გაზიარება

სამი ამბავი ისევ

დავიწყე მინიატურების წერა გუშინ, 27-ში. შავმა ღვინომ აღმაგზნო. დავითვერი. ჯერ “იაპონურ პოეზიას” ვკითხულობდი. ნოდარი ცეკვავდა კუბის ჯაზზე “ბუგი ვუგის”. ვიჯექი. ვწერდი. გავაკეთე 21. აი, ერთი მათგანი: ნოდარზე: ნოდარი შავია და იმიტომ.

ჩვენი დრო
ბუგი - ვუგი!
“მეფისტოფელი”? არა! “ჰამლეტი”? არა!
კაფეში ცეკვავს შიშველი ზანგი.

რობერტ სკოტი

შუა გზაზე თოლია დადგა. მერე დაწვა. ახლა მას უწია ჯერმა. წამში მოასუფთავეს მისი ლეში სხვა ძაღლებმა.
წინ კაცი მიდიოდა.
შუაში ოთხძაღლშებმული მარხილი.
ბოლოს ისევ კაცები.
გამარჯვებად შერქმეული წინ ება მარხილში. როცა პირველი ძაღლი დაკლეს, სისხლი იყნოსა და აყმუვლდა: მიხვდა, რომ მისი ბოლოც ის იქნებოდა. მერე მთელი ღამე ყმუოდა. ყმუოდა მეორე დღესაც, როცა ყურდიდა შეჭამეს, ყმუოდა მესამე დღესაც, როცა თოლია გაგლიჯეს.
სუსტად იყო.
მაინც არ დაეცა.
მას სამშობლოშივე გამარჯვება შეარქვეს. ბოლოს მარხილი დადგა: ისღა დარჩა მარტო. ბნელოდა. გამარჯვება იდგა. პირში ორი დღის წინ შეჭმული ძაღლის ბალნები ჰქონდა და არა ყმუოდა. მერე უმარხილოდ წაიყვანეს. წინ კაცი მიდიოდა, მერე ის, მერე ოთხი კაცი.
ბოლოს გაჩერდნენ.
იმ ღამეს ისევ აყმუვლდა. დილით საკუთარი სისხლის სუნი ეცა და გაყუჩდა, მერე ძალა დაკარგა.
გამარჯვება კაცებმა შეჭამეს. მერე უკან დაბრუნდნენ.
“ჩვენი მდგომარეობა უიმედოა, ხელისუფლებას ვთხოვ, მიხედოს ჩემს ცოლ-შვილსა და დედას”, წერდა მოყინული ხელებით რობერტ სკოტი. მერე ნაწერი წყდებოდა.

წელი 1957. თებერვლის 27.

თამარ მეფე

იწყება ჩვეულებრივ:
გზამ გაივაკა; ვაკის წინ მთა იყო; მთაზე ბილიკი; ახლა ფართო თემშარა მიდიოდა: შორს, სულ შორს, ისევ მთა მოჩანდა; მთაზე ციხე-კოშკი, ნახევრად დანგრეული.
გზას მიჰყვებოდა ცქიტო და ბიძამისი ლეო. ცქიტოს ზურგჩანთა ეკიდა, ლეოს ხელში კეტი ეჭირა და მხარზე საველე ჩანთა ჰქონდა გადაგდებული.
სექტემბერი გადიოდა.
ცხელოდა ბარში.
მთაში ციოდა.
- ოქტომბრის თხუთმეტიდან იქ თოვლი მოვა, - თქვა ლეომ.
- სად?
- მთაში.
უფრო ჩამოცხა. უკნიდან ხრიალი მოისმა, მერე გუგუნი. გზად მიმავალმა მანქანამ ორივენი მთის ძირამდე მიიყვანა.
მზე დაიხარა.
გრილოდა.
ცქიტომ ზურგჩანთა მოიხსნა.
ლეო რაღაცას ინიშნავდა რვეულში.
- უმდიდრესი რაიონია ეს, - თქვა მან.
- ჰო, ყველა ფეხის გადადგმაზე ციხეა.
- თანაც თამარის დროის, -თქვა ისევ მან.
- მართლა მისია?
- არა, კაცო, ეგრე გლეხები ეძახიან, თორე ზოგი ქრისტიანობამდეც იყო, ვარძიაც მანამდე დაიწყეს.
ცქიტომ ბლაგვი დანით ძლივს გახსნა კონსერვი, მერე ხუფის მოგრეხა დაიწყო, თუნუქის კიდეს თითი გამოკრა. სისხლი ნელა ამოვიდა. ჯერ ბურთულად დააჯდა, მერე ჩამოიღვარა. პირით დაეწაფა. ამოწოვილს ფურთხთან ერთად აპურჭყებდა.
- ნუ გეშინია, - თქვა ლეომ.
- არ მეშინია, - თქვა ცქიტომ.
კონსერვი ძველი იყო. მაინც შეჭამეს.
- ღამე სად გავათენოთ? - იკითხა ცქიტომ.
- თამარის კოშკთან, - თქვა ლეომ.
- კიდე თამარის.
- ჰო, - გაეღიმა ლეოს, - ეგ ამბავი შემთხვევით არაა, ყველაზე დიდი და თავისუფალი მაშინ იყო საქართველო.
- ვეფხისტყაოსანიც მაშინ დაიწერა.
- კიდე?
- კიდევ ბევრი რამ. მაინც რა წარსული გვქონდა, არა?
- ჰო.
- ძია ლეო, ხო ძალიან საამაყოა, არა?
- ჰო, მართლა, გუშინ რა ჭამე, გახსოვს? - გაიცინა ლეომ.
- უჰ, - თქვა გურამმა, - ძაან გაისარჯა თავმჯდომარე, ეგეთი მწვადი არ მინახავს.
- მერე?
- მერე რა, - ცქიტოს გაეცინა, - დღეს კონსერვსა ვჭამთ.
- ახლა იტრაბახე გუშინდელი მწვადით ან თბილი ლოგინით, - გაეღიმა ბიძას.
ცქიტო ზურგჩანთის ჩალაგებას შეუდგა.
- დღეს ღამეს თივაზე გავათენებთ თამარის კოშკთან, - თქვა ლეომ.

წელი 1957. თებერვლის 28.

სადღაც წუოდა კოღო

ტყეში ძლივს ატანდა მზე. ფშანი ძლივს მიიკვლევდა გზას ბინდში. დამპალი ფოთლები ეყარა ნაპირზე. მიწის მწვავე სუნი იდგა. გრილოდა.
მდინარის ნაპირები სველი იყო. ახლადჩამოცვენილი ფოთლები მიცურავდნენ წყალში. ზოგი ტრიალებდა პატარა მორევში ნაპირთან: მერე ისევ მიცურავდა, ან ნაპირზე რჩებოდა.
ფშანის იქით ცქიტო იწვა.
ფშანს აქეთ მზია.
შუაში ფშანი მიდიოდა და ახლად ჩამოცვენილი ფოთლები მიჰქონდა. ზოგი ნაპირზე რჩებოდა, ზოგი ისევ მიცურავდა. ცქიტო ზლაზვნით წამოდგა, მერე კბილები გამოაჩინა. მაღალყელიანი ფეხსაცმელებით შეტოპა წყალში. შარვლის ტოტებს შლამი აეკრა.
იქით ნაპირას მზია იწვა.
ცქიტო სველ მიწაზე სველ კვალს ტოვებდა. დამპალი ფოთლები ღრმად ეფლობოდნენ შავ მიწაში.
ერთ გვერდზე ფშანი ჩამოდიოდა.
მეორე გვერდზე ცქიტო და მზია იწვნენ: ცქიტოს ფეხები სველი ჰქონდა, მერე მზიასაც დაუსველდა. მიწა რბილი იყო და ნესტიანი: კაცის სიმძიმეს ძლივს უძლებდა. დამპალი ფოთლები სველ ნიადაგში ეფლობოდნენ; ნაწოლის გარშემო მიწა სულ შეუმჩნევლად ფეთქავდა. ზოგ ფოთოლს წყალი გასდიოდა, ზოგი ორთქლს უშვებდა.
სულ შეუმჩნევლად ფეთქავდა მიწა ნაწოლის გარშემო.
ერთ მხარეს ფშანი იყო.
მეორე მხარეს ცქიტო და მზია იწვნენ.
ზევით ხშირი ტყე იყო და ძლივს უშვებდა მზის სხივებს.
სადღაც წუოდა კოღო.
- ჩქარა მოსაღამოვდება, - თქვა ჩურჩულით მზიამ.
- მერე რა? - თქვა ცქიტომ.
კოღოებმა წუილს უმატეს.

1957. თებერვლის 28.

ხვალე ჩამოვა მამაჩემი მიშა. გუშინ “იაპონური პოეზიის” გავლენით დავიწყე მინიატურების წერა: ვნახოთ, რა გამოვა.
საერთოდ საშინლად დავქლიავდი. დიდს, ოდნავ დიდსაც კი უკვე ვეღარაფერს ვერა ვწერ: წერა კი მინდა გიჟივით.
- ესეც ლოთობაა?
- ვინ იცის.

შენიშვნები

არსებობს ამ სამი ამბის დასათაურებული და დათარიღებული შავი ავტოგრაფი (1+1-4+1-6+1-3+1გვ.), აგრეთვე პირველი და მესამე ამბის თეთრი ავტოგრაფები: (1-2გვ.). ორჯერ გვხვდება მწერლის ხელმოწერა.
ეს მოთხრობები სამ ამბად გაერთიანებულია მწერლის მიერ. პირველი სია: “62. რობერტ სკოტი, თამარ მეფე, სადღაც წუოდა კოღო” (პირველ სიაში “სადღაც წუოდა კოღო” ორჯერაა შეტანილი). ეს მოთხრობები თავდაპირველად სხვადასხვა საქაღალდეებში იყო მოთავსებული. გარდა სიისა, მათი გაერთიანების საფუძველს გვაძლევს ჩემ მიერ შემუშავებული კრიტერიუმიც (იხ. ავტოგრაფების დახასიათებისათვის).
თავფურცელზე მითითებულია ჟანრი და დაწერილია შესავალი დღიური (იხ. ტექსტი). მინიატურები, რომლებიც შესავალ დღიურშია ნახსენები, დაიბეჭდება მეოთხე ტომში: “ლექსები, მინიატურები, პიესები, კინომოთხრობები”. პირველი ამბის მარცხენა კუთხეში შტრიხებით ჩახაზული კვადრატის ქვეშ ხელმოწერაა, შემდეგ ზის თარიღი. სათაური “რობერტ სკოტი” პირველად ნახსენებია 26 თებერვლით დათარიღებული მოთხრობის თეთრი ავტოგრაფის ბოლოს. მოთხრობის თეთრ ავტოგრაფში გადატანილი არაა შავი ავტოგრაფის უკანასკნელი წინადადება მწერლის ხელმოწერით: “სკოტის დღიურები მრავალჯერაა მრავალ ენაზე ნათარგმნი. გ. რჩეულიშვილი”. ან მომდევნო გვერდი, რომელიც, შესაძლოა, ამ წინადადებით იწყებოდა, დაიკარგა (თეთრი ავტოგრაფის მეორე გვერდი მთლიანადაა შევსებული და არც თარიღი უზის), ან ეს წინადადება თეთრში საერთოდ არ არის გადატანილი. ეს აზრი უფრო სავარაუდოა, ვინაიდან თარიღი არც მომდევნო მოთხრობის თეთრ ავტოგრაფსა აქვს.
არის ზოგიერთი განსხვავება შავსა და თეთრ ავტოგრაფებს შორის:
პირველ ამბავში “ურჩი” შეცვლილია “გამარჯვებით”. თეთრი ავტოგრაფის სათაურში “ტ” ფიგურულადაა დაწერილი (ასოს თავში ჩახატულია ადამიანის სახე). ამბავი “სადღაც წუოდა კოღო” ასევე ფიგურული “ტ”-ით იწყება. თავფურცელზე დედაჩემის ხელით მიწერილია: “კიდევ ერთი აუტანელი დღიური”, რაც მოწმობს, სხვა ფაქტებთან ერთად, რომ ერთ დროს გურამის დედაც აპირებდა, თავის მხრივ, არქივის დალაგება-მოწესრიგებას. მეორე ამბის გვერდების ნუმერაციაში იწყება “1”-ისათვის თითქოს ისრისა თუ ჯვრის, თუ ორივესი ერთდროულად, ფორმის მიცემა, რაც შემდეგ ამ პერიოდის ბევრ ავტოგრაფს გასდევს.
“სადღაც წუოდა კოღო” ცალკე გამოქვეყნდა 1965 წელს წიგნში “სალამურა”.
ერთად ქვეყნდება პირველად.
ნათქვამია, ღმერთს სამება უყვარსო