მე ახლა ბედნიერი კაცი ვარ
როგორც მოგეხსენებათ, ვამეხის ბებო ქეთო მე დედად მეკუთვნის, ასეც ვეძახდი ენის ამოდგმიდან ოცდასამ წლამდე, ასევე ეძახდა დედამთილს ჩემი მეუღლე ქორწინებიდან მთელი ორი წელი, მაგრამ აი, აიდგა პატარამ ფეხი, ამოიდგა ენა და დედაჩემს, წარმოიდგინეთ, ბებო დაუძახა.
- ბებოოო, ბებოოო, არ მინდააა, მინდაააა, ააა; ერთი სიტყვით, აგვიყოლია ბავშვმა. ახლა დედას ყველანი ბებოს ვეძახით, თვით ვამეხის ბაბუა ლევანიც კი.
მაგონდება ჩემი ბავშვობაც, უფრო სწორედ - ვიგონებ ბებოს, ნამდვილი ჩემი ბებოს მონაყოლს მის შესახებ მეც “საოცარი ნიჭი” მქონია, მნახველები ამბობდნენ თურმე: “ამისგან ან ძალიან დიდი კაცი გამოვა, ან სულ არაფერიო”.
კარგად მახსოვს, დედაჩემიც თავის დედამთილს ბებოს უძახდა;
- ბებო საშა და ბებო საშა.
ბებო კი დადიოდა წელში მოხრილი, შავებში ჩაცმული. ტუჩები ოდნავ მოკუმული ჰქონდა ყოველთვის; იშვიათად იმართებოდა ხოლმე წელში, ამ დროს ის ყველაზე მაღალი ჩანდა. “საკრამენტო”, დაგვტუქსავდა ხოლმე შვილიშვილებს, თავისივე თქმით, ამ სიტყვით ჯერ კიდევ თავიანთი ბებო უწყრებოდა მათ. ბებოს ჩემ გარდა კიდევ ცხრა შვილიშვილი ჰყავდა. დღესაც თითოეული ჩვენგანი დარწმუნებულია, რომ ის უფრო უყვარდა; არა მარტო შვილიშვილები არიან მის სიყვარულში დარწმუნებული, არამედ შვილებიც, რძლებიც და სხვა ადამიანებიც, რომლებსაც სულ ცოტა ხნით მაინც ჰქონიათ საქმე მასთან.
პაპა, ბებოს მეუღლე, ბუნდოვნად მახსოვს, როგორც ბებო ყვება, მაშინ, პაპას გარდაცვალების დროს, მე უკვე “დავაჟკაცებული” ვყოფილვარ და თავისუფლად შემძლებია ვირზე ჯდომა. პაპა თურმე ორი წელი სიღნაღში მუშაობდა, ჩვენც წელიწადში რამდენიმე თვეს ვატარებდით მასთან; იქვე შევისწავლე ვირებზე ჯირითი. მაშინდელი ჩემი ოცნება ყოფილა საკუთარი სახედრის ყოლა; როგორც ეტყობა, მის მერე ძალიან არ გამოვიცვალე, იმ განსხვავებით, რომ ახლა საკუთარი მანქანა მინდა მყავდეს. მაგრამ ჩემს მიზნებს განხორციელება არ ეწერათ. ცხონებული პაპაჩემი სიღნაღში ნათხოვარ ვირზე მსვამდა, თან მეუბნებოდა: აქაური ვირი რა ვირია, შენ თელავში უნდა ნახო - შავი, მაღალი, გულზე ვარსკვლავი ახატიათ, და იმას გიყიდიო. მე კარგად ვიხსომებდი მის დაპირებას. ახლა თელავში დავიწყებდი ტირილს, თხოვნას, ბუტიაობას, მაშინ პაპა სადმე მომიძებნიდა ჩოკინას და მპირდებოდა: აბა, ამაზე თავმოყვარე კაცი შეჯდება? ეს რა ვირია, აი, ნახავ, სიღნაღში ჩავალთ და ისეთ თეთრ ვირს გიყიდი, რომ ვარსკვლავებს ეთამაშებოდეს, თან გავაზე ჯვარი ეხატოსო. ახლაცა გვაქვს ოჯახში სურათი, რომელზედაც გამოუცდელი თვალი ვერაფერს დაინახავს, ბებოჩემი კი ირწმუნებოდა: ეს ის სახლია, რომელშიც ვცხოვრობდით, ესეც ქუჩაა, ხოლო შუაში შენა ხარო, ვირზე მჯდომარე.
ბუნდოვნად მახსოვს: ერთხელ თელავში დედას მუხლებს შუა ვყავდი მოქცეული და წვრილად ჩახვეულ თმას მივარცხნიდა. თვალებიდან ცრემლები მომდიოდა, ვბუზღუნებდი. აივანზე ნელა ამოვიდა ჩვენი ნათესავი ქალი, უხმოდ მიუჯდა მაგიდას, მერე რაღაცის მოყოლა დაიწყო. მამამ გაზეთის კითხვას თავი მიანება, დედამ სავარცხელი შემიტოვა თმაში და მიბრუნდა. მე სწრაფად დავეშვი კიბეზე, მაგრამ არავინ გამომეკიდა. ცოტა ხანი ვირბინე ეზოში, რატომღაც უცებ მომწყინდა, თან ვიწყინე ასეთი უყურადღებობა. დაუძახებლად ავედი აივანზე და სკამზე ავძვერი. დედა გაფითრებულიყო, მამას კი გაზეთი გვერდზე მიეგდო, შეშფოთებული სახით უსმენდა ნათესავს.
- მაშ მართალია? - შეეკითხა მამა.
- ჰო, ლევან, ახლა გავიგე, - უპასუხა სტუმარმა.
- გაზეთში რო არაფერია?
- ალბათ დღეს იქნება.
მეც ამაღელვა უფროსების უჩვეულო ქცევამ. ვიჯექი გარინდული. მერე დედამ მუხლებზე დამისვა და ვარცხნა დაამთავრა.
- მაშ დაიწყო, რასაც ველოდით, - დაარღვია სიჩუმე მამამ.
- დაიწყო, დაიწყო, - ნათესავმა თავზე მოიკიდა ხელი და კავკასიონს გახედა უაზროდ.
მე სულ დავიბენი, უცებ ამხანაგების ხმა მომესმა: - ვაჟა! ვაჟა! ჩქარა, ჩქარა!
მე დამნაშავესავით შევხედე უფროსებს და ბიჭებს გამოვეხმაურე:
- რა გინდათ?
- ჩქარა, ომობანა ვითამაშოთ!
- შენი ხმალი წამოიღე!
- მშვილდ-ისარიც!
- ფარიც!
- რათა? ჯერ ხო საღამო არ არის? - გამიკვირდა მე, საერთოდ, ომობანას საღამოობით ვთამაშობდით.
- რას ამბობ, ჩქარა, ომია! ნამდვილი ომი!
აივანზე მურაზი ამოვარდა, უფროსების დანახვაზე ცოტა შეკრთა, მერე ხელი მტაცა:
- ადე, ბიჭო, მამაჩემი ომში მიდის, ჩვენც წავიდეთ.
- სად?
- გერმანელები ომობენ.
დედაჩემმა მურაზს თავზე ხელი გადაუსვა და სახლში გაისტუმრა.
- მურაზ, ბიჭო, მურაზ! - ისმოდა მეზობელი ქალის ხმაც.
- ხედავთ, მაგათაც გაუგიათ, რომ ომი დაიწყო, - ნათესავმა სათვალე გაიკეთა და ისევ გახედა კავკასიონს.
- ჰო, დიდი უბედურებაა, - თქვა მამამ.
- საშინელებაა, - თავი გაიქნია დედამ.
ცოტა ხნის შემდეგ მამამ პიჯაკი ჩაიცვა, ჩანთა დაიჭირა, მერე ნათესავ ქალთან ერთად ქალაქის შუაგულისაკენ გასწია, მე კი სასწრაფოდ გამხადეს და შუადღის ძილი მისურვეს.
გადიოდა დრო.
იმ დღის შემდეგ აღარც მახსოვდა, რომ ოდესმე ომი არა ყოფილა. ყველგან, ყოველთვის ომზე ლაპარაკობდა ხალხი. ჩვენი საბრძოლო იარაღებიც გამოიცვალა. მურაზმა ტყვიამფრქვევი გააკეთა, ვასომ - ქვემეხი, ნოდარმა - თვითმფრინავი. ბაღის ბოლოში შტაბი გავაშენეთ. დიდი რაოდენობით დავამზადეთ ვარსკვლავები და სვასტიკები. ყოველდღე ვიყოფოდით ახლიდან “ჩვენებად” და “იმათებად”.
იყო განუწყვეტელი ომი.
მამა ჯარში არ წაუყვანიათ, სამაგიეროდ ორივე ბიძა გაიწვიეს.
ბებიაჩემს გაუათკეცდა ჯაფა. თბილისიდან თელავში დაიძრა მთელი ნათესაობა. “საკრამენტო”, - ისმოდა ბებოს ხმა ყველგან, ხან რეცხავდა, ხან სადილს აკეთებდა, მიდიოდა საშოვარზე. ერთხელ დედა, ბებო და მე სოფელში წავედით, თან ტანსაცმელი წავიღეთ პურზე გადასაცვლელად. საღამოობით ბებო ათასნაირ ამბებს გვიყვებოდა, თან ჭურჭელს რეცხავდა.
მიდიოდა დრო.
მერე თბილისში ვიყავით. მე წითელა მჭირდა და დიდი სიცხით ვიწექი. რატომღაც ბებო ჩამოვიდა. თვალები ნამტირალევი ჰქონდა, მაგრამ არაფერს იმჩნევდა. ისევ მიყვებოდა ზღაპარებს. უჩვეულო რაღაცა ხდებოდა ჩვენსას. ხალხი ჩურჩულით დადიოდა, მამა აღარსადა ჩანდა. მესამე დღეს ქვითინის ხმა გავიგე. ბებო უხმოდ გავიდა იქითა ოთახში. მერე ვიგრძენი, რომ კიბეზე რაღაცა ჩამოიტანეს. ხალხით გაივსო ჩვენი სახლი; მე სიცხემ მომიმატა. მეორე დღეს ქუჩაც აივსო ხალხით.
ჩემს საწოლთან დეიდა იჯდა.
- ქეთო. - ჩუმი ხმით დაუძახა თავის დას.
- რა, ნათელა?
- მაინც ვაჩვენოთ ბავშვს.
- რად უნდა, ქალო, სიცხე აქვს.
- არა უჭირს რა, ვაჩვენოთ, გაიზრდება და ჩვენზე დარჩება ნაწყენი.
დედას თვალებზე ცრემლი მოადგა, მერე ხელი აიფარა და მეორე ოთახში გავიდა. მახსოვს, დეიდამ საბანში გამახვია.
- ახლა შენ ბავშვი კი აღარა ხარ. - ჩურჩულით მითხრა.
მე უაზროდ ვუყურებდი.
- ვაჟა, პაპაშენი აღარ არის, დღეს ვასაფლავებთ, აგერ, იქ ასვენია.
მან ხელში აყვანილი გამიყვანა. კედლების გასწვრივ აუარებელი ხალხი იჯდა, ზოგიც შუა ოთახში იდგა. მე თვალები ამიჭრელდა, მერე ოთახის შუაში გავარჩიე პაპაჩემის ნაცნობი სახე, რომელიც უმოძრაოდ იწვა კუბოში. ჩემთან ბებო მოვიდა და სიცხისაგან გახურებულ ტუჩებში მაკოცა, მერე ისევ დამაწვინეს. იმ ღამეს სიცხემ კიდევ უფრო მომიმატა. მეორე დღეს სახლი დაცარიელდა. მხოლოდ ბებო იჯდა ჩემთან და ცრემლნარევი ხმით მიყვებოდა “ადიხანჯალას”.
როცა მოვრჩი, დასუსტებული ძლივს გავედი იქითა ოთახში. მაგიდასთან სტუმრები ისხდნენ. ვიღაცა ძიამ მუხლებზე დამისვა და მკითხა: - ბიჭო, გახსოვს პაპაშენი?
მე ძალით ჩამოვუცოცდი მუხლებიდან და ჩემი საწოლისაკენ გავიქეცი. თვალწინ მედგა ბევრი ხალხი, ხის კუბო და შიგ უმოძრაოდ მწოლიარე პაპის სახე. იქითა ოთახიდან კი ისმოდა პაპაჩემის სახელის ხსენება და ჩამოსხმული ღვინის რაკრაკი.
მიდიოდა დრო.
ომის წლები თითქმის სოფელში გავატარე. აქ ბავშვები ფრონტისათვის ვაგროვებდით ასკილს, თბილეულს და სკოლის დირექტორისათვის მორიგეობით ვმწყემსავდით მის ღორებს. ერთხელ მასწავლებელი პოლიტიკაში შეიჭრა, მაშინ გავიგეთ, რომ გერმანელები სტალინგრადთან რამდენიმე დღის წინ დამარცხებულან.
ომი გრძელდებოდა.
ომი როცა დამთავრდა, უკვე თბილისში ვიყავით.
გამარჯვების ხმები კუთხეში მომესმა, სადაც მეზობლის ფანჯრის ჩამტვრევისათვის დამაყენეს. გამარჯვებამ მეც მიხსნა, გახარებული გავვარდი ეზოში ბურთის სათამაშოდ. მეზობელმა გადამალული ბურთი გადმომიგდო, თან ნამცხვარზე დამპატიჟა და ნება მომცა, თუ ძალიან მომინდებოდა, გამარჯვების აღსანიშნავად კიდევ ორი ფანჯარა ჩამემტვრია, ოღონდ გვერდითი.
მიდიოდნენ წლები.
გაზაფხულზე ბებო კახეთში ბრუნდებოდა. ზაფხულში ჩვენც მივდიოდით, შემოდგომაზე ჯერ ხილს გვიგზავნიდა. მერე თვითონაც ჩამოდიოდა.
ბებოს ჩამოსვლა მთელი დღესასწაული იყო ხოლმე ჩვენთვის, მისი მოხუცი ძმისთვის და, საერთოდ, მთელი ნათესაობისთვის. მე უზომოდ ვამაყობდი, რომ ბებო ყოველთვის ჩვენთან ცხოვრობდა.
ერთხელ ქუჩაში ჩემი ბიძაშვილი ნელის ამხანაგ გოგონებთან ერთად მოვდიოდი გაწითლებული. უცებ დავინახე, რომ ბებო მიყურებდა და კიდევ უფრო გავწითლდი. როცა ოთახში შევედი, თავს დამნაშავესავით ვგრძნობდი.
- “საკრამენტო”! - დამიტატანა ბებომ და ღიმილით გადამისვა თავზე ხელი, მერე მომიყვა თავისი გათხოვების ამბავს; ძალიან უყვარდა თავის კიცხვა, ამბობდა: უშნო ვიყავი და მიკვირს, პაპაშენმა როგორ წამიყვანაო.
მიდიოდა დრო.
მიდიოდა ბებო კახეთში, ზაფხულში ჩვენც ჩავდიოდით, შემოდგომაზე გვიგზავნიდა ხილს თბილისში ჩამოსულებს, მერე თვითონაც ჩამოდიოდა.
ვცხოვრობდი ბედნიერად. მართალია, ხშირად ვიდექი კუთხეში, ბევრჯერ მხვდებოდა მასწავლებლისაგან კეფაში, ვიბუტებოდი, გარიცხვაზე იდგა ხოლმე ჩემი საკითხი, მაგრამ მაინც უზომოდ ბედნიერი ვიყავი. ვიცოდი, რომ მყავდა დედა, მამა და ბებო, რომლებიც, მიუხედავად ჩემი ბევრჯერ დატუქსვისა, დიდი გაჭირვების დროს ჩემს მხარეს დაიჭერდნენ.
ბებო უფროსი იყო ყველაზე - რა თქმა უნდა, მერე დედა და მამა იყვნენ, ბოლოს მე. ასე ვცხოვრობდით ძალიან დიდხანს, თითქმის მთელი საუკუნე. ჩემ გარშემო არაფერი არ იცვლებოდა. როგორც წესი, კვირაში ორჯერ დედას იბარებდნენ სკოლაში, ორ კვირაში ერთხელ მამას, რადგან დედა არა შველოდა საქმეს, და მეოთხედის ბოლოს - ბებოჩემის ძმა გიორგის, რომელიც ოდესღაც ჩვენი დირექტორის ლექტორი ყოფილა. ნელა შემოიპარა ჩვენს კლასში გოგოზე ლაპარაკი. ჯერ უფროსების სიყვარულზე იყო ჩურჩული, მერე მეზობელ სტუდენტებზე, და ბოლოს საკუთარ გოგოებზეც ავლაპარაკდით. რამდენიმე ბიჭი ჩვენი კლასიდან შაბათ-კვირას ვიღაც გოგოებთან ერთად მიდიოდა კინოში, უმეტესობა კი ყოველდღე ქალთა სკოლასთან იყო დარჭობილი. მე არავინ მომწონდა მაშინ; სოფელში შევეჩვიე, ქალებთან ამხანაგობა ბიჭის საქმე არ არისო, და ჩემი მიუკარებლობით ძალიან ვამაყობდი. სამაგიეროდ, ძილის წინ ყველა ნაცნობ გოგოს ვათვალიერებდი გონებაში, ვფიქრობდი - ვისზე შეიძლებოდა გაჩერება. ერთხელ დაბადების დღეზე დამპატიჟეს. სამი ჭიქა საკმარისი იყო, რომ კარგა შევმთვრალვიყავით, მერე დაიწყო ფლირტის თამაში. ვისხედით ბუხართან და ვწითლდებოდით. ვერცერთი ვერა ვბედავდით, გაგვეგზავნა ამოკითხული. თამაში ჩვენზე სამი წლით უფროსმა ბიჭმა დაიწყო, რომელსაც თავი, საერთოდ, დამოუკიდებლად ეჭირა. მის თამამ ქცევას გოგოებთან გულში ყველა შენატროდა. ნელ-ნელა ჩვენც გავთამამდით, თამაში უფრო ხალისიანი ხდებოდა. მე მაინც არა ვთამაშობდი. ღვინო სიცხეზე კიდევ უფრო მომეკიდა, მაშინ დავწვდი ერთ ფურცელს, დიდხანს ვათვალიერე, ბოლოს ღაჟოს დავადგი თვალი, ეწერა: “მე თქვენ უგონოდ მომწონხართ”. ახლა საჭირო იყო მომეფიქრა, ვისთვის გამეგზავნა. დიდხანს ვათვალიერე საზოგადოება. ბოლოს თვალი ბუხრის გვერდზე მჯდარ ლამაზ გოგონას დავადგი. ის ხმას არ იღებდა, მხოლოდ ლოყები ჰქონდა აწითლებული და ფურცელს ჭმუჭნიდა პატარა თითებში. ღაჟო, ძლივს წავილუღლუღე და ყურებამდე ანთებულმა გადავაწოდე.
გოგონამ თვალი ამარიდა, ისე ჩამომართვა, მერე ძებნა დაუწყო ღაჟოს. მე დაბნეული ვიჯექი და ვუყურებდი. მას ჯერ ცოტა დაეკარგა ფერი, შემდეგ უფრო გაწითლდა და უპეები ცრემლებით აევსო. ალბათ, დიასახლისმაც შეამჩნია მისი ასეთი მდგომარეობა და თავზე ხელი გადაუსვა.
- რა მოგივიდა, გენაცვალე? - შეეკითხა ის. აქამდე თუ კიდევ თავს იკავებდა გოგონა, ახლა მოეშვა და აქვითინდა, თავისი საქციელის შერცხვა, ტირილს უფრო მოუმატა.
- მაგიდასთან, ჩქარა, მაგიდასთან, - თქვა დიასახლისმა, ატირებული ბავშვი კალთაში ჩაისვა.
მე მალე დამავიწყდა მომხდარი ამბავი, იმის შემდეგ გოგოებთან ამხანაგობას უფრო გავურბოდი. სკოლის მერე ვთამაშობდი ეზოში ან რომელიმე ბაღში ფეხბურთს, საიდანაც დედას მოვყავდი ჩხუბით, გაკვეთილებს დილით, სკოლაში წასვლის წინ ვსწავლობდი. ბებო ჩემს ამბებში დიდ მონაწილეობას იღებდა. ხშირად შუამდგომლობდა ხოლმე დედასთან, რომ ჩემი სასჯელი შეემსუბუქებინათ.
მიდიოდა დრო.
მე ვიზრდებოდი.
მხოლოდ ოჯახში ყველაფერი რჩებოდა ძველებურად.
ახლა უკვე ჩემ გარეშემო აშკარად ალაპარაკდნენ ქალებზე, მეც მომეწონა ვიღაცა, დიდ წარმატებასაც მივაღწიე, მაგრამ მამამ სანადიროდ წამიყვანა და უცებ დამავიწყდა მისი არსებობა. ამ დღის შემდეგ სულ თოფს ვწმენდდი, აფრიკის რუკას ვსწავლობდი და გვიან ღამემდე ვკითხულობდი წიგნებს.
დრო კი გადიოდა.
მე გავიზარდე.
პირველ ღინღლებს საკრეჭი მანქანით მიღებდნენ, მერე სამართებლით დავიწყე პარსვა.
დავამთავრე სკოლა.
შევედი უმაღლესში.
დაიწყო ახალი ცხოვრება. დილით გასული გვიან ვბრუნდებოდი სახლში. მახსოვს: პირველ კურსზე შავი მაღალყელიანი ფეხსაცმელები, შავი შემოჭერილი შარვალი და თეთრი, ჯიბეებიანი ხალათი მეცვა, თავზე კახური ნაბდის ქუდი მეხურა, რითაც ძალიან მომქონდა თავი.
ახლა უკვე ისე ხშირად აღარ მკოცნიდნენ ნათესავები. ცოტა სახლისთვისაც უცხო გავხდი. იქ ისევ ბავშვივით მიყურებდნენ, მე კი ვდიდობდი. დაიწყო “ყარაჩოღლობა”, სმა. მთელი დღე ისმოდა: ბიჭო, გუშინ ამდენი არაყი დავლიე, ამდენი ლუდი, ამდენი ღვინო; სახლში ცოტას ვკითხულობდი. სუფრაზე კი ბევრს ვლაპარაკობდი ლექსებზე, მოთხრობებზე. ოჯახი განერვიულდა. დედასა და ბებოს ღელვას საზღვარი აღარა ჰქონდა. მე კი ცოტას ვკითხულობდი, ბევრს ვლაპარაკობდი და ბევრსა ვსვამდი. სახლში მხოლოდ გვიან ღამე ვბრუნდებოდი.
აი, ახლა კი მართლა წავიდა დრო.
პირველი კურსი ისე გავიდა, ვერც გავიგე.
შევიცვალე, მხოლოდ ძველებურად გავურბოდი გოგოებს, თუმცა გულში არ ვიყავი მათი წინააღმდეგი. ძველებურად, ყველაფერი რიგზე იყო სახლში. ვიყავით ბებო, დედა, მამა და მე.
სმას მოვუხშირე.
მოვუხშირე კითხვასაც.
გამიტაცა ბაირონმა, ლერმონტოვმა, გამიტაცა ვაჟა-ფშაველამ, გამიტაცა მაიაკოვსკიმ, ესენინმა. ღამეებს ვათენებდი “ალუდა ქეთელაურის” სწავლაში. ნაღვინებზე თავატკიებული ვკითხულობდი ჩაილდ ჰაროლდს, ვსწავლობდი ბაირონის ბიოგრაფიას. თითქმის ზეპირად ვსწავლობდი კ. გამსახურდიას “ახალ ევროპაში” მოთავსებულ ნარკვევს “ლორდ ბაირონს” და მე უფრო მეტსა ვსვამდი. ქალებს მე თვითონ მაინც არ ვეტანებოდი.
ამ დროს ვიგრძენი მაიაკოვსკი, რაღაცა, მაშინ ჩემთვის გაურკვეველი ძალა. მოღუშული, მკვეთრი, ძლიერი. მაიაკოვსკი მაღალი, ფართო ბეჭებით, შავი თვალებით და განიერი ნიკაპით მედგა თვალწინ, გარშემო ხალხზე მთელი თავით მაღალი, და დაბალი, ბოხი, გამკვეთავი ხმით ამბობდა ლექსებს, მერე ხელში ვატრიალებდი მთიელი ძმაკაცის ნაჩუქარ ნაგანს და ვკითხულობდი მის ლექსს ესენინის თვითმკვლელობაზე, თვით ესენინს.
“Шаганэ ты моя, Шаганэ!”
და თუ მას აღმოსავლელი ქალი მოსწონდა, მე ჩრდილოელის სიყვარული მინდოდა. ერთი სიტყვით - ღვინო, ლექსები, ზოგჯერ თვითონ მოსული გოგოებიც საკმარისი იყო: ვცხოვრობდი თითქმის ბურანში, ნაღვინევზე ჩახლეჩილი ხმით ვიმეორებდი:
“Поступь нежная, легкий стан,
Если б знала ты сердцем упорным,
Как умеет любить хулиган,
Как умеет он быть покорным”
და აქ ჩემს ცხოვრებაში შემოიჭრა ტიციან ტაბიძე. ღამისთევიდან პირდაპირ თეთრ დუქანში, ხაშზე, მერე ქეიფის გადაბმა და ლექსები:
“და ალიონზე თეთრ დუქანთან ტირის არღანი,
მტკვარი ახლოა, მინდა მტკვარში თავი დავიღრჩო”.
ერთხელ უგონოდ მთვრალს მომაგონდა, რომ ბაირონმა თითქმის თავი მოიკლა, თეთრი დუქნის პატარა დარბაზი დამიტრიალდა თავში. ძალიან მთვრალი ვიყავი. ამხანაგი გიტარაზე უკრავდა, მერე ესენინზე ვიღაცამ ლექსი დაიწყო:
“ძმაო სერგეი, მოგიკვდა თავი,
თავმოსაკლავი აბა რა გჭირდა”.
სულ გავბრუვდი, “ესენინმაც ხომ თავი მოიკლა,” გავიფიქრე, “ჰო მაიაკოვსკიმაც”. ჩემ წინ მდგარ ჭიქას დავავლე ხელი და ღვინო შევისხი სახეში. ცოტა გამოვფხიზლდი. “იმათ მოიკლეს, იმათ, მე რა ვარ, მე რა ვარ”. ვფიქრობდი, “რისი შნო მაქვს, წერა კი არა, კითხვაც არ შემიძლია, თან...” ხაშის ჭამა დავამთავრეთ. ვიღაცამ კიდევ არაყი მოითხოვა. გადავკარით.
- გენაცვალოს მიტუა. - გოგმანით შემოვიდა არღანგადაკიდებული მოხუცი კინტო.
- აქეთ, მიტო.
- აქეთ, კაცო.
- მოდი, ჩამოჯექ.
- დაუკარი, ჩვენ რო ვიცით.
მე ბარბაცით წამოვდექი. დუქნის კუთხეში არღანი ტიროდა. “მტკვარი ახლოა…” ვიმეორებდი გულში. და… გარეთ გამოვედი. მტკვრის აქეთა ზედაპირი პირველი სხივისგან ლაპლაპებდა, იქითა წყვდიადში იყო კიდევ. ბარბაცით მივდიოდი, გზაზე ფეხი წყალში ჩამივარდა, ცოტა გამოვფხიზლდი, აუჩქარებლივ მივედი წყალთან და ნელა დავიწყე შესვლა, როცა ყელამდე მიწია მტკვარმა, მესიამოვნა. მერე თვითონ წამიღო. გავბრუვდი. რამდენიმეჯერ გავიქნიე ხელი და გრძნობა დავკარგე.
როცა გონს მოვედი, საწოლში ვიწექი. არავინ იყო. იქითა ოთახიდან ვიღაცის ჩახლეჩილი ხმა ისმოდა:
- Вот те на, ხათაბალა რაღა! დალია, სად წავიდა, რა უნდოდა, ვა?
კარში ვიღაცის გასიებული, გაღიმებული თავი შემოეტია, უცებ ვიცანი მედუქნე და ყველაფერი მომაგონდა.
ამ ამბის შემდეგ კარგა ხნით მივანებე სმას თავი. სანამ ავად ვიყავი, დიდხანს მიჯდა ხოლმე თავთან დედა, მას ბებო ცვლიდა. დედა თავის ბავშვობის ამბებს მიყვებოდა, ბებო კიდევ უფრო საინტერესო ძველ ცხოვრებაზე მელაპარაკებოდა. ორივენი ხშირად მესაუბრებოდნენ თავიანთი გათხოვების, შვილების შეძენის და სხვა ოჯახურ ამბებზე. მათი მონაყოლი დარდს მიქარვებდა.
დრო მიდიოდა.
სიკვდილზე აღარა ვფიქრობდი.
მიხაროდა, რომ მყავდა დედა, მამა და ბებო, რომლებიც ჩემზე ასე ზრუნავდნენ, რომლებმაც იცხოვრეს და რომლებისთვისაც ღირდა ეს სიცოცხლე. ოთხმოცს მიღწეული ბებოჩემის სიცოცხლისუნარიანობა საუკეთესო მაგალითი იყო ჩემთვის.
ჯერ ჩემი სიკვდილი შორს იყო.
მინდოდა სიცოცხლე.
გონებაში ვანგარიშობდი: ყველაზე უმცროს ესენინსაც კი ბებო და, მგონი, დედა აღარა ჰყავდა, მერე შეიძლება “ყველაფერი”, ახლა კი ღირს სიცოცხლე, “ის” ჯერ შორსაა, იქ. მერე ისევ ეჭვები მიპყრობდა - თუ ღირს, მაშ თავი რად მოიკლეს. დავიწყე უფრო ღრმად შესწავლა მათი. ახლა უფრო კარგად გავერკვიე. ღვინოს იშვიათადღა ვსვამდი. გონება ნათლად მიმუშავებდა. მერე მოვუხშირე და ისევ დავიწყე. ისევ დადარდიანდა ოჯახი. მე კი კარგ ხასიათზე ვიყავი. მაშინ თუ ღვინომ ჩამინერგა სულელური აზრები თავის მოკვლაზე, ახლა მანვე გამიქარვა. აღარც მიფიქრია “იმაზე”. მყავდა დედა, მამა, ბებო, რა დროსი იყო რაიმე ცუდზე ფიქრი. დავიწყე გოგოებთან სიარული, მაგრამ მტკიცედ გადავწყვიტე, არასოდეს მეთხოვა ცოლი, ისე მეტარებინა დრო. ერთხელ ოჯახმა სადილზე მომიგდო ხელში.
- ვაჟა, - დაიწყო ბებომ, რომელსაც დედამ რაღაცა ანიშნა. - ახლა უკვე მეორე კურსს ამთავრებ.
- ჰო. - ვთქვი მე და ეჭვებმა შემიპყრეს.
- რატო სვამ ამდენს, ბიჭო?
- მთელი დღე სახლში არა ხარ.
- თქვი, რა გჭირს.
მომაყარეს ყველა მხრიდან.
- ნამდვილად შეყვარებულია. - დაასკვნა ბებომ.
მე გავწითლდი. მართალია, არავინ მიყვარდა, მაგრამ გოგოს შესახებ არაფერი უხსენებიათ ოჯახში არასდროს და შეუჩვეველი ვიყავი.
- ჰო, ჰო, მართალია. - დაასკვნა ბებომ.
- არა, ბებო, - თავს ვიმართლებდი მე, - შეყვარებული კი არა, გოგო არ ვიცი, ცოლს კი არასოდეს შევირთავ. - მე ხორცის დაჭრა დავიწყე.
- რას ამბობ, მამაშენმა რო შეირთო, რა, ცუდი ქნა? - ბებო ახლო მოიწია ჩემკენ. ტუჩები მოკუმა, ხელები მუხლებზე დაიწყო, ისე მიყურებდა.
- მამა რა ვიცი, მე კი არასოდეს შევირთავ.
- რატომ?
- არ მინდა. მე მინდა, ჩემთვის ვიცხოვრო.
ამ დროს ზარი დარეკეს, ოთახში პაპა გიორგი შემოვიდა ახალი პოლიტიკური ამბებით დატვირთული. ამ თემაზე ლაპარაკი შეწყდა. მე კი უფრო მტკიცედ გადავწყვიტე, ცოლი არ შემერთო.
მართალია, გოგოებთან გაკვრით მქონდა ხოლმე საქმე, მაგრამ სამუდამო ამბავი მზარავდა, ცოლის გაგონებაც კი არ მინდოდა.
დრო კი მიდიოდა.
ახლა უკვე საშინელი სისწრაფით.
მეორე კურსი უახლოვდებოდა დასასრულს.
მახსოვს:
სამი დღე გადაუღებლივ წვიმდა. პირველ მაისს გამოიდარა. დილით ჰაერი გამჭვირვალე და გრილი იყო. შუადღისთვის ქალაქში ჩამოცხა. უამრავი ხალხი აირია ქუჩებში. მზეზე დგომა აღარ შეიძლებოდა. აღლუმიდან დაღლილი დავბრუნდი სახლში, ბევრი მეპატიჟნენ დასალევად, მაგრამ არ წავედი. წელიწადში სამჯერ, აღლუმებზე, დედ-მამის და ბებოს გასახარებლად სახლში ვიყავი ხოლმე. გარეშემო ხალხი კი ქეიფობდა. დედას კოხტად გადაეადგილებინა ჩვენი ღარიბ ავეჯი, სადილი გაეწყო. სუფრაზე ერთი კვირის წინ კახეთიდან ჩამოტანილი ქვევრის ღვინო იდგა. ყველანი შინ ვიყავით, მხოლოდ ბებო იყო წასული თელავში. სუფრაზე მისი დეპეშა იდო: როგორა ხართ? მე კარგადა ვარო, იწერებოდა.
რადიოში მოსკოვიდან იყო გადმოცემა, ისმოდა: გაუთავებელი რუსული მარშები, ლოზუნგები, ხალხის ყვირილი, დიქტორისგან აღლუმის აღწერა. სადილად ბიცოლა და ბიძა მოვიდნენ. საღამოვდებოდა. ღია ფანჯრებში იასამნის სურნელი შემოვარდა. ზარი დარეკეს. ჩემი ამხანაგის ძმამ იასამნის თაიგული შემოგვიტანა. დედა შეუდგა თაიგულის დაყოფას, მერე სამივე ოთახში გაანაწილა.
დაბინდდა.
ზარმა სამჯერ სწრაფად დარეკა.
- ჩვენები არიან, - თქვა დედამ.
- ჰო, ზევითები არიან, - დაუდასტურა მამამ.
“ჩვენებს” და “ზევითებს” ზევით მცხოვრებ ნათესავებს ვეძახდით, იქვე ცხოვრობდა ბებოს ძმა გიორგიც. ოთახში აღელვებული შემოვიდა ნათესავი:
- გიორგის პულსი გაუჩერდა, - თქვა მან.
დედა და მამა სწრაფად წავიდნენ ზევით. სახლში მე დავრჩი. ცოტა ხნის შემდეგ დედა დაბრუნდა ტირილით და თქვა:
- პაპა გიორგი აღარ არის.
ნელა მოვიდა ჩემთან, ჩამეკრა და ატირდა. მე ცრემლები მომდიოდა.
სასწრაფოდ გავგზავნეთ დეპეშა ბებოსთან.
იმ ღამეს თითქმის არ მიძინია.
საშინლად განვიცდიდი ბებოს ძმის სიკვდილს.
ჩემს ცხოვრებაში რაღაცა ახალი შემოიჭრა, ამან საშინლად ამაფორიაქა. მეორე დღეს ბებოს დავხვდი. ბევრი იგლოვა საწყალმა, მაგრამ ცრემლი ჩვენთვის არ დაუნახვებია. დავკრძალეთ. ერთი კვირის შემდეგ ბებო უკან გაემგზავრა. წასვლამდე ბევრს მიყვებოდა მგლოვიარე, თუ ბავშვობაში როგორი გუნდი ჰქონდათ და-ძმებს, რა კარგად მღეროდნენ, როგორი ცელქი იყო გიორგი, ახასიათებდა თავისიანებს, ჩემთან ცრემლებიც კი წამოუვიდა. უფრო შემიყვარდა ყველასთვის კარგი ბებო. ვფიქრობდი, თუ ოდესმე ქალს შევირთავ, მას უნდა ჰგავდეს-მეთქი, მაგრამ ეს აზრი სწრაფად მოვიშორე: ცოლის შერთვას მტკიცედ არ ვაპირებდი. წავიდა ბებო. თვენახევრის შემდეგ ჩვენც ვაპირებდით გამგზავრებას.
მე უფრო მუყაითი გავხდი. სმას საგრძნობლად ვუკელი. ახლა გამოცდებისათვის დავიწყე მზადება. გვიან ღამემდე ვმუშაობდი.
დრო მიდიოდა.
მე გამოცდები ჩავაბარე.
ის ზაფხული თელავში გავატარეთ.
ყველაფერი ძველებურად იყო, მხოლოდ პაპა გიორგი, ბებოს ძმა გარდაიცვალა. ჩვენ ისევ ისე ვიყავით, დედა, მამა, ბებო და მე.
ბებო შემოდგომისათვის ისევ დარჩა თელავში, ჩვენ, როგორც მიღებული იყო, წამოვედით. მერე ბებომ თავისებურად, კოხტად, მზრუნველი ხელით ჩაწყობილი ხილი გამოგვიგზავნა ყველა ოჯახს. მალე თვითონაც უნდა ჩამოსულიყო. ყველანი მოუთმენლად ველოდით. ჩამოსვლას ხან დეპეშით, ხან ტელეფონით გვატყობინებდა ხოლმე - სადგურზე მთელი ნათესაობა ვხვდებოდით.
იმ ღამეს გვიან დამეძინა. ახლა ჰემინგუეით ვიყავი გატაცებული. ძლივს ჩავიგდე ხელში მისი “მოხუცი და ზღვა” და გვიანობამდე ვკითხულობდი. ვიგონებდი ბებიაჩემს, ვადარებდი მეზღვაურის სიცოცხლისუნარიანობას. დილით ადრე ვიღაცამ დარეკა. მე ნახევრად გამომეღვიძა, მაგრამ კარის გაღება დამეზარა, თავი მოვიმძინარე. დედამ ხალათი მოიცვა.
- გაიღვიძეთ, ალბათ, ბებო რეკავს, მისი ჩამოსვლის დროა. - თქვა და კარისკენ წავიდა.
- ტელეფონზე გთხოვენ თელავიდან. - მოისმა მეზობლის ხმა, მერე დედამ კარი მოიკეტა.
- ადექით, ადექით, ალბათ, ბებო გამოვიდა. - ვთქვი მე. საბანი მაღლა ავაგდე, ხელები გავჭიმე; ჩქარა ავდექი. მამა ნელა იცვამდა. მოგვესმა, თუ როგორ გაიღო სამზარეულოს კარი. მე ვხარხარებდი, მგონი, რადიოში გადმოსცემდნენ რაღაცა სასაცილოს. ოთახში ნელა შემოვიდა დედა. ხმას არ იღებდა. თვალები სავსე ჰქონდა ცრემლებით.
- ბებო, - დაიწყო მან და ატირდა.
მე სახე მომეღრიცა, ჩემს საწოლთან მივვარდი. თავზე საბანი გადავიხურე, ზევიდან ბალიში დავიდე და ავქვითინდი. “ბებო, ბებო”, მესმოდა ხმები, მერე მეჩვენებოდა, რომ ის ჩემთან მოვიდა და მიალერსებდა. ახლა უკვე ხმამაღლა ვღრიალებდი: “ბებო მოკვდა, ბებო მოკვდა, ბებო, ბებო, ბებო აღარ არის”. მერე რატომღაც დავმშვიდდი, მომაგონდა თელავის კიბე, ზედ ამავალი ბებო, წელში მოხრილი, მოკუმული ტუჩებით მოვიდა ჩემთან, გვერდზე მომიჯდა და ფრანგულიდან მითარგმნიდა პირდაპირ მოპასანს, ახლა მეჩვენებოდა, რომ ვიღაცას ტუქსავდა, შემდეგ სარეცხსა რეცხავდა და ალფრედ მიუსეს ლექსს ამბობდა. “ბებო, ბებო, ბებო აღარ არის”, გამიელვა ისევ და ავღრიალდი კიდევ უფრო ხმამაღლა.
მესმოდა ნაბიჯები, ვგრძნობდი, რომ ოთახი მახლობლებით გაივსო. არ უნდა მეტირა, ბებო სხვასთან არასოდეს ტიროდა, მაგრამ მე ხომ ის არ ვიყავი, არა მყოფნიდა თავშეკავება, ახლა აღარცა მრცხვენოდა და ვღრიალებდი მთელი ხმით. არავინ ცდილა ჩემს გაჩუმებას. ყველას მოსდიოდა ცრემლები, ქვითინებდნენ, ხმამაღლა ტიროდნენ.
მეორე დღეს ჩამოასვენეს.
ორი დღე თბილისში ვიგლოვეთ.
გარდაცვალებიდან მეექვსე დღეს დავკრძალეთ ბებო ჩვენი, საშა.
საღამოს ნათესავები და მოყვრები მის შესანდობარსა სვამდნენ, იყო მისი სახელის ხსენება და ჩამოსხმული ღვინის რაკრაკი.
დაკრძალვიდან მთელი კვირა დავდიოდით საფლავზე. დედამ შავები ჩაიცვა, ძალიან დასუსტდა და აღმართზე ძლივს ამყავდა ხოლმე ხელკავით. დიდხანს ვრჩებოდით იქ. დედა ყვავილებს რგავდა, მე ნიჩბით ვმუშაობდი. მერე ვისხედით უხმოდ. თავში სულ ბებოს სახე მედგა, მისი გამრჯეობა, სიყვარული. წამომივიდოდა ცრემლები, ტიროდა დედაც.
აცივდა.
საფლავზე სიარული გაძნელდა.
ახლა უმეტესად შინ ვისხედით. მე გარეთ აღარ დავდიოდი, სმაც შევწყვიტე. სადილზე ჩუმად ვიყავით დედა, მამა და მე. ბებო აღარ იყო. მთელი სადილი, მის მერეც, გავცქეროდი ბებოს ადგილს და თავში მიტრიალებდა, რომ ის აღარ არის, ე.ი. მოკვდა, ე.ი. გარდაიცვალა, აღარ არის. მინდოდა, უფრო მკვეთრად აღმექვა ეს ამბავი: ვათვალიერებდი ბებოს სურათებს. ჩემი გამრჯე, სიცოცხლისუნარიანი ბებო აღარ იყო, თითქმის ვერ წარმომედგინა, მეჩვენებოდა, რომ თელავში ცხოვრობდა. სულ გამოვიკეტე. ამხანაგების ნახვაც აღარ მინდოდა.
სახლში დავრჩით - დედა, მამა და მე. ჯერ ბუნდოვნად, მერე აშკარად შემოიჭრა ჩემს გონებაში, რომ ერთი უფროსი თაობიდან აღარ იყო. ახლა უკვე კარგადა ვგრძნობდი: სიკვდილს მე თვითონ მივუახლოვდი ერთი საფეხურით. ღამე აღარ მეძინა, ჯერ ბებოს გარდაცვალებამ, ახლა ამ აღმოჩენამ სულ შემირყიეს სული. გიჟივით ვიმეორებდი: “დავრჩით მარტო დედა, მამა და მე. ბებო მორჩა, ახლა დედა, მამა, მერე მეც”. ხშირად დავიწყე სინანული, რომ მაშინ არ დავიხრჩვი; ისევ შემეპარა ეჭვი ჩემი ცხოვრების სიუქმეში. რად მინდა, რად? ვისთვის? “ის” უკვე ერთი თაობით ახლოს იყო. უფრო ჩავიკეტე სახლში. ვერავის ვანდობდი ჩემს ფიქრებს, არც მინდოდა. ვიცოდი, ძნელი იყო მისი გაგება, რადგანაც მე თვითონაც არ მესმოდა კარგად, თან მრცხვენოდა, უზომოდ ეგოისტი, უსინდისო მეჩვენებოდა თავი, რომ ჩემი სიკვდილი მადარდებდა. ამ ფიქრებში ვიძინებდი, ამ ფიქრებში ვიღვიძებდი.
ერთხელ ბიჭები მოვიდნენ. მე სავარძელში ვიჯექი და ყალიონს ვაბოლებდი.
- რა მოგივიდა, ბიჭო? - დაიწყო ნოდარმა.
- რაც იყო, იყო. - გააგრძელა ნუგზარმა.
- ბებო, საწყალი ბებო საშა, მართლა უშესანიშნავესი ადამიანი იყო, - თქვა ჩიკომ.
- აბა, როგორ გვივლიდა, გახსოვს, როგორ ვაბრაზებდით. - ნუგზარმა ჯიბიდან ჩემი საყვარელი ჭაჭის არაყი ამოიღო. - დავლიოთ საწყალი ბებოს შესანდობარი. - ახლა პატარა რქა დააძრო და ჩამოასხა. ოთხივემ შევსვით, ისევ დავლიეთ, კიდევ დავლიეთ.
- საწყალი ბებო, - ნუგზარს ენა ოდნავ ებმებოდა სიმთვრალეში.
- რას იზამ, ვაჟა, - დაიწყო ნოდარმა, - მოხუცი იყო.
- ჰო, ოთხმოცამდე იყო, - ჩიკომ არაყი ჩამოასხა, - ბუნების კანონია, - დააბოლოვა სიტყვა.
- აბა, კაცო, ბუნების კანონია.
- იგი წავა და სხვა მოვა, ხო გაგიგია? - ნოდარს არაყისაგან თვალები არეოდა, მხარზე ხელი დამარტყა და ულაზათოდ გამიცინა.
- საქმე მარტო ეგ არ არის. - ვთქვი მე და რქა გამოვცალე.
- მაშ რა არის? - ნოდარმა ისევ დამადო მხარზე ხელი.
- არაფერი. - მე ჩამქრალ ყალიონს მოვუკიდე, არ აენთო, ახლა ნუგზარმა ამინთო ასანთი და თუთუნს დაადო. რამდენიმეჯერ მოვქაჩე, ნელა გაღვივდა ცეცხლი, მერე სქელი, მოყვითალო ბოლი აუშვა. ოთახში წეკოს სუნი დადგა.
მეორე დღეს მზე ამოვიდა. მე ფანჯარასთან ვიდექი და ყალიონს ვექაჩებოდი.
- დღეს კარგი ამინდი იქნება, - ვთქვი ჩემთვის.
- კარგი კი არა, - დედამ აღმოსავლეთისაკენ გაიშვირა თითი: შავი ღრუბლების სქელი ქულა მოიწევდა, მალე მზეს ჩამოეფარა და ისევ აცივდა.
პირდაპირ ეზოდან ახლადდაქალიშვილებული, ყინვისაგან ლოყებაწითლებული გოგონა გამოვიდა. სტუმრად შემოსული მეზობლის გოგონა უაზროდ უყურებდა ქუჩას.
- ვინ არის? -ვიკითხე მე და მოწეული ყალიონის გამობერტყვას შევუდექი.
- მგონი ანდრონიკაშვილია.
- აქ ცხოვრობენ?
- ჰო, ახალი გადმოსულები არიან. - მეზობელი სარკესთან მივიდა თმის შესასწორებლად.
- რა ჰქვია? - მივაყოლე კითხვა.
- არ ვიცი, ვაჟა. - მან სავარცხელი აიღო.
- ლეილა, შვილო, ლეილა! - მოისმა ამ დროს მოპირდაპირე სახლიდან. გოგონა სწრაფად მოტრიალდა. ეზოდან ლამაზი, თმაშევერცხლილი ქალი გამოვიდა. ხელში რვეული ეჭირა.
- აი, შვილო, დაგრჩა. - ძლივს გავარჩიე ქალის ხმა. გოგონამ აკოცა დედას, მერე სწრაფად მობრუნდა. ლენტით აკრული თმა ღაწვებზე ჩამოშლოდა, ყელსახვევი ცოტა გახსნოდა სიჩქარისგან. მოსახვევამდე თვალი გავაყოლე; მერე ყალიონი ისევ გავტენე, სავარძელში ჩავჯექი. “ანდრონიკაშვილი ლეილა, ლეილა ანდრონიკაშვილი”,- ვიმეორებდი ჩემთვის, ვცადე, აზრი თავიდან მომეშორებინა, ერთხანს ისევ ბებოზე ვფიქრობდი. სავარძელში ვეღარ გავძელი. მივედი ფანჯარასთან. დიდხანს ვიყურებოდი მოპირდაპირე ეზოსკენ, გონება ჩემდაუნებურად იმეორებდა: “ლეილა, ლეილა”, მერე რატომღაც გავბრაზდი, სახელი “ლეილა” არ მომეწონა, “მე კრავაის დავუძახებ” ვიფიქრე, “კრავაი კარგი სახელია, რა შედარებაა ლეილასთან, მაშ ასე, კრავაი ანდრონიკაშვილი, კრავაი”.
- დედა, - ვთქვი სადილის შემდეგ, - მე გავივლი.
- კარგი, შვილო, ოღონდ დროზე დაბრუნდი, - დედას თან ესიამოვნა, რომ მივდიოდი, თანაც შეეშინდა: სულ გადაეჩვია ჩემს გარეთ გასვლას.
გარეთ ციოდა. საღამოსათვის ცა მოიწმინდა. ცხვირი სწრაფად დამიწითლდა. გრძელი, ნელი ნაბიჯებით მივყვებოდი ჩვენს ქუჩას. მსიამოვნებდა, რომ შავი მაღალყელიანი ფეხსაცმლები მეცვა, შავი “ბუტილკა” შარვალი, შავი ჯემპრე და დიდი, ნაცრისფერი პალტო. საყელო ავიწიე. “ნეტა ბიჭები სად არიან”, გავიფიქრე, უცებ ფეხი რაღაცაზე ამიცდა, კინაღამ დავეცი. ყურებამდე გაწითლებული ჩავუყევი ქუჩას. რატომღაც მომეჩვენა, რომ კრავაიმ დამინახა და უფრო გავწითლდი; ქუჩის ბოლოს ტრამვაი დავინახე, გამოვუდექი, მთელი ოსტატობით შევახტი, ახლაც მომეჩვენა კრავაის მზერა. მესიამოვნა, ასე კარგად რომ გამომივიდა შეხტომა. რუსთაველზე გავედი.
- სადა ხარ, ბიჭო?
- სად დაიკარგე?
- ბებო ვის არ მოკვდომია.
- კარგი ერთი.
მხვდებოდნენ ნაცნობი ბიჭები მოღიმარი სახეებით.
- ეგრე უნდა, ვაჟა?
- რა არის, იმის მერე აღარ გამოგივლიათ.
- Заходите обязательно, пока, - გრძნობით მიჭერდნენ ჩემს გაწვდილ მარჯვენაზე მარცხენა ხელს ნაცნობი გოგონები, დამშვიდობებისას ნაძალადევად აჩენდნენ კბილებს.
- მომიკითხე დედა. - უკვე შორიდან ისმოდა მათი ხმა.
მთვრალივით ჩავიარე ქუჩა. მსიამოვნებდა, რომ ჩემს გემოზე ვიყავი გამოწყობილი. ნალების ყრუ წკარუნი მამშვიდებდა. დავიძაბე. ყველასთან საუბრის დროს კრავაის მალულ მზერას ვგრძნობდი. ამ საღამოს თითქმის დამავიწყდა ბებო.
მეორე დღეს ისევ დავინახე ჩემგან კრავაით მონათლული გოგო.
- ვაჟა, ჩემი ამხანაგი გადმოვიდა, გაიგე? - თქვა დედამ სადილზე.
- ვინა? - მე დრო ვიხელთე და შეუჭმელი ხორცი უკანვე გადავდე ტაფაზე.
- ნუცია ანდრონიკაშვილი.
მე ლოყები შემივარდისფრდა.
- ნუციამ და მე ერთად დავამთავრეთ ქუთაისში რეალური სასწავლებელი. ეგ მიქელაძის ქალია, მაგის ქმარი, ანდრონიკაშვილი ნოდარი ადრევე დაიღუპა.
- რომელი, ჩვენ პირდაპირ რო გოგოა, დედამისი? - ვიკითხე მე.
- ჰო, მშვენიერი ბავშვია ლეილაც, სულ ნუციას ჰგავს. არც კი ვიცოდი, თუ მაგოტელა შვილი ჰყავდა.
მე კიდევ უფრო გავწითლდი, მერე ჭიქას ხელი დავავლე და წყლის მოსატანად გავედი.
დრო კი გადიოდა.
გავიდა მესამე კურსი.
ვიყავით სახლში დედა, მამა და მე.
დრო კი ისევ გადიოდა.
გადავედი მეოთხე კურსზე.
ახლა ჩვენი ოჯახი გაიზარდა.
მე ცოლად შევირთე ჩემზე ოთხი წლით უმცროსი, დედას სკოლის მეგობრის ქალი, ანდრონიკაშვილი კრავაი.
ახლა სახლში ვიყავით კრავაი, დედა, მამა და მე. მე ისევ ხშირად ვიყავი უხალისოდ.
დრო ძველებურად გადიოდა.
მე თითქოს უფრო გავხალისდი.
მალე ბავშვი შეგვეძინა. იზრდებოდა.
პატარას ვამეხი დავარქვი, ეს სახელი ჩემი დიდი ხნის ოცნება იყო, ძლივს ავისრულე.
ახლა სახლში ვიყავით: ვამეხი, კრავაი, დედა, მამა და მე. ბავშვმა ფეხი აიდგა, ენა ამოიდგა და ჩემს დედა ქეთოს “ბებო ქეთო” დაუძახა. ჩვენც შეგვაჩვია ბებოს დაძახებას. ბებო და ბებო, ისმოდა მთელი დღე სახლში. ბებოც არ ისვენებდა, რეცხავდა, კერავდა, შვილიშვილს ამბებს უყვებოდა, ჩვენ გვარიგებდა. ჩემს ცოლს, რომელსაც ახლა ჩემი ხათრით ყველა კრავაის ეძახდა, თანა ჰყვებოდა. მე ძალიან შევეჩვიე ბებოს დაძახებას. ხშირად ვიგონებდი ჩემს ნამდვილ ბებოს, მაგრამ ახლა ძველი თაობის წასვლიდან გამოწვეულ დარდზე აღარა ვფიქრობდი. ჩვენს ოჯახში ისევ სამი თაობა იყო.
ახლა მე ოჯახის კაცი ვარ, მყავს დედა, მამა, ცოლი კრავაი და სამი წლის ვაჟი, ვამეხი.
დილით სამსახურში მივდივარ, სადილობისას ვბრუნდები. “ბებო” თავს დაგვტრიალებს, მე უზომოდ მსიამოვნებს, რომ დედას ბებოს ვეძახი. ვამეხს ხან რისი ყიდვა უნდა, ხან რისი - ყველაზე ხშირად ველოსიპედს ახსენებს, მამაჩემი ჰპირდება, უეჭველად გიყიდი, ოღონდ ჯერ ორთვლიანზე ვერ დაჯდები, ხოლო სამთვლიანი რა ვაჟკაცის საქმეაო. ღამე ყველანი ბავშვის ალერსში ვიძინებთ. ბავშვი კი ტირილში თუ სიცილში ავლენს თავის “ტალანტებს”. ჩვენ - დედა, მამა, ჩემი ცოლი კრავაი და მე - უზომოდ ვამაყობთ პატარა ვამეხით.
ჩვენს ოჯახში ისევ სამი თაობაა.
მე ახლა ბედნიერი კაცი ვარ.
წელი 1956. ნოემბრის 14.
შენიშვნები
არის შავი ავტოგრაფი (1-46გვ.) და თეთრი ავტოგრაფის ნაწილი (1-24გვ.). მოთხრობა დათარიღებულია. არა აქვს სათაური. შავი ავტოგრაფი ნაწერია გაკრული ხელით, ბოლო გვერდზე უზის თარიღი. ყავისფერი ფანქრით შეტანილია ცვლილებები. ეს ცვლილებები გათვალისწინებულია თეთრ ავტოგრაფში, ცვლილებები ძირითადად შეეხება საკუთარ სახელებს და აბზაცებს: „გურამი” შეცვლილია „ვაჟათი”. ერთ-ორ ადგილას, შემთხვევით, გაპარულია „გურამი” „ვაჟას” ნაცვლად. (აღსანიშნავია, რომ „გურამი”, როგორც ლირიკული გმირი რჩეულიშვილთან პირველად შემოდის მოთხრობაში „სიკვდილი მთებში”) „მარო” (გურამის დედის სახელი) შეცვლილია „ქეთოთი”. შავ ავტოგრაფში ჩანს კვალი, რომ გოგონას თავდაპირველად ერქვა „კრავაი”. ეს სახელი შემდეგ გადაშლილია მწერლის მიერ და ზევიდან აწერია „ლეილა”. ბოლო ვარიანტში გოგონას მოთხრობაში თავიდანვე ჰქვია „ლეილა” და გმირი არქმევს „კრავაის”. შავში: „მყავს ოთხი წლით უმცროსი ცოლი, ანდრონიკაშვილი კრავაი...” თეთრში: „... ცოლი, რომელსაც კრავაის ვეძახი...”
გურამს განსაკუთრებით მოსწონდა სახელი ვამეხი, რომელიც მოთხრობაში მის შვილსა ჰქვია. ნუგზარ წერეთლის გადმოცემით, მას მეგობრები ერთ-ერთ ზედმეტ სახელად ვამეხს ეძახდნენ. ვამეხი გურამს შეარქვა გურამ გეგეშიძემ მყინვარწვერზე ყოფნისას. ამონაწერი ნუგზარ წერეთლისადმი მიწერილი წერილიდან: „„გამარჯობა ნუგზარ! გწერს და ყველა კარგს გისურვებს შენი ძმაკაცი ვამეხ რჩეულიშვილი...”
შავ ავტოგრაფში ყველგან აღნიშნულია დამატებითი აბზაცები. ყველგან ამოღებულია კიდევ ერთი მოქმედი პირი „და”. შავი ავტოგრაფის ოცდამეხუთე გვერდზე გურამის მამის, მიხეილ რჩეულიშვილის ხელით წერია: „აქამდე გადაწერილია გურამის ხელით და დასაბეჭდად მომზადებული (იხ. ცალკე შეკვრა). ეს ჩანაწერი, ისე როგორც სხვა მსგავსი ჩანაწერები ავტოგრაფებზე, მოწმობენ, რომ თავის დროზე გურამის მამაც ცდილა თავისი შვილის არქივის მოწესრიგებას. შავი ავტოგრაფის მეათე გვერდზე წერია: „საღამოობით ბებო ათასნაირ ამბებს გვიყვებოდა, თან ჭურჭელს რეცხავდა.” ამ წინადადებას მოჰყვება კვადრატულ ფრჩხილებში მწერლის შენიშვნა: „რამე კარგი ამბავი”, რაც თეთრ ავტოგრაფში არ არის განხორციელებული. თეთრი ავტოგრაფის მეორე გვერდზე, როგორცა ჩანს, შემთხვევით დატოვებულია მოქმედი პირი „და”. თეთრი ავტოგრაფი ნაწერია ლამაზად გამოყვანილი ხელით, გათვალისწინებულია შავში აღნიშნული შესწორებები. ამ პრინიციპით არის შესწორებული ჩემ მიერ შავი ავტოგრაფის ის ნაწილიც, რომლის თეთრი ვარიანტი არ არსებობს.
თეთრი ავტოგრაფის ბოლო, 24-ე გვერდის დასაწყისში წერია: „მინდოდა სიცოცხლე”, ამის შემდეგ ტექსტი არ გრძელდება. ვფიქრობ, რომ მომდევნო გვერდების თეთრი ავტოგრაფი საერთოდ არც არსებობდა.
არქივში ინახება გურამის ჩანახატი. ჩანახატის ქვემოთ გურამს დიდი ასოებით წაუწერია: „მე ახლა ბედნიერი კაცი ვარ” (ეს არის მოთხრობის ბოლო ფრაზა ხაზგასმული მწერლის მიერ), რაც მაფიქრებინებს, რომ ეს ჩანახატი გაკეთებულია სპეციალურად ამ მოთხრობისათვის. რადგან მოთხრობა უსათაუროა და არც არქივში შემონახულ სიაშია შეტანილი, ამიტომ ეს სიტყვები ავიღე სათაურად.
ბებო საშას სახე მთლიანად ავტობიოგრაფიულია. მისი პროტოტიპია მამას დედა, ივანე ჯავახიშვილის ალალი და, ალექსანდრა, საშა ჯავახიშვილი. გურამსა და ბებოს გამორჩეული სიყვარულით უყვარდათ ერთმანეთი. ეს ბევრ მოთხრობაში იგრძნობა (მაგ. თუნდაც - „ასვლა”). ასე მგონია, რომ გურამის ბევრი თვისება, თუნდაც გულღია, მიმნდობი, უშურველი, და საურთიერთობოდ ღია ხასიათი, განურჩევლად სოციალური მდგომარეობისა, ასაკისა, სქესისა და გონებრივი ცენზისა, ბებო საშადან მოდიოდა. გურამის თვალებიდან, როდესაც ისინი დედაჩემის თვალებიდან მომდინარე ცეცხლით არ იყვნენ სავსენი, ბებოს ნაღვლიანი, ჭკვიანი, დაფიქრებული, სიყვარულითა და სიკეთით სასვე მზერა გამოსჭვიოდა. ბებომ თბილისში ფრანგული კოლეჯის დამთავრების შემდეგ პეტერბურგში სწავლის გაგრძელებას კახეთში ხალხოსნად გასვლა არჩია. ბებოსთან ერთად კოლეჯში სწავლობდა მწერალი ქალი ჩარსკაია. ამბობენ, რომ მისი „Княжна Джаваха”-ს პროტოტიპია ჩვენი ბებო საშა ჯავახიშვილი. ბებოს გარდაცვალების შემდეგ თელავში მეზობელ-ნათესავებში დიდხანს იყო საქებარ სიტყვად შემორჩენილი „ბებო საშასავით”, რაც მიანიშნებდა ბებოს ყველა ზემოთ ჩამოთვლილ თვისებებთან ერთად ასევე ადამიანის უნარს, იყოს არაჩვეულებრივად გამრჯე, შრომისმოყვარე და სხვის მომსახურე.
ამონაწერი გურამის დღიურიდან:
„ბებოჩემისათვის
წელი თვე რიცხვი
... ბევრი, ბევრი ამბების მოგონება შემიძლია იმ დროდან, როდესაც მეხსიერება ჯერ კიდევ იმდენი არ მქონდა, რომ მაშინდელი განცდილი დღემდე დამეხსომებინა და ყველაფერი ეს ბებოჩემის წყალობით. შემდგომი ამბებიც, რაც კი ჩემი ცხოვრების საუკეთესო განცდებთანაა დაკავშირებული, განუშორებელია ბებოჩემთან. ყოველი ჩვენგანი, მთელი ჩვენი მრავალრიცხოვანი ნათესაობა, კახეთს, თელავს კარგ ადამიანობას, ქველმოქმედებას განუყოფლად უკავშირებს ბებოს სახელს.
ახლაც თვალწინ მიდგას მისი უაღრესად კეთილი, მაგრამ მკაცრად შეკრული სახე, ოდნავ წინ გამოწეული ქვედა ტუჩით, რაც განსაკუთრებულად საყვარელსა ხდიდა მას. იგი წელში მოხრილი, შავი კაბით, ენერგიულად დააბიჯებდა კიბეებზე. ყველას ეხმარებოდა. იქ დედას გამოსტაცებდა საქმეს ხელიდან, მერე ჯიბიდან ვაშლს ამოიღებდა და შალიკოს ან რომელიმე ბიძაშვილს აძლევდა.
მისი დევიზი იყო: არავინ არ შეეწუხებინა და ყველას დახმარებოდა....”
ამონაწერი მიხეილ რჩეულიშვილის მოგონებებიდან: „თავისი 19 შვილიშვილიდან (ნატაშას შვილების ჩათვლით) გურამი ბებოს გამორჩეულად უყვარდა, გურამსაც ასევე უყვარდა ბებო. საერთოდ ბებო საშას დიდი გავლენა ჰქონდა გურამზე. გურამის კეთილი, რაინდული, მგრძნობიარე ბუნების ჩამოყალიბებაზე დიდად იმოქმედა ბებოსთან მეტად ახლო და უშუალო ურთიერთობამ. ყველამ იცის ის, რომ გურამი მეტად დიდ პატივს სცემდა უფროსებს, განსაკუთრებით მოხუცებს. საფიქრელია, რომ ყველა ამ ხალხში გურამი თავის ბებოს ხედავდა”.
პირველად გამოქვეყნდა 1965 წელს წიგნში „მოთხრობები. პიესა”, სათაურით „მე ახლა ოცდახუთი წლისა ვარ.”
საიტის "ექსკლიუზიური" მასალის გამოყენებისას აუცილებლად მიუთითეთ საიტის ლინკი!
სავტორო უფლებების დარღვევის შემჩნევის შემთხვევაში გთხოვთ დაუკავშირდით საიტის ადმინისტრაციას! litklubi@mail.ru