანიდან მოკიდებული, ფორმირდება და შემდგომში საოცარი სისწრაფით ვითარდება აბსოლუტურად სეკულარული, საკრალობისაგან დაცლილი, სულიერი ტრადიციის სფეროსაგან დაშორებული ცივილიზაცია, რომელიც, იულიუს ევოლას სიტყვებით რომ ვთქვათ, «ხოტბას ასხამს მხოლოდ მიწიერსა და ადამიანურს». შუა საუკუნეების ტრადიციულ სისტემასთან კავშირის გაწყვეტით კაცობრიობა განერიდა ტრადიციის საკრალურ რეჟიმს და შეაბიჯა პროფანულში. პროფანი, როგორც ცნობილია, ტაძარს მიღმა დარჩენილ ადამიანს ნიშნავს, აქედან გამომდინარე, პროფანული ნიშნავს არაეკლესიურს, არასაკრალურს, ხოლო, თუკი, ე. წ. პოლიტკორექტულობას გვერდს ავუვლით და კიდევ უფრო პირდაპირ ვიტყვით, პროფანული სხვა არაფერია, თუ არა არასულიერი და უმეცარი.
აქ ალბათ შეიძლებოდა მოგვეხსენიებინა ინდური მოძღვრება ეპოქალური ციკლების შესახებ, რომლის თანახმადაც სწორედ XIV საუკუნიდან მოკიდებული კაცობრიობამ თავისი ისტორიის ყველაზე უფრო ბნელ პერიოდში, კალი-იუგას «უკანასკნელ ჟამში», ან, ჰესიოდეს სიტყვებით, რკინის ხანაში, შეაბიჯა. მაგრამ ეს სულ სხვა მიმართულებით წაგვიყვანდა. პრინციპული კი ის გახლავთ, რომ ისტორიის გარკვეული მომენტიდან ზედაპირზე აღმოჩნდა აზროვნების სპეციფიური ფორმა, გლობალური ცივილიზაციური მოდელი, გეოგრაფიულად გამოხატული «დასავლეთის ცნების შექმნითა და მისი აბსოლუტიზაციით». როგორც კი დასავლეთმა დაიმკვიდრა თავი, მან იმთავითვე ბრძოლა გამოუცხადა ყოველივე არადასავლურს, ანუ დაუპირისპირდა აღმოსავლეთს, როგორც არადასავლური მენტალობის აქტიურ პოლუსს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, დასავლეთი, როგორც ინტელექტუალური მეტა-პარადიგმა, დაუპირისპირდა დასაბამიერ ტრადიციას, გაილაშქრა საკრალურზე. ამგვარად იკვეთება შემდეგი ტოლობები: აღმოსავლეთი=საკრალური, დასავლეთი=პროფანული. დასავლეთი დაუპირისპირდა საკრალურს აღმოსავლეთის სახით. ამ შემთხვევაში დიქოტომია «აღმოსავლეთი _ დასავლეთი» სავსებით შეგვიძლია შევცვალოთ ოპოზიციით «საკრალური _ პროფანული».
აქ კი თავს უფლებას მივცემ შემდეგი ვარაუდის გამოსათქმელად: ამოვიდა რა საკრალური სფეროდან, რითაც დაკარგა ვერტიკალური განზომილება, დასავლურმა პროფანულმა აზროვნებამ «შეიგრძნო» საკუთარი ნაკლულოვანება, ონტოლოგიური სიცარიელე, საკუთარი ყოფიერების შეზღუდულობა და გაშმაგებით შეუდგა ამ უფსკრულის ამოვსებას უცხოს (აღმოსავლეთის) შეცნობის გზით. ყველაზე საინტერესო კი ის გახლავთ, რომ ზემოთ ჩამოთვლილი უარყოფითი თვისებები დასავლეთმა ძალზე იოლად გადაიტანა თავისი შეცნობის ობიექტზე. ე. ი. დასავლეთმა თავი დაიმკვიდრა «ცივილიზაციის ცენტრად», სხვა დანარჩენი არადასავლური კულტურები კი «ჩამორჩენილად» და «გაუნათლებლად» გამოაცხადა. სხვათა შორის, სწორედ აქედან იღებს სათავეს კოლონიალური სტრატეგია, რომელიც მიზნად ისახავს სხვა კულტურათა დასავლურ ყაიდაზე «განათლებას» და მათ ჩართვას ისევ და ისევ დასავლურ ცივილიზაციურ პროექტში. ხოლო ამ ექსპანსიური პოლიტიკის «ინტელექტუალური» ნიღბის სახით ჩნდება ორიენტალიზმი, რომლის ნამდილი მიზანიცაა «გასანათლებელ» და საერთო პროექტში ჩასართველ მხარეთა მეცნიერული შესწავლა (იმ პრინციპით, რომ «მტერს უნდა იცნობდე»). ხომ ცნობილია, რომ ევრო-ამერიკელ ანთროპოლოგთა წრეებში ბოლო დრომდე, ლევი-სტროსის გამოკვლევებამდე, ე. წ. პირველყოფილი, «დანარჩენი» საზოგადოებებისადმი ერთგვარი მედიდურ-შემწყნარებლური დამოკიდებულება შეინიშნებოდა.
მაგრამ, ორიენტალიზმის კოლონიურ-ექსპანსიონისტური სარჩულის შესახებ თეზისი რომც გავაუქმოთ, მაინც რჩება შეკითხვა: რამდენად ადეკვატურია დასავლეთის მიერ აღმოსავლეთის აღქმა? სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, რამდენადაა ორიენტალიზმი ინტელექტუალურად ქმედითუნარიანი, თუკი ის ახალი დროის რაციონალისტური პარადიგმის ნაყოფს წარმოადგენს? ძნელია ამ კითხვებზე პასუხის გაცემა ორიენტალიზმის სასარგებლოდ. აქ უკვე აღარც ვეხებით მის ექსპანსიონისტურ მინარევებს, რომელთაც ძალუძთ, მისი გარეგნულად კეთილშობილური მიზნები ეთიკურად უსაფუძვლოდ აქციონ. საქმე თვით ევროცენტრისტული გნოსეოლოგიის სპეციფიკაშია: დასავლურ კულტურაში სამყაროს, როგორც მთლიანის, შეცნობას «იმანენტური პრაგმატიზმის» ელფერი დაჰკრავს, რაც, ერთი მხრივ, ავიწროვებს აღქმული რეალობის სპექტრს, მეორე მხრივ კი განაპირობებს სხვა კულტურებზე მის მანიპულაციურ აღმატებას. ანუ, მისი რაციონალისტური კალკულაციის, ანალიტიკისა და კლასიფიკაციის გზით სამყაროს შეცნობა მის დაქვემდებარებასა და მისით მანიპულირებას გულისხმობს. თუნდაც ბუნების შეცნობა თანამედროვე პროფანული მეცნიერების თვალში მის დაპყრობას ნიშნავს (ურიგო არ იქნება იმის გახსენება, რომ სწორედ ამ მიდგომამ თანამედროვე ცივილიზაცია გლობალურ ეკოლოგიურ კრიზისამდე მიიყვანა). მაგრამ ამგვარი მექანიკური მიდგომისას შეუძლებელია ჩასწვდე საგანთა არსს: მათი სული დისკურსიული ანალიტიკოსისათვის მუდამ მოუხელთებელი დარჩება. ერთი სიტყვით, უნივერსალური ტრადიციული იერარქიის იდეის თანახმად, პროფანულს არ ძალუძს საკრალურის შეცნობა და, მით უმეტეს, შეფასება, ისევე, როგორც უმდაბლესი ვერ იმსჯელებს უმაღლესზე, უმეცრება _ ვერ შეაფასებს სიბრძნეს, ხოლო ცდომილება ჭეშმარიტებაზე ვერ გაბატონდება. ოდნავ თუ გადავასხვაფერებთ ანრი კორბენის სიტყვებს, ვიტყვით, რომ საკრალურის წვდომა შესაძლებელია მხოლოდ სამყაროში არსებობის ერთი განსაზღვრული მოდუსის გზით. ტრივიალურად ეს ასე ჟღერს: მსგავსი მხოლოდ მსგავსით შეიცნობა და არა სხვაგვარად. რათა ადამიანი და საზოგადოება ჩასწვდეს საკრალურს, როგორც ჭეშმარიტების დამტევ განზომილებას, ის თავად უნდა იყოს გახსნილი ამ შეცნობისათვის, მან საკუთარ თავში უნდა აღმოაჩინოს ტრანსცენდენტული განზომილება (ე. ი. მსგავსის _ საკრალური განზომილების _ შესაცნობად მეორე მსგავსია აუცილებელი), რაც მიიღწევა მხოლოდ და მხოლოდ ზეინდივიდუალური ინსპირაციის გზით, მაგიურ ვერტიკალში ინიციაციური «ჩართვით», უფრო მარტივად რომ ვთქვათ, ხელდასხმით. შეცნობის დასავლური თეორიით საკრალურთან მისვლა აბსოლუტურად უპერსპექტიო გზაა, ის არამცთუ არ ამცირებს სუბიექტსა და ობიექტს შორის მანძილს, არამედ აღრმავებს კიდეც მას. გარდა ამისა, პროფანული აზროვნება იმთავითვე გამორიცხავს საკრალურს, როგორც ასეთს, რის შედეგადაც ის ამ უკანასკნელის ცოცხალ სიმბოლურ გზავნილს დაუნაწევრებელ ხმაურად აღიქვამს, გამორიცხავს მას თავისი ხედვის არიდან, როგორც არასანდოსა და უინტერესოს.

მაგრამ მაშინ, კაცმა რომ თქვას, რისი შეცნობა ხდება?

მხოლოდ ფორმისა, გარეგნული ფასადისა, და არა შინაარსისა. დასავლეთისთვის ჭეშმარიტი აღმოსავლეთი უცხო ფენომენია: ნოუმენი, კანტისეული «თავისთავადი საგანი», დიადი შეუცნობელი. აღმოსავლეთის სულიერი ნათელი გარკვეული ისტორიული პერიოდის შემდეგ თვალს მიეფარა. ცნობილია, რომ დასავლური აკადემიური მეცნიერება ხშირად გადამეტებული რაოდენობრივი მიდგომით სცოდავს. ამიტომ დღეისათვის გაგვაჩნია აღმოსავლური კულტურის შესახებ ზღვა ინფორმაცია, მაგრამ ცოცხალი ცოდნა აღმოსავლეთისა უწინდებურად გვეცლება ხელიდან: ის, როგორც უკვე ითქვა, მხოლოდ მეტაფიზიკური შეცნობის გზით მიიღწევა. ეს ყოველ ჩვენგანს ეხება, განურჩევლად გეოგრაფიული მიკუთვნებულობისა. დღესდღეობით მთელი მსოფლიო ერთ უსასრულო დასავლეთად გაჭიმულა (მის «ეპიცენტრად» აშშ წარმოგიდგება); მცირე გამონაკლისების გარდა, მთელი კაცობრიობა ცდილობს მიესადაგოს სეკულარიზებული, ვესტერნიზირებული პარადიგმის მენტალურ პრინციპებს. გლობალიზაცია, რომელიც ასეთ გაცხარებულ წინააღმდეგობას აწყდება გეოპოლიტიკისა და გეოეკონომიკის სფეროებში, აზროვნებისა და სამყაროს აღქმის მოდუსთა დონეზე რახანია გამარჯვებას ზეიმობს. ამიტომაც ყველანაირი კამათი დასავლეთისა და აღმოსავლეთის აპოლოგეტებს შორის, ატლანტისტებსა და ევრაზიელებს შორის, თავზეხელაღებული პრინციპულობის შთაბეჭდილებას რომ ტოვებს, სინამდვილეში ატარებს არა არსებით-ეგზისტენციურ, არამედ ვირტუალურ-გონებივ ხასიათს, რადგან ის დასავლურ-ცენტრისტული გნოსეოლოგის ფორმატში მიმდინარეობს. ეს ნიშნავს, რომ ჩვენ, მიუხედავად იმისა, რომ ეთნოგეოგრაფიულად აღმოსავლეთის რეგიონს ვეკუთვნით, ნებისმიერი ევროპელის ან ამერიკელის მსგავსად «აბსოლტურად» დაშორებულნი ვართ აღმოსავლეთს, როგორც დიად შეუცნობელს. ჩვენ მიმოვდივართ ძველი დროის დიდებულ ძეგლთა შორის, გვერდზე ჩავუვლით ქალწულის კოშკს თუ გობუსტანის უცნაურზე უცნაურ კლდეებს, მაგრამ ისეთივე მიმართება გვაქვს ამ ყველაფერთან, როგორც, ვთქვათ, თანამედროვე ინგლისელს _ სთოუნჰენჯთან, ან თანამედოვე ეგვიპტის მაცხოვრებელს _ პირამიდებსა და სფინქსთან, ანუ, არსებითად, _ არანაირი. ჩვენ შეგვიძლია უსასრულოდ ვშიფროთ უძველესი სულიერების ეს იეროგლიფები, ვაწარმოოთ გათხრები და აღმოვაჩინოთ გასაოცარი და უძვირფასესი საგნები, დაკვირვებათა საფუძველზე გავწიოთ ანალიტიკური სამუშაო და ფენომენალურ დასკვნებამდე მივიდეთ, მაგრამ... მაგრამ მთელი ეს ინტელექტუალური საქმიანობა უბრალოდ ინფორმაციის ახალ რაოდენობრივ ერთეულებს შეჰმატებს უკვე არსებულ სამეცნიერო მონაპოვარს, თუმცა კი იოტისოდენადაც არ მიგვაახლოვებს დიად შეუცნობელთან. მთელი ეს სამუშაო ხომ ისევ და ისევ დასავლური გნოსეოლოგიური მიდგომის ჩარჩოებში იწარმოებს. თანაც, უძველესი დროის გრანდიოზულ საკულტო ქმნილებათა ნუსხა როდი შემოიფარგლება არქიტექტურისა და სახვითი ხელოვნების ძეგლებით, თუმცა მათი ესთეტიკური ფასეულობა უეჭველად განუზომელია. ისინი, გარკვეულწილად, წარმოადგენენ ენერგოინფორმაციულ «კაფსულებს», ჩვენდამი მომართულ ტრანსცენდენტულ გზავნილს რომ შეიცავენ. მაგრამ, რაკიღა ზეგრძნობადი «არასწორხაზოვანი» აღქმის ორგანოები თანამედროვე მარცხენა ნახევარსფეროს აზროვნების აგრესიული მოდუსების გავლენით ატროფირებული გვაქვს, ჩვენ ვერ ვღებულობთ ამ გზავნილს და, შესაბამისად, ვერ ვამყარებთ ცოცხალ აღმოსავლეთთან კონტაქტს.
მიუხედავად იმისა, რომ დასავლეთის ინტელექტუალურ წრეებში თანამედროვე პროფანული აზროვნების Nნაკლულოვანების გარკვეული განცდა შეინიშნება, პლანეტარულ მასშტაბში ამგვარი განცდის მიღწევა ძალზე ძნელია. ამის მაჩვენებელი გახდა თუნდაც «მსოფლიო გაერთიანების» რეაქცია 2001 წლის 11 სექტემბრის მოვლენებზე, ცალსახად პროვიდენციულ და სიმბოლურ ხასიათს რომ ატარებდა. დასავლური ცივილიზაციური პროექტის აპოლოგეტებს სულ ტყუილად მიაჩნიათ, თითქოს მსოფლიოში დღეს არსებული სიტუაცია უსასრულოდ და უცვლელად გაგრძელდება. ცნება «დასავლეთი»-თ გამოხატული დესაკრალიზებული ტექნოლოგიური ცივილიზაცია, დასაბამიერი ტრადიციის თანახმად, ონტოლოგიური წუნი, მნიშვნელოვანი ანომალია გამოდგა. ამ «ინტელექტუალურმა» მოდელმა მშვიდად იარსება რამდენიმე საუკუნის მანძილზე, ბოლოს და ბოლოს კი კაცობრიობა გლობალური ეკოლოგიური და მსოფლმხედველური კრიზისის წინაშე დააყენა და დედამიწაზე ყოველგვარი სიცოცხლისათვის რეალურ საფრთხედ იქცა.
ჩემი აზრით, 11 სექტემბრის ტრაგიკული მოვლენები, თავისი «ენერგოტევადობითა» და რეზონანსით მსოფლიოს ყველაზე გრანდიოზულ კატასტროფებს რომ უტოლდება, არის ჩვენს თვალს მოფარებული მიღმიერი განზომილებიდან მოსული გაფრთხილება, დაშიფრული გზავნილი... ნაცვლად იმისა, რომ ამ მისტერიალური გზავნილის გაშიფრვასა და ღვთაებრივი განგების მკაცრი ენის წვდომას შეეცადოს, თანამედროვე კაცობრიობამ და მისმა იდეოლოგიურმა ცენტრმა, აშშ-მ, ყველაფერი «ინტერნაციონალური» ტერორიზმის პრობლემამდე დაიყვანა და ამ მსოფლიო ბოროტებასთან ბრძოლას შეუდგა, მაშინ, როდესაც სინამდვილეში ის ცდილობს, მოიგერიოს უცხო, ცოცხალი, სახიერი აღმოსავლეთის გამოსხივება. (შემთხვევითობას ხომ ვერ დავაბრალებთ იმას, რომ ამერიკის მხრიდან საპასუხო აგრესიის მსხვერპლად სწორედ ავღანეთი იქცა _ ერთ-ერთი იმ მცირერიცხოვანი მარგინალური ქვეყანათაგანი, რომლებიც წინააღმდეგობას უწევენ დასავლეთის «კულტურულ» ექსპანსიას). თუმცა ძნელი არ არის იმის გააზრება, რომ ტერორიზმი ამ კონკრეტულ შემთხვევაში ზუსტად ისევე მოგვევლინა განგების დამსჯელ იარაღად, როგორც სხვა დროს სტიქიური კატასტროფები თუ ბიოლოგიური ვირუსები... მაგრამ ეს უკვე სხვა საუბრის თემაა.

მაშ, ასე: ვაჯამებთ. ზემოთ თქმულის საფუძველზე შემდეგი სურათი იკვეთება:

1. ჩვენ, მნიშვნელოვანწილად ევროპული განმანათლებლობისა და ახალი დროის სულისკვეთებით აღზრდილი ადამიანები, განუწყვეტლივ ვიქცევთ პირს აღმოსავლეთისაკენ. ამ მიქცევას საფუძვლად უდევს ჩვენი სულისათვის სასიცოცხლო მნიშვნელობის დანაკარგის გაუცნობიერებელი შეგრძნება; განცდა უღრმესი ონტოლოგიური ნაკლულოვნებისა, რის გადალახვასაც იმით ვცდილობთ, რომ ჭეშმარიტი აღმოსავლეთის იდუმალ საკნებში დაცულ მარადიულ ფასეულობებს დავეძებთ. ანუ, ჩვენ ცნობიერად თუ გაუცნობიერებლად ვვარაუდობთ, რომ უკანასკნელი ჭეშმარიტება სწორედ აღმოსავლეთში ძევს და რომ შვედი მისტიკოსი სვედენბორგი არ შემცდარა, როდესაც თქვა: «ახლა თათრეთის ბრძენებთან უნდა ვეძიოთ ყველასაგან დავიწყებული იდუმალი სიტყვა».

2. მაგრამ აღმოსავლეთთან ჩვენი მიმართება პრობლემურია. ჩვენ მისგან აბსოლუტური დისტანცია გვაშორებს. ჩვენ არ ვიცნობთ ჭეშმარიტ აღმოსავლეთს: იმ ჰორიზონტალური განზომილებიდან, რომელშიც აღორძინების ხანის შემდეგ ვარსებობთ, ის უბრალოდ გაქრა, გასცდა ჩვენი შეზღუდული ლინეარული აღქმის ფარგლებს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ჩვენს შორის გადაულახავი კედელია, რაციონალისტური დასავლური «ინტელექტუალური» პარადიგმის მეშვეობით რომ აღიმართა. აღმოსავლეთი ჩვენთვის მხოლოდ ისტორიული წარსულის სახითღა არსებობს _ ხუროთმოძღვრების, ხელოვნების, ლიტერატურის ძეგლებისა და საკრალური ტექსტების სახით, რომელთა ჭეშმარიტი საზრისი ჩვენთვის მიუწვდომელია ადეკვატური ენის არარარსებობის გამო და ა. შ.

ზემოთმოყვანილიდან გამომდინარეობს კონცეპტუალური სტრატეგიის ორი ვარიანტი, ეგზისტენციური არჩევნის პრობლემას რომ უკავშირდება. პირველი «აკადემიური» ვარიანტია: პრინციპული მიუღებლობა ამ წერილის ძირითადი იდეებისა და არსებული მდგომარეობის შენარჩუნება. ამ ვარიანტის ფარგლებში შეიძლება მომავალშიც გაგრძელდეს აღმოსავლური კულტურის კვლევასთან დაკავშირებული მასშტაბური სამეცნიერო საქმიანობა, დაიწეროს არაერთი წიგნი, წერილი, დაცულ იქნას დისერტაციები, მოეწყოს კონფერენციები, დისპუტები და ა. შ. მაგრამ აღმოსავლეთის ცოცხალი სუნთქვა ამგვარი გონებისმიერი პოზიციისათვის კვლავინდებურად მოუხელთებელი დარჩება. ეს პირველი ვარიანტი ასახავს აღმოსავლეთისადმი «კაბინეტურ», პასიურ მიდგომას.
მეორე ვარიანტი «ოპერატიულ-მაგიურ» ხასიათს ატარებს და ამტკიცებს «აღმოსავლეთის ძიების» პრობლემის აქტუალობას. ამასთან, «აღმოსავლეთის ძიება» უნდა იქნას გაგებული სუფიურ კონტექსტში, როგორც საკუთარი უმაღლესი «მე»-ს ძიება. ეს უნდა ითვალისწინებდეს არსებული მდგომარეობის უპერსპექტივობის კატეგორიულ აღიარებას; უნდა მოხდეს კონსტატაცია იმისა, რომ საკვლევი ობიექტის ირგვლივ უკვე საკმარისი რაოდენობის ინფორმაციაა შეგროვებული და რომ ამ წმინდა რაოდენობრივი «შემგროვებლობისა» და შემდგომი ანალიზის გაგრძელება არაპროდუქტიულია, რადგანაც ის კიდევ უფრო მჭიდროდ გვზღუდავს ევროცენტრისტული გნოსეოლოგიით; აუცილებელია გავიაზროთ «კვანტური ნახტომის» შეგნებული პროვოცირების აუცილებლობა, ანუ რაოდენობა ხარისხში უნდა გადაიზარდოს, უნდა მოხდეს აღმოსავლეთის, როგორც მარადი აწმყოს, ბირთვის გახსნა. ამ გადასვლის კატალიზატორად უნდა იქცეს სრულიად ახალი გნოსეოლოგიური მიდგომა, რომელიც დასავლური სააზროვნო მოდელის რადიკალურ დაძლევას დაეუძნება (სხვათა შორის, ორიენტალიზმიც სწორედ ამ მოდელის წარმონაქმნია). ვგულისხმობთ იმას, რომ მეცნიერებისა და ხელოვნების, თეორიისა და პრაქტიკის სინთეზით, აგრეთვე აღმოსავლურ ეზოთერულ მოძღვებათა (პირველ რიგში, ისლამური ოპერატიული მისტიკის) ასიმილირებით შეიქმნას მეტადისციპლინარული შემოქმედებითი სტრატეგია, გარკვეულწილად სადჰანას _ მისტიური გზის _ ინდუისტური იდეის პარალელად რომ მოგვევლინება. იმთავითვე ცხადია, რომ ეს სტრატეგია დასავლური მოდელისაგან აბსოლუტურად განსხვავებულ სააზროვნო და აღქმისეულ პრინციპებს დაეფუძნება. ეს, რა თქმა უნდა, ძალზე ძნელი იქნება, რადგანაც თანამედროვე პროფანული აზრონების ვირუსი ჩვენში მყარადაა ფესვგადგმული. ამასთანავე, ჯერ არ შექმნილა ცნობიერების ხარისხობრივად ახალ დონეზე «ფაზური გადასვლის» მდგრადი ფსიქო-მენტალური მექანიზმები. მიუხედავად ამისა, ეჭვი არ მეპარება, რომ მხოლოდ ეს მეტაფიზიკური სტრატეგია აგვიხელა თვალს და ჩვენ ვიხილავთ ცოცხალ აღმოსავლეთს, _ არა გეოგრაფიულ ფენომენს, არამედ საკუთარი ცენტრისაკენ ჩვენეული გზის მიზანს. დასასრულს მოვიყვან კორბენის სიტყვებს მისი ნაშრომიდან «სულიერი სხეული და ზეციური მიწა»: «უძველეს რუკებზე აღმოსავლეთი ზევით, ჩრდილოეთის მაგიერ იყო განთავსებული. და სწორედ ეს პოლარული განზომილება ანიჭებს საზრისს ადამიანსა და მის სამყაროს, სწორედ ეს ნორდული ჰიპერბორეული ვერტიკალი წარმოადგენს ისტორიის საზრისს, სწორედ ის _ და არა ევოლუციის ჰორიზონტალური ცალგანზომილებიანი ვექტორი, რომელსაც დღეს კაცობრიობა მცდარად მოიაზებს ისტორიული პროცესის შინაარსად».