გაზიარება

დედის ძმა

ატირებულ-აცრემლებული ახორში ჩავედი, იქ დედაჩემი ფუნას ხვეტავდა.
_ ხოჯის ნათქვამი დეიჯერე, ნაქმარს ნუ გააკეთებ, შვილო. _ ამ დარიგებაში ხეირი მაინცდამაინც ვერა ვნახე რა და გულგატეხილი, ნაწყენი, დაობლებულივით, ფუნით შელესილ კედელს მივეყუდე. სანათურიდან ქვეით, კოლექტივის მიერ წაღებულ ჩვენს ყანებს გავხელე. გზაბაწარც კაცი მოჰყვებოდა აღმა, მხრებგანიერი, ბუხრისქუდიანი, ბრგე და ზარფად მოსიარულე კაცი.
_ ნევ, ე?_ _ გამოვძახე დედას და სანათურში გადავხედე.
_ ნენევ! ჩემი ძმა აბდი მოდის! ღმერთო გამჩენელო, შენი სახელის ჭირიმე! კაი ხებერი (ამბავი), ყოლიფერი კაი მომე, ღმერთო! სიხარულით ატაცებული გარეთ გავარდა. ხელები ღარის წყალზე დაიბანა, დასვრილი ფეშტამალი შემოიძრო და კიბეზე მიაგდო. შინ შევიდა, ლეჩაქი გამოიცვალა, თვალები თითებით ამოიწმინდა. კვლავ ეზოში გამოსული, ხელგაშლილი, მომავალ ძმას შეეგება.
ეს ალბათ ზაფხულის მიწურულს მოხდა, სექტემბერ-ოქტომბრის ზღვარზე. მახსოვს, იმ დღეს დედამ ხაშრებზე აქა-იქ შემორჩენილი შავშურა ლობიოს მწვანე პარკები გამოწყვიტა და უკანასკნელად, იმ წელიწადში, მოხარშა, რომ თავისი გაზრდილი საყვარელი ძმისთვის ბოლო მალახტო მიერთმია.
_ ჩემი შუქრი რაფერ ამაღლებულა, რაფერ გაზრდილა! _ მიბაქსუნა ზურგზე თავისი ლაფერივით ფართო ხელი და მისრისა და მისრისა ყურები. უცებ სახეზე დამაკვირდა, მოიღუშა, _ რაი, ხომ არ გაგდახა ვინმემ, ჭო?
_ არა, ჩემი ჩანგური... ვთქვი და ტირილი ამიტყდა. დედაჩემს შეხედა გაკვირვებით.
_ ყედირ ეფენდიმ აართვა, ცოდვააო... ჩანგური ღორის თავიაო და... უცხო რაცხაების მოგონება იცის მაგ ხორთლაღმა (მოჩვენება). _ უპასუხა დედამ დამწუხრებით.
_ აბდი ტაიავ, ერთი ჩანგური არვის ექნება?
_ კი, კი,ვნახონა ჩანგური და მოგიტანონა, შუქრავ. ჰო, მაგის უნახავს არ ვიქ. ახლა მალე ბათუმ მივალ და აუცილებლად ამოგიტან ჩანგურს, მეიხოცე, ახლა კურცხლები, დელიყანლი (ვაჟკაცი) ხარ ახლა შენ. არ შემარცხვინო, ჭო!
აბდი ტაიას შერცხვენა მართლაც სირცხვილი იყო ჩემთვის. ძალიან შემიყვარდა აბდი ტაია.
დავმუწე პირი, დავაჭირი კბილი კბიდზე, დავაძალე თავს, რომ აღარ მეტირა. კიდეც შევძელი. აბდი ტაიას ხათრით ვქენი ეს. ვიყუჩე, ჩავიბრუნე სული. მაინც რაღა მენაღვლებოდა, ახლა ხომ დამპირდა, ჩანგურს ბათუმიდან აუცილებლად ამოგიტანო. აბდი ბიძიაი სხვა კაცია, არ მეიტყვილებს, იმან თქვა, გათავდა, აღსრულდება. მადლიანია ჩემი აბდიო, იტყოდა დედაჩემი, კიდევ იმას იტყოდა, აბდი იმფრათ ხეირიანია, მაგის შექნეულ ქვას რომ თავი შეუშვირო, არ გატკენსო.
დედაჩემს კიდევ ჰყავდა ძმები, უფროსები, სხვანაირები, დიდოჯახიანები, ცალკე დიდი ხნის გამოყოფილები, თავიანთი სახლკარებით, თავიანთი ყანა-ბაღჩებით და თავიანთი მთა-ბარებით, საქონლის, საზრუნავ-სადარდებლებით და თავიანთი ანგარიშებით. იმათ აღარავისთვის აღარ ეცალათ ჩვენთან, ესე იგი, აიშესთან, თითქმის სრულებით არ მოდიოდნენ, მე იმათ თითქმის სრულებით არ ვიცნობდი. დედა იტყოდა, იმათ იმდენ-იმდენი ბაღვები ყავან, ჩემთვის აღარ ცალიათო.
კაკლების მორეკვისას ჩადიოდა დედაჩემი ძმებთან, მამაჩემის დატოვებულ კაკლებისაგან მეც ჩემი წილი მეკუთვნისო და ამოხვეტავდა თავისი ძმების, მამუდის და ილიასის ბეღლის ხაროებიდან, როგორც თავად იტყოდა, თითო კალთა ნიგოზს, ჩააჩხრიალებდა მამაჩემის საკისურგაკერილ ძველ პერანგში, გაუკოჭავდა თავს, მოიხუტებდა გვერდიდან ფერდზე და გამოუყვებოდა გზას სოფელ დუბისაკენ. რა თქმა უნდა, ფეხით.
აბდის, როგორც უმცროსს, ძველი კერა, _ მამის სახლ-კარი და ეზო-მიდამო დარჩა, მაგრამ კაკლის ხეები იმ ძველ სახლთან ახლოს, იღბალზე, სრულებით არ იყო. ბაბუაჩემს, დედაჩემის მამას, ეტყობა კაკლის ხეები სახლიდან მოშორებულზე. ქვაღორღიან და წყლიან ალაგებში მოუშენებია. ასეთი ალაგები უყვარს ნიგვზის ხესო. უიღბლოა აბდიო, იჩივლებდა დედა. ერთი ხრენგი, ძველი სახლი დარჩა, ისიც გამოცარიელებული, დამპალ ყავარში წვიმა ჩადის. გადასახური არაა, ფარა არაა, გასაყიდი არაა. მარტო თუთუნი, მარტო ის წყეული, მწარე თუთუნის იმედით ფიქრობს ჩემი ძმა რაცხაები მოითადარიგოს და ქალი მეიყვანოსო. ერთი მაგის ქალი, მაგის დაოჯახება მომესტრებოდეს და ისე მოვკვდებოდეო, თავისთვის, დარდიანად ჩაიჩურჩულებდა ნენეი.
იმ დღეს აბდი ბიძიას ამოსვლა რაღაც ცუდად მენიშნა. ვერ იყო წინანდელ ხასიათზე, შეწუხებული და ერთგვარად გულაპუწკული იყო. დასთან ცალკე, საჩუმათო სალაპარაკო ჰქონდა, მაგრამ მურთაზა და ფადიმე არ ცილდებოდნენ. ჩემი ყოფნა იმდენად არაფერს ნიშნავდა, _ მე მაინც ვერ მივხვდებოდი ყველაფერს. მამა კი წისქვილში იყო წასული.
შავშურაი ლობიო მოიხარშა, შეიკმაზა, მჭადი კი ვერ გამოაცხო ნენემ, ფქვილი ვერა და ვერ ამოიტანა მამაჩემმა, ნენე თან აბდის ემუსაიფებოდა, თან ეზოსკენ იყურებოდა, იქნებ გამოჩნდეს კაცი ფქვილითო.
მურთაზას უთხრა, გაეგებე მამაშენს, რა ჭირს, რა დაემართა, ფქვილი მაინც მომირბენიეო. მურთაზაი გაიქცა. მეც წავყევი. როგორც კი დამინახა მივდევდი, გაჯავრდა, მიყვირა, რას მეწებები ხოზიკასავითო, მობრუნდა და უკან წამოვიდა. წაი აბა შენ და მეიტაი ფქვილიო. მერე რაი, წავალ-მეთქი, წაველი, არც მოვბრუნდი და არაფერი. წავედი, ფეხშიშველა მივრბოდი. ისე მიყვარდა ის გზა, სახლიდან სოფლის დოლაბა-წისქვილამდე, ისე მიყვარდა და ისე მიჩვეული იყვნენ ჩემი ფეხები იმ გზაზე ტაშატუშს, იმდენჯერ იყვნენ იმ გზის ამოშვერილ ფარეხებზე დაგლილები, იმდენჯერ იმ გზის ჯგვეტებზე წამონაკრავ-წამონაწყვეტები, იმდენჯერ დასისხლიანებულან ჩემი ფეხები იმ გზაზე, რომ უიმგზოდ მაინც ვერ ისვენებენ. ჩაღმული ფეხი იშვიათად დამიბიჯებია, მაგრამ ჩაცმულით ხომ ისე კარგად ვერც ვიგრძნობდი გზას. უცბათ წისქვილთან აღმოვჩნდი. ზემოთ, ღურნის თავზე მამაჩემი ლაფერს იღებდა, ღურნეში წყალს უშვებდა ბორბლის ასაბრუნებლად, აუშვა, აბრუნდა, ახმაურდა წისქვილი, მამამ დაკიბული ბილიკი ჩამოირბინა, წისქვილში შევიდა, დაუგნო (მომართა), რომ ფქვილი რიგიანი დაფქვეულიყო.
ქვის ბორბალი უხვად ყრიდა ფქვილს; მამამ ხელის გული შეუშვირა, ცოტა რომ მოიყარა, ფქვილი თითებით მოსრისა, მოეწონა, უკანვე ჩაყარა და მობრუნდა. კარზე მე მივდგომოდი. არ გამჯავრებია, მაგრამ არც მომფერებია, გაბრაზებული მეჩვენა, როცა გაბრაზებული იყო, რაიმეს კითხვა მეშინოდა. მთლად გადაირეოდა, იმხელას დაიყვირებდა, ტანში დაგზარავდა. ისე კი ვატყობდი, ვერ იყო კაი ხასიათზე. მეც ბოღმა შემომაწვა. გულში ვფიქრობდი, _ ეჰ, მაცოდინა ახლა, ვინ გამიჯავრა ბაბაი და იმას ვუჩვენებ სეირს-მეთქი.
-ფქვილზე გამოგაგზავნა? _ მჭახედ მკითხა.
_ აბდი ტაია გვესტუმრა და... _ შევბედე.
უცებ გამოიამინდა თითქოს, ერთობ შეიცვალა.
_ აბდი? რამ ამეიყვანა ასე უდროო დროს აბდი? _ სიმინდით სავსე ვიღაცის ტომარა წიხლით მიახოხა კუთხეში. აიღო ძირს დავარდნილი ბოქლომი და ქვეით მოისროლა _ ეგ წამხდარი, ეგა! _ მიაყოლა ვან, ვერ მივხვდი, ვისზე ამბობდა `წამხდარს~. მაგრამ ვიღაცაზე გამორჩეულად რომ ამბობდა, ამას ნაღდად ვგრძნობდი. მიხურა კარი და წინ გამიშვა, ცოტა ხანში მოვბრუნდეთ, _ სამჭადე გამოფქული იქნებაო. ამ დროს წინ ქვედაური ხასია შემოგვეფეთა, მოკლე ხასიას ეძახოდნენ სოფელში. მეც ვიცოდი, მართლაც მოკლე იყო, რაღაცნაირი დაჭმუჭნილი, დამრგვალებული გეგონებოდა. წაი შენო, მითზრა ბაბამ, და იმ მოკლე ხასიას წინ აღუდგა. შეაჩერა, სიტყვა არ უთხრა, ხელი შეავლო ჩია გულმკერდზე, მომუჭა მთელი მისი სამოსი, და ეს კაცუნა მაღლა ააპორწიალა.
-შენ უნამუსო ვირიშვილო, რაფერ გამიბედე და ჩემი სიმინდი რაფერ ამომიყარე ხვიმირიდან, ა!? ზიბილო (ნაგავი) შენ! _ და ისროლა ის კაცუნა იქით, საითაც წეღან წისქვილის კარზე ჩამოგლეჯილი ბოქლომი გადააგდო.
_ რაფრათ გაბედე ჩემ ზიარ წისქვილზე შენი გაჭეჭყილი ბოყვის დადება, ა!?
მოკლე ხასია ძლივს გამოძვრა ბუძგნარიდან. ბარდის ეკლიანი ღერწები სხეულიდან გაჭირვებით მოიცილა და ფეხზე წამოდგა. სულ კანკალებდა და მოშლილ, დაკონკილ ყაბალახს თავზე იხვევდა ხელმეორედ.
მიიხედ-მოიხედა, სიახლოვეს ვერავინ დაინახა და ამნაირი სირცხვილის ატანა მგონი ამიტომ ეადვილა.
მოკლე ხასიამ ენა ჩაიგდო მუცელში და კუდამოძუებული, გალახულ ძაღლივით, თავდაღმა ძუნძულით დაეშვა. თან რაღაცეებს იმუქრებოდა, მაგრამ სიტყვა გამორჩეულად არ გამიგონია. როცა კარგად გაგვშორდა და თავი სამშვიდობოზე დაიგულა, იქიდან კი შემოუძახა ბაბას, არ შეგარჩენო. ისემც თავი ჰკარი... ჩოჩიასო, უპასუხა მამაჩემმა.
ახლა, მურთაზი ხის კოდით მოგვეგება. დედას იგი ისევ ფქვილზე გამოეგზავნა. მამა ცოტა ხნით ჩამოჯდა გზის პირას აბიბინებულ სამყურას ბალახზე. მერე ისევ წისქვილში შებრუნდა. ფქვილი ბედაურად მოყრილიყო. ლაფერით მიმოხვეტა, ცოცხითაც მოგავა და კოდში ჩაყარა. კოდი მურთაზას მისცა და ორივეს გვითხრა:
_ ჰაით, წადით, მემრე მუვალ მე...
მჭადი რომ გამოცხვა და კეცზე ცეცხლი ასაყრელი შეიქნა, სწორედ მაშინ დაბრუნდა მამაჩემი. მანამდე კი, რაც მოხდა, შინ მოვყევი ყველაფერი. დედაჩემი აწუწუნდა, მოკლე ხასია უძახე შენ, ყურშუმს (ტყვიას) ერთი თითის გამოწევა უნდაო. სტორეთ მაგნაირებისნა გეშინოდესო. ეს რა უქნია ბერს, _ დუშმანი გუჩენიაო, მაგრამ, როგორც კი მომავალი მამა დაინახა, იყუჩა.
ნავახშმევს უმცროსები ლოგინებში შევძვერით. ცეცხლაპირ კი მამაჩემის, დედაჩემისა და აბდის საუბარი კიდევ კაიხანს გაგრძელდა.
ისე მოულოდნელად და, მამაჩემის თქმით, უდროო დროს, აბდი თურმე გაჭირვებამ ამოიყვანა ჩვენთან. ქედაში, _ რაიცენტრში, ჩავლისას მილიციელები გადაუდგნენ, გაჩხრიკეს და ბათუმში გასაყიდად წაღებული დაჭრილი თუთუნი მთლიანად ჩამოართვეს. თუთუნი მხოლოდ და მხოლოდ სახელმწიფოს უნდა ჩაბარდეს, კერძოდ მისი გაყიდვა აკრძალულიაო. ჩამოართვეს კი არა, თურმე, თავადაც დააკავეს, მთელი კვირა კორიზაებით გამოტენილ და ადამიანის ყოველგვარი გამონაყოფით ამყრალებულ ვიწრო დილეგში გამოამწყვდიეს. ცემეს, აწამეს, თანაც, შენ თურქეთში გადაპარვას აპირებდიო, დააბრალეს და სამუდამო გადასახლებით, ესე იგი `იატაფით~ ციმბირში გაგზავნას დაპირდნენ. გულგახეთქილი და გაუბედურებული, მთელი დღეების განმავლობაში სიმწარისაგან ვბღაოდიო, _ იჩივლა აბდიმ.
ის, ახორისნაირი, ერთოთახიანი დილეგი პატიმრებით ისე ყოფილა გამობექსნილი, კაცს ძირს ჩაჯდომაც არ შეეძლო. მაგრამ ერთ დილას, გაუღიათ კარი, მიუყენებიათ დახურული სატვირთო ავტომობილი და ყველანი, გარდა აბდისა, მანქანაში შეუყრიათ. კარი მანქანისა რომ მიკეტეს, ზედ `პური~ ეწერაო, ყვებოდა აბდი ტაია. გადასარევი ის იყო, რომ პატიმრები წაუყვანიათ, ხოლო ციხის კარი გაღებული დაუტოვებიათ. ვიდექი შიგა და ველოდი, როდის მოხურავდნენ და ჩაკეტავდნენ კარს. ვიდექი, ვიდექი, ვიდექი, ისე დაღამდა, აღარავინ მოსულაო. მაღლა, სადღაც მორიგე მილიციელები ხმაურობდნენ. ფეხის შორეული რაკარუკიც ისმოდა ხანდახან. მაგრამ პატიმარი და ციხე, რატომღაც, ყველას დაავიწყდა.
არც კაი, არც გონჯი აღარავინ მითხრა. ერთი ფიქრი ვიფიქრე, თავად მივხურავ ციხის კარს და ჩაიკეტავ, მაგრამ ამისაც შემეშინდა. იქნება სწორედ ამის გამოკიდევ უარესად მომხვდესო, _ ყვებოდა აბდი.
ღამე ყარაოსავით (კოწახურივით) გაშავდა. მოაცივა. მილიციის ძაღლები ღრენითა და თამაშით, კარისწინ ჩაივლიდნენ, შიგ აყუდებულ პატიმარს შეხედავდნენ, გზას გააგრძელებდნენ. მერე ის ძაღლებიც გაქრნენ. აღარც სხვაგნიდან ჭაჭანება აღარ ისმოდა. შუაღამე გადავიდა, გამთენია ახლოვდებოდა, გაღებულ ციხეში პატიმრის ყოფნა უმეთვალყურეოდ? სანამდე? ანდა, რას ნიშნავს ეს? ხომ არ ცდიან? რამე ჩაწყობილი ხომ არაა? წასვლა გაქცევას ნიშნავს, გაქცევა კი, ჩვეულებრივად, რით მთავრდება ყველამ იცოდა, რა თქმა უნდა, _ აბდიმაც, მთელი ღამე მდინარე აჭარისწყალი გულისწამღებად ჩხრიალებდა. გამთენიას კი, როგორც იტყვიან, ხანდახან წყალიც კი იძინებსო, სწორედ ასეთი წუთები დადგა, _ თითქოს მდინარის ხმაც მიწყდა, დედამიწა გაინაბა, გული ძალუმად აბაგუნდა. ისე უცემდა გული აბდის, მთელ სხეულს უზანზარებდა თითქოს. იქ, გაღმა, წაბლნარიანი გორები ცისკრის სიმრეშეში უკვე იღვიძებდნენ. აბდის აღარ ახსოვდა, როგორ გადააბიჯა ზღურბლად გადებულ მორს ფეხი, როგორ გაიარა ნაფოტებიანი რაღაც საზიზღარი სითხით ატალახებული ვიწრო ეზო, როგორ გადახტა კაცისიმაღლე ღობეზე, როგორ ჩააღწია მდინარის პირამდე და როგორ შეერია თრიმელის ბუჩქნარებს.
სულ ბუჩქნარ-ბუძგნარებში ირბინა აქუცის ჭოკამდე. იქ აძვრა ზემოთ, დაკიდულ ჭოკზე. გაირბინა მდინარის გაღმა, ტყე-ტყე, აღმა, მთის წვერისკენ შეუყვან, ერთხანს ეჩვენებოდა, თითქოს ვიღაცა დაედევნა, ესმოდა ფეხისხმები, გასროლაც კი. ასეთ დროს ხის ძირას ჩაჯდებოდა, სულს ჩაიბრუნებდა, ამონარბენ თავდაღმართებს თვალს მოავლებდა. არავინ ჩანსო_ გულს გაიმაგრებდა. საით მიდიოდა ჯერ თათადაც კარგად არ ჰქონდა წარმოდგენილი. ერთი კი ნაღდი იყო, _ შინ, თავის სახლში დაბრუნება ყოვლად შეუძლებლად, საშიშად ეჩვენებოდა. ციხიდან გაქცეულს ხომ უწინარესად შინ მიადგებოდნენ? მეორენაირად, იმასაც ფიქრობდა, _ რატომაა ეს გაქცევაო. ხომ არ გამიტეხია კარი, ხომ არ მომიკლავს ვინმე. გამიფეს, ღია დამიტოვეს, მიმატოვეს, მიმივიწყეს. წავიდოდი, აბა ხომ არ შევეხვეწებოდი, თქვენი ჭირიმეთ, მობრძანდით, როგორმე ციხის კარები ჩამიკეტეთ, რომ ვიჯდე დილეგში-მეთქი?
რა ვქნა ახლა, ვის მივადგე? ვინ მყავს? ისედაც, ამნაირად `იქიდან~ წამოსულს ვინ შემიფარებს. ვინ გაიმწარებს წუთისოფელს? სოფელ აქუცას გვერდი აუარა, მთის წვერზე ააღწია. იქ, რცხილისა და წიფლის სიგრილეებში სულმოთქმულმა, მეტი თავისუფლებით, მეტი გაბედულებით შეიგრძნო საკუთარი სიცოცხლის გემო და აზრი.
რა საყვარელია, რა სუფთაა, რა ბედნიერია მშობელი ბუნება. ეტრფი მის მშვენიერებას და თან გშურს მისი ძალისა, დამოუკიდებლობისა, მისი თავისთავადობისა, ხელშეუხებლობისა. როგორც უნდა ისე შრიალებს, გრიალებს, სუნთქავს, მყუდროვლება, იშმუშნება, თავის გულმკერდზე, თავის კალთებზე, სხვა ბევრი ფერის ყვავილები პატარ-პატარა მწეებივით აუკამკამებია და მადლიერი ერთგულებით შესცქერის ზეცას, _ ახალი სიცოცხლეების ჩამოფრქვევას ელოდება. თავისთავს თავადვე ხელმძღვანელობს, თვითონვე არსებობს თავისი არსით და ღონიერი სულით. ვერავინ შეეხება, ვერავინ ჩაერევა, ვერავინ გადაათქმევინებს ერთხელ განზრახულს, განსაზღვრულ-გაანგარიშებულს და გამიზნულ-აწონილს. შენც, ადამიანი, თუ გაუგონებ და შეერწყმები, ბუნებას მიენდობი, მიესათუთები, დაუჯერებ, იგიც თავისად მიგიღებს, მოგეფერება, თავის უსაზღვრო სილამაზეებს გაგიზიარებს და უძირო, უსასრულო სიახლეებისაკენ წაგიძღვება.
გადაჰყურებდა აბდი მთის სიმაღლიდან ხეობებს, კლდეებს, ტყეებს, ყანებს, ჩანჩქერებს. უყვარდა, უხაროდ და შურდა კიდეც. მაინც უფრო ფრინველებისა შურდა. რა ლაღად, რა თავისუფლად დაფრინავენ გამოღმიდან გაღმისაკენ, ანდა პირიქით. ფრინველებს ხომ არა აქვთ საპატიმრო. სამშობლო? _ კი! თურმე შენაძლება, გქონდეს სამშობლო უსაყრობილეებოდ.
წიფლის ხეზე ფესვებიდან ჭიანჭველების გრძელი მწკრივი ადი-ჩამოდიოდა. აღმა მიმავალი თითი გადაუღობა აბდიმ. შედგა ზევით მიმავალი, შედგა ქვევით მიმავალიც. აუქციეს თითს, ოდნავ განზე გაიარეს, მობრუნდნენ, ისევ იმ არჩეულგზასთან იყრიდნენ თავს, ისევ დასახული გასავლით უნდოდათ სიარული. ზოგი უკან წავიდა, თავისიანებს გადასცა მომხდარი ამბავი. შეწუხდნენ, შეჯგროვდნენ, აირ-დაირივნენ, მაგრამ არ დაბნეულან. აბდიმ ვეღარ აიტანა იმათი ტანჯვა. თითი აიღო, ჭიანჭველები თავისი გზით წავიდნენ. ეს განუწყვეტელი ორმხრივი სვლა ისეთი შეუცდომელი წესრიგით და ჰარმონიით სრულდებოდა, ისე წარმტაცი, ისე მომხიბვლელ-მიმზიდველი იყო მათი შრომა, მათი სწრაფვა, თანადგომა, რომ აბდიმ ერთ იმათგანად, _ ჭიანჭველად ყოფნაც კი ინატრა, მაგრამ მალე ისევ თავის ნამდვილ მდგომარეობას ჩაუკვირდა, ნანობდა, მაინც ციხიდან გაქცეულივით იქცეოდა. ნაცნობთა სახლებში მისვლაც სახიფათოდ ჩათვალა, ვიღაცა შარში რატომ უნდა გავახვიოო, ფიქრობდა. აი, მაშინ კი მერისი გაიხსენა. თავისი დანიშნული ნაილე. ხეირიანად არც იცნობდა დანიშნულს, სასიმამროსაც კარგად ვერ იცნობდა. ისევ ნაილეს იმედი ჰქონდა, _ შორი-ახლოდან ენახულებოდა.
გოგო მაშინ თავის დეიდასთან სტუმრად იმყოფებოდა. სოფელში, დეიდამ დაანახა ნაილეს აბდი და აბდის _ ნაილე. ამაზე მეტის გაკეთება მაშინ აღარ მოხერხდებოდა. არც შეიძლებოდა. იქ, წიფლის ტყეში, თვალწინ ახლად აღმოცენდა ნაილეს სახე. ლეჩაქმოხვეული სახე. ლურჯი თვალები, ყაჭისფერი თმა, იაზმის კიდეებიდან გადმოჩოჩებული. ლამაზი იყო, მყუდრო, ვარსკვლავივით შორი, თან ვარსკვლავივით ახლო.
სასიმამროს სახელი? მევლუდი! ამბობენ, კარგი კაციაო. ჰოდა, რომ მივიდეს იმათთან? რა მოხდება, რა იქნება, არ მიიღებენ? რატომ? ხომ დაინიშნა ნაილე? ხომ მისია ნაილე? აბა, რაღა აბრკოლებს. ადათი? ადათების დრო აღარაა. ჯობია, გაბედოს, დაარღვიოს ადათები. მიადგეს მევლუდის სახლს, ეწვიოს ნაილეს და თავი იქ შეაფაროს. აი, ასე ჯობია. ეს ნაღდია.
თუმცა მერისისკენ გაპარულს თუ გამოიჭერენ, უფრო მეტი ეჭვებით იტყვიან, მაგი ნამდვილად თურქეთში აპირებდა გადასვლასო, თურქეთში?..
ეჰ, ტკივილით იგონებდა აბდი თავის მამის ნაამბობს იქაური `ნაქართლი~ ალაგების შესახებ. ძველ ძეგლებს, ძეგლთა ნანგრევებსაც იქ ნაქართლს ეტყვიან ხოლმე. მამამისს სულ ფეხით მოუვლია ართვინი, ყარსი, არდაანი, შავშეთი, მთელი ერუშეთი, მჭელი ჭოროხის ხეობა ფეხით აუვლია თავამდე. რა მიწებია, რა ძეგლებია, რა ხილები ათასწლიანები. ახლა ვის მოახვდენ, ვის გააგონებ, რომ იქ, იმ უცხოეთში ჩვენებურეთიც ბევრია.
მერისში ღამით ააღწია. მევლუდის სახლი სოფლის შუაგულში იდგა, სოფელს ჯერ არ ეძინა. მაგრამ ლოდინისა და მოფარება?მალვის დრო აღარ იყო. გული უბორგავდა, სისხლი მდუღრავდა, _ ეჩქარებოდა, ნაილე დაენახა. დანარჩენი ყველაფერი, ალბათ, თავისთავად გაიწილადებდა. გაირკვეოდა. შინ მევლუდი და ბავშვები დახვდა. მევლუდი შეცბა, ჯერ ვერ იცნო, მერე მოიღუშა, გადელდა. აქ რამ მოგიყვანა, შინ რატომ არა ხარო. აბდი დაიბნა, ეწყინა, ვერ გაეგო, რა ხდებოდა. შეატყო, _ მევლუდი გაჯავრდა, როგორ გაბედა სასიძომ წინ, ჩემთან მოსვლა, მაშინ, როცა ჯერ დანიშნული გოგო, ჩემი ქალიშვილი, წესითა და რიგით, აღდით (ისლამური ჯვრისწერა) და ქორწილით არ წაუყვანიაო.
რა ვქრა, ამფერი იღბლისა დავრჩი, ნუ გამიჯავრდებით, _ საქმე წამიხდაო _ აუხსნა გულისფანცქალით და უდიდესი დაძაბვით აბდიმ.
მევლუდი გაოცებული და გადარეული ახლოს მივიდა, თვალებში ჩააცქერდა.
_ ჭოვ, ქალი მოგიყვაი, დაგიტიე და შენ აქ რაზე მომადექი ახლა, ა?! _ მიახადა აბდის. აბდიმ ვერაფერი გაიგო, გაწითლდა, ბავშვივით აილეწა და ჟამიანივით პირი მოეკუმა, ენა ჩაუვარდა. რას ამბობს ეს კაცი, ქალი მოგიყვანეო? სად, როგორ. სადაა ნეტავ ნაილე? რატომ არსად ჩანს ნაილე? გული გაუსკდა კინაღამ. არადა, კითხვაც კი ვეღარ ხერხდებოდა. რას კითხავ, რას მოთხოვ. კაცი გეუბნება, ქალი, ესე იგი, ჩემ გოგო შენთან გამოვიყვანეო.
-არ მოგწონს ნაილე?! ტიებ ქალს? თქვი დროზე, რომო ან თავი დავიჩეხო და ან შენ გიქნა საქნელი. რა დამმართე, რა წამკიდე, შე, მუდრეგო! მალე ამოღლოღნე რამე პირიდან, თვარა, ჩამევღებ ახლა ყამას (ხანჯალი) და ასე იცოდე!
აქ უკვე სახუმარო საქმე აღარ იყო.
_ ვერ მივხტი, ბაბა! _ პირველად სიცოცხლეში თითქმის უცნობ კაცს მამა, მამიკო დაუძახა. თავადვე ეხამუშა და ეუხერხულა, რაღაცნაირად შეუფერებლადაც მოეჩვენა, რომ მევლუდს, ნაილეს მამს, თვითონაც მამა უწოდა. აბდიმ იმაზე მიანიშნა, რომ ნაილე თავის მეუღლედ მიაჩნია, თავის სიცოცხლედ სჯერა და ამიტომ, მხოლოდ ამიტომ მიმართა, როგორც მამას. თანაც ეს _ ვერ მივხტი, ბაბა~ გულიდან ამომსკდარი სასოწარკვეთილი მუდარაც იყო. მაპატიე, ვერ მიგიხვდი, გამარკვიე, მომეხმარე, მიშველეო. აბა, როგორ წარმოიდგენდა აბდი, რომ...
-ჰაიდან მოხვალ შენ? შინ არ ყოფილხარ?
_ არა! _ დამნაშავესავით შეეპასუხა აბდი.
_ შამოი შინ! შამოი და ვილაპარაკოთ, _ მოკვეთით განუცხადა მევლუდმა. შევიდნენ. სიდედრმა იცნო, მოეხვია. ნაილეს ორი დაც მოგოგმანდნენ, აკოცეს სიძეს, აჩურჩულდნენ, მაგრამ ყველანი აცეტებულ-აბნეულები იყვნენ. არ ელოდნენ ახლა აბდის, ვერ გაეგოთ, რას უნდა მოასწავებდეს მისი ამგვარი მოულოდნელი გამოცხადება. ქალი, სიდედრი, უფრო ზვიადი ჩანდა, შეუდრეკელი და საქმიანი. თავი გაუქნია ქმარს, იქით, მეორე ოთახში გადადით კაცებმა და სათქმელი თქვით, ყოველი გაარკვიეთო.
როგორც მამაკაცები გვერდით ოთახში შეგზავნა, თავად სასიდედროც მალე იმათ შეუერთდა.
აბდიმ თავსგადანახადი მშვიდად, დაწყობილად აუხსნა. მევლუდმაც მომხდარი თანაგრძნობით, მოფერებით გააცნო. ნაილეს თურმე მერისელმა, საკანდელიძის ბიჭმა მოტაცება დაუპირა, სახოს დაეცნენ, მევლუდი ეზოშივე დაეწია, დაატოვებინა, სროლაც მოხდა, შეტაკებაც, გინებაც. გაიქცნენ. ვიცი და ვიცნობ ვინცაა, მაგრამ მე კოლექტივის ბრიგადირად დამაყენეს და არაა ლამაზი რომ ეს შარი გავამწვავო. შევშინდი, ისევ არაფერი მომხდარიყო და ნაილე დეიდამისთან გავაქციე, შენს სოფელში რომაა, იმასთანო, აუხსნა აბდის.
-ხომ იცი, დანიშნული გოგოს შინ ყოლა სახიფათოა მუდამ... გუშინ შენთან უნდა მიეყვანეს ნაილეი. ახლა აღარ ვიცი, რა მოხდებოდა.
_ აჰ! _ შეიკივლა სიდედრმა, _ მევლუდავ, წაი და ეგ ციცაი ისევ შინ მომგვარე, თვარა...
შეკრთა აბდი.
_ აჰა და მეც ნაილეს წასაყვანათ ვარ მოსული... მიჭირს, მარა მთავარი გული და სული.
_ გული და სული! ცარიელი გული და სული რათ უნდა ჩემ გოგოს! ბოხჩა-ნიშანი თუ ხეირიანი არ იქნა, უკანვე წამვაფაცფაცებ! _ მუქარით განაცხადა სასიდედრომ.
აბდიმ თავი ჩაქინდრა. ერთადერთი, რითაც ეწადა `ბოხჩა-ნიშანის~ ყიდვა, მწარე თუთუნი იყო. ისიც გასაყიდად არ გაატანეს, წაართვეს, მუქთად წაიღეს, თავადაც... ახლა კი ცარიელ-ტარიელი დარჩა, სადაა სახსარი, ბოხჩა-ნიშანი იყიდოს? არა და სიდედრი ისეა აფოფრილი...
_ რაცხანა შევძლო, ნენი. აბა, ნაილეს გულს ხომ არ ვატკენ, დევსესხებ, ვიშოვ, მემრე, გამოსულზე (გაზაფხულზე) ორივეი ერთად. დავრგავთ, დავთესავთ. ღმერთით, უკეთესი წელიწადი მექნება. წავალ, ხელს მევიბრუნებ. ვალებს მემრე გევისტუმრებ.
_ იმფერი გოგო გაგატაი და ბოხჩა-ნიშანი, _ ააფეი?! _ ჩაიგმინა ისევ სიდედრმა, _ არა, თავი რაფერ გამოვყო, თვარა _ კი! ერთი კაბის მეტი ააფეი აქს ციცას. მცხვენია, თვარა _ კი! ასე იყო თუ ისე, ნეტაი გამეტანებია იმაზე... იმას, შენი ჭირიმე, ყოლისფერი სკივრში აქვს ჩაკეცილი, ჩაჭახტული, აბა!
ნუთუ ყველა სიდედრი ასე უგულოა? ნუთუ ნაილეც ასეთი იქნება?
კაი, ახლა, აბდი, გული არ გაიტეხო! _ არიგებდა თავს.
შუაღამე გადასულიყო. ადგა. მე წავალო, თქვა. მევლუდი შეწუხდა, დარჩი, დილა იქნება, ხეირი იქნებაო. მაგრამ აბდი აღარ დამჯდარა. წავა, ღამით სიარული სჯობს, ვერავინ დაგინახავს, დილით კი შინ იქნება. იქ თავის სოფელში, ერთ სახლში ნაილე ეგულება. იცის, სჯერა, დარწმუნებულია, ნაილე სულ სხვანაირია, იგი გაუგებს, აპატიებს, მოითმენს, მერე ბოხჩა-ნიშანიც იქნება, მთავარი გული და სულია. სიყვარული. ოჰ, სიზმარივით შორეული, ცასავით სუფთა თვალები, მისი ლეჩაქგადაფრქვეული, ყაჭივით თმა, მისი ყელი, მისი ბაგეები, რომლებიც, ალბათ, ჩურჩულით წარმოთქვამენ იმ სიტყვას, სულს რომ დამღუღრავს, მაგრამ სიცოცხლეს კი გადაარჩენს.
ეზოში მევლუდი დაეწია. აბდი, არ გეწყინოსო. საჯინიბოდან პატარა ტანის შავი ცხენი გამოუშვა, კეხი დაადო (უნაგირი არააო), ავშარა აბდის ხელში შეაჩეჩა. ჰა, შეჯექი და გავარდიო. მერე წამომიყვან ცხენსო. მადლობა, მადლობა! ოჰ, როგორ ამაღლდა ყველაფერი, როგორ იძირება ფსკერზე ყოველი გონჯი. სასიმამრო კაცური კაცი ყოფილა.
წავიდა. ღამის სიჩუმეში ნაცნობ გზაზე ცხენიც ფეხაკრეფით, ფრთხილად, თანაბრად მიაბიჯებდა.
თავის სოფელში თავის სახლს რომ მოადგა, აბდი ცხენიდან ჩამოხტა, დაღლილი ცხენი ცარიელი ახორის კარს გამოაბა გარედან, თივის მომცრო ბოლქვი დაუგდო და კიბეს აუყვა. ცივი, მოწყენილი, საშიში და მიუკარებელი დაუხვდა უკაცრიელი სახლი. სახლიც ადამიანივითაა, გული ტკენს, იჩაგრება, იტანჯება და სევდიანდება მარტოობაში, ახლა, ფეხის ხმაზე გამოიღვიძა თითქოს, კიბე, კედლები ქირიშები აკრიჭინდა, აწკიპინდა, აძიგძიგდა. ეჰ, ებრალებოდა აბდის მარტოხელა სახლი, _ ამას ჩემი ნაილე, რომ იყოს, სულს ჩაუდგამდა, გამოაცოცხლებდა, კერიას გამითბობდა, სარკმელში შუქს ამიკამკამებდა, საკვამურიდან ზეცას ფუტს ააგზავნიდა, რომ იქ, ზეით, ჩემი ყოფნა-გადარჩენის ხებერი (ამბავი) შეიტყონ. ჩანახშირებული მუგუზლები მაინც მიუხოხა ერთიმეორეს, ოდნავ ნაცარიც გაჩხრიკა. კერისთავიდან კვარის მომცრო ნახლეჩი ბწკალი ჩამოიღო, შუაში გატეხა, ორი ნატეხი შეაწყვილა, სანთს გაჰკრა, კვარი ააბრიალა, შეუყენა ჩაშავებულ მუგუზლებს და ცოტა ხანში მშობლიური ოთახი ცეცხლის ენაზე დედასავით ტკბილად ამეტყველდა. გადაქანცული, გადახული სხეული გაუთბა და აბდის იქვე, ცეცხლაპირას, მიეძინა. გათენებამ გამოაკრთო, გამოაღვიძა. წამოიჭრა, თვალები მოისრისა, თავი გამოიფხიზლა, წამში გონებამ განცდილ-გადატანილი განუმეორა, საწუხ-საგანგაშო უფრო მეტი შემოაწვა გულს, ვიდრე სიამე, მაგრამ გათენების მადლმა მაინც თავისი ქნა, _ შიში, ეჭვი, წყენა, უიმედობა სულ დააფრთხო, გაფანტა, რაღაცნაირი მაღალი, ძლიერი და სანდო საყრდენი შეუყენა აბდის. შეჰკრა, გაამაგრა, კაცი თავისთავს დაუბრუნა.
ნაილეს დეიდის სახლი ზევით იყო, სოფლის თავში. ნაილეს დეიდის ქმარი, ფელული, შარშან, ჯუმადღეს, ჯამიკართან მოკლეს. კაცმა მეჩეთის ეზოს გადაღმა რომ ჯორთმანიძის ბოსტანია, აი, იქ ჩასაფრებულმა კაცმა, იმდენ ხალხში, იმდენ მლოცველთა შორის, გამოარჩია ის საწყალი ფელული, ავდესაღებულნი (სალოცავად ხელფეხგანბანილნი) რომ ჯამეში შედიოდნენ, სწორედ მაშინ ამოარჩია, დაუმიზნა, გაისროლა და ზურგიდან პირდაპირ გულში მოარტყა. იმდენი სისხლი და ლეკერტი ამოასკდა, სულ გადაღვარა ქვის მომრგვალებული კიბე, ხალხი შეშინდა, დაფრთხა, გაიფანტა. დარჩა მოკლული კაცი კიბეზე მარტოდ მიგდებული. ხოჯა გარეთ არც გამოსულა. სალოცავად დამდგარი ხალხის თავმოყრას ელოდებოდა, რადგან სროლა აღარ განმეორდა. მლოცველნი გამოიკრიფნენ. მკვდარი გადააბრუნეს, ასწიეს, მოშორებულზე გაიტანეს და მოლზე დაასვენეს `ბისმილით~ მკვლელიც მოინახა. ვიღაცამ თვალი მოჰკრა. გაიჟონა ამბავი. გაიგეს, დაეცნენ. ფანჯრიდან გადახტა, გაქცევა დააპირა. ესროლეს, ჭლიკი მოსტეხეს, შეიპყრეს. ჯაბნიძის ბიჭი იყო თურმე ჯაბნიძეებიდან. უთქვამს: მამაჩემი მოჰკლა ფელულას ძმამ. ოცი წელიწადია მაწვალებს შურისძიებაო. რა მექნა, სისხლი ასაღები მქონდა და ავიღე სისხლიო. ამიტომ ნაილეს დეიდა გამწარებული, გაწიწმატებული, გადილზორებული ქალი იყო. წვრილბაღნებიანი, უკაცო და უვაჟიშვილო ოჯახს მარტო უძღვებოდა. უჭირდა, უმძიმდა. სულ ოხვრა, წყევლა და უჟმური ჩამოსდიოდა ცხვირპირიდან, სულ უკმაყოფილო, უღიმილო, უხასიათო იყო. არავის ერჩოდა, მაგრამ ახლოსაც არავის იკარებდა დასახმარებად, ხელის გასაწოდებლად მოსულსაც უკან გამოაგდებდა. თავი დამანებეთ, არავინ მინდიხართ, არავისი მჯერა, არავის ვენდობიო. მოვკვდები თუ მოვრჩები, ჩემთვის ვიქნებიო.
აბდიმ ეს ყველაფერი კარგად იცოდა, მაგრამ მევლუდის სიტყვებით, სიმამრის კაიკაცობის იმედით შემაგრებული, გაბედულად მიადგა გაუბედურებულ-დაქვრივებულ ქალის ეზოს.
ნაილე უმალვე იცნო. ეზოში, ღარის წყალზე მწვანილს რეცხავდა. გული კინაღამ ამოასკდა აბდის. აი, ნაილემაც გამოიხედა, მოსული დაინახა, მაგრამ მშვიდად გააგრძელა რეცხვა. ნუთუ ვერ იცნო? ეზოში შევიდა, მაგრამ კარაპანში ძაღლმა დაყეფა. შედგა, ოდნავ შეკრთა, დაელოდა, რა მოხდებოდა. ძაღლის ყეფაზე ნაილემ მწვანილი იქვე, ქვაზე დაყარა. სტუმარს გამოეგება. ხალაი (დეიდა) ყანაშიაო, უთხრა მოსულს, ალბათ ვერ მიცნო, _ ფიქრობდა აბდი. ნაილეს ლეჩაქი მხარზე გადავარდნოდა, სახე და თმა ღიად უჩანდა.
-ნაილე, ვერ მიცანი? _ შეევედრა აბდი.
_ ვაიმე! _ შეჰკივლა ქალიშვილმა და ლეჩაქის კალთა წამსვე თავზე გადაიქნია.
_ წუხელი მამაშენთან ავედი. მითხრა, იქ, დეიდასთან გავგზანეო. ვიცი, რაც მოგსვლია, ნაილე, მეწყინა, შევშინდი, მარა არ გავჯავრებულვარ, ვიცი, მაინც ერთადნა ვიყოთ, მე და შენ... ჰოდა, ამვედი შენთან, ნაილე. _ რომ მიუახლოვდა ძაღლი უფრო აყეფდა. ღარიდან წყალიც მწყრალად ჩხრიალებდა. _ ახლა აქ არვინ გვახლავს და გითხრანა რაცხა, ნაილევ. ახლავენა გითხრა.
-ჰო, რანა მითხარი, აბდი, რაი? _ ათრთოლებული, დამფრთხალი და დაძაბული ეკითხებოდა გოგო.
_ უშენოდ ააფერი არ მერგება, ნაილევ. ჯერ ვეფერი მოგიტაი და ასე ფუხარა ვარ, მარა ძაან მიყვარხარ, ნაილევ, ერთად რომ ვიქნებით, მემრე ყველაფერი იქნება, ნაილევ.
_ შენ მეტი არაფერი მინდა. ხალაი (დეიდა) არ იჯება. არ ვქნა, მე. ვეღარ ვძლებ ასე. ხალხმა ენად ამიღო... იმ ოხერმა... ფეხი დამაბიჯა ნამუსზე...
_ არა, ნაილევ, შენი ნამუსი ჩემთვის ვარსკვლავის სხივსავით ხელუხლებელია. ჰო, ასეა.
გოგო ჩაფიქრდა.
_ აბდი, ჩემი უფროსი დის ქმარი, დავითი, ზესოფლელია, ბერიძე, გიცნობს შენ.
_ უფროსი დის ქმარი? ეგ არ ვიცოდი. _ დაინტერესდა აბდი.
_ იმან ჩემი დერდები იცის. ჩემი გაყიდვა უნდებიან ამათ, ვინცხაი ბევრ ბოჩხას და ძვირფას ნიშანს მეიტანს, ვინცხაი ბევრ ფარას დადებს კარიდასამყრელოს, იმას გაატანებენ ჩემ თავს... წადი, ნახე ის, დავითაი, ზესოფლელი, ნახე ისა...
სიტყვა ჩაელია ბაგეებში, იქით-აქეთ მომიათვალიერა ეზო-კარი. ღელავდა.
_ მიიხედა იქით, ე, ხალაი მოდის. ნახე, უთხარი. მე წავალ, თვარა გაჯავრდება, _ მობრუნდა, გარეცხილ მწვანილს ხელი წაავლო. შინ შეიმალა. ქალს გოდრით ლეშხი მოჰქონდა. გადტასთან ჩამოდგა გოდორი. აბდი მაშინვე იცნო, შინ წამოდიო, უთხრა.
_ მე ჩემი სახლიდან გოგოს უაღდოდ და უბოხჩანიშნოდ არ გაგატან!
ჩაუმწარდა აბდის ყველაფერი, ნაილე დეიდის უკან იდგა. იქიდან თანაგრძნობით და წუხილით შეხედავდა ხოლმე.
აჰ, აღდიო? სიყვარულს რად უნდა ხოჯის ლოცვა, _ ოღონდ გული იყოს ნაღდი. _ ამბობდა თავისთვის აბდი.
_ ახლა მაგის ნენეი-ბაბაი მე ვარ! _ თვალებიდან ცეცხლებს აკვესებდა ქალი. აბდიმ თვალი მოავლო ნაილეს და წამოდგა. მართლაც ცოდვაა ნაილე უბოხჩოდ, უნიშნოდ. მეც არ ვიკადრებ ამას. _ ჯიჯგნიდნენ ფიქრები აბდის.
ინგრევა-იპუწკება ყველაფერი. შინ ყოფნა საშიშია, იქნება ეძებენ? ხვალ დუბეში წავა, აიშესთან. ის ხომ დედის მაგიერია? იქნებ შეეხვეწოს ნაილეს დედას, დაითანხმოს და წამლაყვანიოს ნაილე. ბოხჩა და ნიშანი მერე იყოს. ქალი კერასთან დასვას, სახლ-კარი ჩააბაროს. მერე ვერც ეს ქვეყანა, ვერც მტერ-მოყვარე, ვერც ვალები, ვერც სიფუხრე ვეღარ შეაშინებს. ბოლოს და ბოლოს ხმელ თუთუნს ისესხებს, დაჭრის, ჩაალაგებს ჭირთებად და ერთხელ კიდევ წავა ბათუმში. ტყე-ტყე ივლის, მთა-მთა, შემოვლით ივლის, რომ ვეღარ ჩამოართვან, ვეღარ დაიჭირონ. შემოდგომაა, სიჩქარე სჭირდება. მთებზეც თოვლი დაწვება. მერე ზეიდან ვეღარ გადავა.
მევლუდის ცხენი ახორში შეიყვანა, ბაგაში თივა ჩაუყარა და იქვე მიაბა. რაღა გაათენებს ამ ღამეს? მარტოობავ, შენი ჯანი გავარდეს! სიღარიბევ, შენი ჯანი გავარდეს! ჭრაქი აანთო. სექვეზე წამოგორდა. საიდანღაც, გარედან, მსუბუქი ხმა მოესმა, ფეხის ხმა. იგი თითქოს კიბეზე ამოცოცდა. აი, კარი იღება თითქოს, თავადაც წამოდგა, გული გონჯად აბაგუნდა. ვინაა? მილიციამ ხომ არ მოაკითხა? აბა, ეგენი რას მოგასვენებენ, ვინ დაივიწყებს და გაპატიებს... დერეფანი ვიღაცამ გამოიარა. გაბედულად დაიძრა აბდი შესახვედრად. ჯანდაბას, _ ჩაბარდება. მოხდეს, რაც ბედს დაუწერია. ახლა აქედან გაქცევა ყველაფრის დაღუპვა იქნება. თავგამეტებულად, ჯიქურ გააღო კარი და მკვეთრად გადადგა ნაბიჯი, რომ ვაჟკაცური თავგანწირვით ჩაბარებოდა იმას, ვინც მოვიდა.
-ჩემით ჩამველი... არ დამზრახო აბდი,_ ბინდბუნდში გაიჩუჩუნა ნაილემ. აბდიმ ხმაც ვერ გაიღო, წამით ისე გაითიშა, ისე ემძიმე ეს, თითქოს ნაილეს მოსვლას მილიციის მოსვლა ერჩივნა, თუმცა მალე უხილავი ძალა შეიჭრა ძარღვებში. კაცი მთლიანად შეიცვალა, ბედნიერების სიახლოვე აგრძნობინა. მძლავრი ხელი აბდიმ გოგოს მოხვია და ჭრაქიან ოთახში შეიყვანა. ნაილემ პატარა ბოხჩა სექვეზე დადო, ლეჩაქი შემოიძრო და შუა ოთახში გაჩერდა.
-მკვდარს თუ გამიტანებენ აქედან, თვარა, ცოცხალი აქედან აღარ წავალ. _ აქვითინდა ქალი. _ შენ რომ წამოდი, ვინცხა კაცები მოვიდენ. მაგიო _ შენზე უთხრა დეიდამ, _ იმფრათ გაფხეკილი ფუხარაა, მაგას ქალი რათ უნდაო. ამასო, _ ჩემზე უთხრა, _ მე რავარც მინდა ისევ გავათხოვებო. მომიტანონ მოსატანი რაცაა და საქმეს მე ვეპატრონებიო, _ არა, აბდი, მე არ მინდა მაგათი ქონება, არა! ავდგეთ და წევდეთ ზესოფელში, ჩემ დასთარ დევმალოთ. ჩემი სიძე, დავითაი, სხვანაირია, იმას ვენდობი... თვარა, იცოდე, ახლა ელბეთ აქ ჩამოვარდება ხალაი და გადაწვავს.
-არსად მე არ წავალ! შენ თუ მეყოლები, ფეიღამბერიც (მოციქული) ვერ მომერევა.
_ ვეღარ მოითმინა, წაიწია, ნაილეს ჩაეხუტა, მადლობა ღმერთს, სიბნელე იყო, _ ქალი აბდის თვალებზე კურცხალს ვერ დაინახავდა. შუაღამე იქნებოდა, როცა კვარის მაშხალებით მართლაც ჩამოყაიმეთდა ნაილეს დეიდა. იკივლა, შეიცხადა, ეს რა წამკიდე, შე უნამუსოო, _ ლანძღა ნაილე. მეზობლები შეყარა. მართლაც სახლის გადაწვა მოინდომა. მაშხალები მიანთო, მიაყარა კედლის ძირებს. მაგრამ შეკოჭეს, გააჩუმეს, გააძევეს ეზოდან. ყველაფერი ნაილემ აიღო თავზე. აბდის კი მაინც დაემუქრა ქვრივი. დილას მილიციაში ჩავალ, გოგო მომტაცა-მეთქი, გიჩივლებო. ამნაირი საჩივარი მაკლია სწორედო, მწარედ გაიფიქრა აბდიმ.
და... ის დღე იყო სწორედ, აბდი ტაია რომ ჩვენთან ამოვიდა, მამაჩემს უარი არ უთქვამს თამბაქოს სესხებაზე. მთელი წლის ნახმობი, რაც იყო, მოხვეტეს, დადემეთეს (ფოთლების კონებად დაწყობა-შეკვრა), აბდიმ ტომარაში ჩატკეპნა. ბაზრით ზურგზე მოსაკიდი სახელოები გაუკეთა და დედაჩემს შეეხვეწა:
_ აიშევ, რაცხაფერ უნდა წამყვე. ნაილესთან შენნა დარჩე.
_ შენი შინავრობა ახლა სადმე გიმიშვებს, აბდი? _ ამოიოხრა დედაჩემმა. მამას ესმოდა იმათი საუბარი, მაგრამ აბდისკენ არ იყურებოდა.
ბოლოს ისევ მამაჩემმა გადაწყვიტა.
_ ადე ახლა, ადე, გო! წეიყვაი ბაღვიც და წაყე კაცს. რათ უნდა ახლა მაგას ამდენი ყიყინი. ხედავ, უჭირს, ხომ?
ეს სიტყვა უკვე კანონი იყო ყველასათვის.
ცოტა წევიძინეთ და შუაღამეზე ავდექით. საღამოს ჩამბალი ქალამანი, ძილ-მღვიძარეს ღაზლის წინდებზე ამომაცვა დედაჩემმა და, ბნელში, ცეცებით გავყევი უფროსებს. მივდიოდი და თან მეძინებოდა. ჩვენი სოფელი რომ გავიარეთ, მერე სულ უცნობი გზა იყო. ამიტომ ბნელში ვერაფერს ვხედავდი, ვერც მახსოვრობით ვარკვევდი, სად დამებიჯებინა ფეხი. ბრმასავით მხოლოდ დედის სიარულზე ვიყავი მინდობილი, მზე არც იყო ამოწვერილი, აბდის სახლს რომ მივადექით ნაილეს ეღვიძა, მაგრამ კარი ჩაკეტილი ჰქონდა. გააღო, დედაჩემი არ იცნობდა, მაგრამ დანახვისთანავე მოეხვია. აბდი აათვალიერა ნაილემ, მეც მაკოცა და, რატომღაც გულამომჯდარმა ოხვრა დაიწყო.
დედაჩემი შეეხვეწა:
_ აყ, არ ვარგა, წაყურდი, რძალო. სიხარულია, შენ ტირი. _ ნაილემ აბდი გვერდზე გაიყვანა, რაღაცა უთხრა, მერე ბავშვივით გაეღიმა.
_ რაცხა დასიზმრებია და... _ განმარტა აბდიმ და გადაიზარხარა, ნაილესათვის სიზმრის შიში რომ გაეფანტა.
ვიღაცისაგან აბდიმ თუთუნის დასაჭნავი _ ჰავანი ითხოვა, გამართა და ჭრაც გააჩაღა. საღამოს ნაილე დედაჩემს ემუდარებოდა:
_ არ გაუშვა ძმა, გლახა სიზმარი მაქ ნახული, თუთუნი, თუთუნი, სულ ხომ არაა კაი თუთუნის ნახვა? მემრე, ეგ ზეიდან აპირებს, ბეთლემიდან აპირებს,
დედა ჩაფიქრდა, რაღაცა ენიშნა, მაგრამ აბდის გადაწყვეტილებას როგორღა შეცვლიდა.
მეორე დღეს ზესოფლელი დავითიც ამოვიდა. ქვისლები მეზობელ ოთახში გავიდნენ. მეც თან წავყევი. არ გამჯავრებიან. იფიქრეს, ბაღანა მაინც რას მიხვდებაო.
დავითმა უთხრა, თუთუნი ვერც მე გავყიდე, არ გამიშვა მილიციამო. ზემოდან, ბეთლემიდან, მეც წამოვალ, ერთად უფრო გადავალთო.
დაჭრილი თუთუნი აბდიმ ფიცრით მოჭედილ ყუთში ჩააწყო, შეჭედა, შეკრა და საზურგე სახელურებიც მიაბა. ნუ ღელავ, ნუ გეშინია, ჩემ ნაილეო, ეხვეწებოდა აბდი, ამას მე კარგად გავყიდი. პაპიროსს არ წევს ჩვენებური კაცი, ჩვენებურს ჩვენებური თუთუნით შეხვეული ძიგარა ურჩევნიაო. ჰოდა, რადგან ბათუმისკენ თუთუნს არ უშვებენ, რადგან გზა გადაკეტილია, ბაზარი ალბათ ცარიელია. მე კი ზეგნიდან წავალ, ვერავინ დამიჭერს, ძვირათ გავყიდი, ფარას ლომად ავიღებ, ბოხჩა-ნიშანს ამოგიტან და მერე ქორწილსაც ჩავაზუზუნებთო.
აბა, მე და შენ, ნეფე-დედოფალი ხომ უნდა დავწუწდეთ ჩვენს ქორწილზე? მტერს თვალი დაევსოს, მოყვარემ კი იხაროსო, ასე ხუთ-ექვს დღეში ამოვალო. ნუ გეშინიაო.
ნაილე კი, არ ვიცი რატომ, სულ ტიროდა, ტიროდა. ჟეჟაჩემი აწყნარებდა, _ ნუ დაუბედებ ტირილსაო. ძმის დაბრუნებამდე მარტო არ დაგტოვებ, აგერ ჩემი შუქრი და მე შენთან ვიქნებითო.
ბოლოს, რძალმა ძალ-ღონე მოიკრიბა, გამაგრდა, ნამტირალევ სახეზე ცოტ-ცოტათი ღიმილით მოეფინა, კაი, აბდი, წადი. ღმერთმა ხეირი მოგცეს და სიკეთეო, დალოცა. ნავახშმევი იყო, ბნელოდა გარეთ. ოდნავ წვიმდა. ციოდა. ტვირთაკიდებული აბდი სახლიდან გავიდა.
დილა რომ გათენდა, მახსოვს, ისევ მაგრად წვიმდა. მგონი წვიმაში ალაგ-ალაგ თოვლის ფანტელებიც გამოერეოდა ხოლმე მეჩხერად.
ხუთი დღე მშვიდად გავიდა, ქალები სახლ-კარს ალაგებდნენ. საზამთროდ მოსავალს ანაწილებდნენ, მე სოფლის ბავშვებს დავუახლოვდი, სათამაშოდ იმ უბანში, დედაჩემის უფროსი ძმის შვილებთან და ბადიშებთან დავდიოდი. დედის უფროსი ძმა, ფემიში, საღამოობით ჩვენთან შემოივლიდა. მხარბეჭიანი, რიხრიხა კაცი იყო, გაუჩერებლად ლაპარაკობდა, ისეთი ხმამაღალი ლაპარაკი იცოდა, ეზოში ისმოდა ყველაფერი. გუშინ პარტიაში მიმიღესო, ერთ საღამოს მიახარა დედაჩემს. მეუბნებიან, ამ კოლექტივის თავმჯდომარედ აგირჩიოთ უნდაო. კი, მარა წერა-კითხვა რომ არ იციო? _ ეკითხებოდა დედა. წერა-კითხვა ჩვენში მარტო ბაღნებმა იციან. ამხელა სოფელს ბაღანას ხომ არ ჩააბარებენო, გრიალებდა ფემიში. ყანა-ბაღის გაძღოლას წერა-კითხვა კი არა, მარჯვენა და ჭკუა უნდაო, იჭექა ფემიში ბიძამ და თან ისე ხმამაღლა გადაიხარხარა, მე ეზოში თამაში მივატოვე, შინ შემოვვარდი, _ შევშინდი, ხომ არ მოხდა-მეთქი რამე.
ასე ნელ-ნელა დღეები დღეებს ცვლიდნენ. აბდი ტაიას ხსენება უფრო და უფრო გახშირდა. აბა, დღეს მოვა, აბა, ხვალო. ნენეს შფოთი და ნერვიულობა დაეტყო. ეს, რა თქმა უნდა, საკუთარ შინაურობაზე დარდითაც იყო გამოწვეული. სულ იმეორებდა, მერთაზაი და ფადიმეი ნეტაი რას ირჯებიან, ჩემი კაცი (მამაჩემი) მარტვაი ალბათ დილხორდებაო. დუბეში, თავისი სახლი მოენატრა. მეც გამიხშირდა ჩემი ეზო-კარის მოჩვენებები. დუბელი ბაღნები მესიზმრებოდნენ. თენდებოდა, ღამდებოდა, აბდი ტაია კი არა და არ ჩანდა.
ფემიშმაც უფრო უმატა ჩვენთან შემოვლას, დაჯდებოდა, ანგარიშობდა, _ დღეებს გამოითვლიდა, იმდენი იქით, ამდენი აქეთ, ამდენი კი იქ, ბაზარში დასჭირდებოდაო. სულ რაღაც ისეთი ვარაუდები და დასკვნები გამოჰყავდა, ქალები დაიმედებული რჩებოდნენ. მგონი მეთხუთმეტე დღეს ნაილეს ზემოსოფლელი და გვესტუმრა. დები ერთად, მარტონი გამოიკეტნენ, რაღაცეები იჩურჩულეს დიდხანს, ბოლოს დედაჩემიც შეუერთდა. მე გავჯავრდი, კარს დავუწყე ჯაჯგური. გამოგვიარა ფემიშ ტაიამ, ახალი ამბები იკითხა, და თქვა:
-ხვალნა წევდე ბათუმში, ჩავალ, მოვიკითხავ. ჰად უნდა იყოს, არ ვიცი. კარტს არ თამაშობდა, რომ რაცხა გლახა იფიქრო კაცმა, _ ნაილესკენ გაიხედა. _ რძალო, ნუ გეშინია, ჩავალ, ვნახავ და გამოვდენი შინისკენ.
მე მხოლოდ მეორე დღეს, დილით მოვკარი ყური დედაჩემის და ნაილეს საუბარში, რომ ღამით მილიციელი მოსულა. აბდი სად არიო უკითხავს, დედაჩემს უპასუხნია, აბდი ტყეშია სანადიროდო. ამ მოკითხვამ ახალი შიში და მოახლოებული უბედურება გვაგრძნობინა თითქოს.
სამი დღეც გაძვრა ამასობაში. ფემიში დაბრუნდა, უხასიათო იყო. იქ არავის დაუნახავსო. ელბეთ ოზურგეთში წაიღეს თუთუნი გასაყიდად, იქ უკეთესად იყიდებაო. მთებში უკვე დიდი თოვლია, ახლა, ქვეიდან, დიდი გზით ამოვლიანო. ხელი გაცლილი ექნებიან, რაღა ენაღვლებიან, ვიღან დეიჭირავსო, ოზურგეთში აღარ წევედი. რაღა საჭიროა ძებნა, _ ნაღდია, იქ არიან... მეც ამდენი ვახტი (დრო) არ მქონდა. შარი ვტეხე, თავმჯდომარე გავხდი, რაიკომის გარეშე ჰადმე ვეღარ წავალო.
მე ჩემი ბაღნური ჭკვითაც ვატყობდი, _ იმდენს ლაპარაკობდა, თავმჯდომარე ქალებზე მეტად იყო შეწუხებული და შეშინებული.
ერთ დილას დედაჩემი ნაილეს ეუბნება:
_ რძალო, ერთინა ევრბინო დუბეში, ჩემი შინაი ვნახონა. და ჩამავალ ისევ ხვალ. _ წამიჭირა ხელი მაჯაში და გავუყევით გზას. მამაჩემი თითქმის გადარეული დაგვხვდა.
აგინა და აგინა დედაჩემს.
მაგრამ საღამოს აბდის გამო დარდებმა მამაჩემიც დააფიქრა და დააღონა, მეორე დღეს თავადაც მოლბა, მოტყდა, _ დედას გამოუჭყიტინა ფრთხილად.
_ ადე აბა და წაი, რაღას უყურებ, ახალი ქალი მარტვაია...
წამიჭირა მაჯაში ხელი დედაჩემმა და ახლა ისევ ქვევით დავეშვით თავდაღმართებში.
ასე ამგვარად, ზუსტად თვენახევარი გადაიკოჭა. ფემიშმა ოზურგეთიც მოინახულა. ბათუმი, ჩაქვი, ქობულეთი, კახაბერი, გონიო, მახინჯაური და სხვა სოფლებიც მოიარეს, მოიკითხეს, აქ ხომ არ გაუვლიათ აბდისა და დავითს, ორ ახალგაზრდას, ამდაგვარად ჩაცმულ-დახურულებს, ამნაირ მოსიტყვე-მოუბართ, ზემოურებს, ზურგზე ჭვირაკიდულებს, ან უჭირთოებს. ნაყიდ რამერუმეებითო. არა, არავინ არაფერი იცის. არ დაუნახავთ, არ გაუგონიათ.
ჩაქვის წყლის ხეობაში თოვლი დამდნარიყო. ფერდობ-გორები შემშრალიყო. ფემიშმა ორი-სამი სოფლელი წაიყვანა ჩაქვისთავში. იქ, დაყოლებაზე, გათოვებამდე, ვინმე ორ კაცს ხომ არ ჩაუვლია, ან ვინმესთან ღამე ხომ არ გაუთევია? არა, არ იციან, არ დაუნახავთ, ყველა, დიდი თუ პატარა ასე პასუხობს, აბა, რაშია საქმე, რა მოხდა, სად წასულან. მიწამ ჩაყლაპა?
ერთ დილაზე ფემიში შემობაგუნდა, სახლი ააზანზარა იმისმა ბარაქიანმა ნაბიჯებმა.
_ აიშევ, ვეღარ მაქ საქმე კარქათ. თავმჯდომარეობიდან გამომაგდეს. პარტიაშიც რას მიზამენ ვინ იცის. შენაო სულ აღმა-დაღმა დაეხეტებიო. აჰა, გამოსული დგება, შენ კი ერთი გლეხიც ჯერ ყანაში არ გიგიყვანიაო... რა ვქნა, აიშევ, ამ აბდიმ მეცნა დამკარქოს, _ იტკიცა შუბლში ხელი, ჩაქინდრა თავი, ჩაიგმინა და თავი გააქ-გამოაქნია.
არც ერთს ენა არ ამოუღია. იჯდნენ ისე დაღვრემილ-თავჩაკიდებულები. ადგა ბოლოს ფემიშ ბიძია და უსიტყვოდ გავიდა. დედა გაჰყვა. არა უთქვამს რა, ისე გაჰყვა. იქ, ეზოში, ხეს მიეყუდა, მგონი ტირილს მალავდა, ნაილეც თავის ოთახიდან არ გამოდიოდა. იქ იმალებოდა, იქ ჩუმად ტიროდა. ასე, დედაჩემი ცალკე ტიროდა, ნაილე _ ცალკე. მგონი ერთმანეთს ცრემლებს უმალავდნენ. დედას სულ ამოუწითლდა გუგები, მოეშვა, თვალის უპეები, დაუნაოჭდა ლოყები. იმ ორ თვეში სულ დაბერდა დედაჩემი. ჩემი ალერსიც აღარ შეეძლო. ისე, ცივ ხელს ხელზე მომიჭერდა, თითქოს ამით მეუბნებოდა, რა გიყო, შვილო, შენ მყავხარ... იმას რა ეშველება, ვინც არსად აღარააო.
დრო შეუმჩნევლად მიიპარებოდა, მზემ თანდათან აკრიფა მთებზე თეთრი თოვლები, ხეებს კვირტები დაუბერა, დაუხეთქა, ტყეები ჭრელ-ჭრულ სამოსლებში გამოაწყო. გზისპირებზე, მწვანე, ლორთქო ბალახები წამოვარდა, ყანები გადაიხნა-გადაიფარცხა. ჩიტები შარშანდულად ჭიკჭიკებდნენ. ბუნება ყველაფერს შარშანდელს იმეორებდა. ბუნებამ ყველაფერი შარშანდელი გაზაფხულისა დაიბრუნა, მხოლოდ აბდი ვეღარ დააბრუნა.
ფერი წაერთვა ნაილეს ლოყებს. ქალი უღიმილო, უხალისო, უსიცოცხლო გახდა. დეიდამისი აღარ ჩამოსულა, აღარც ბოხჩას ითხოვდა, აღარც ნიშანს. ერთადერთი ჩითის კაბა ნაილეს ტანზე შემოადნა. ნენემ ერთი თვის დაძველებული, გაცვეთილ-გათხელებული ოქროს რგოლის ბეჭედი წაიძრო და ნაილეს შუათითზე წამოაცვა. ეს იყო და ეს მისი მთელი მორთულობა.
ფემიში და მისი ამალა მორიგი ექსპედიციიდან საბოლოოდ გულგატეხილი დაბრუნდნენ. ჩაქვისთავში ასეთი კაცები არც ავლილი, არც ჩავლილი არავის უნახავს.
მახსოვს, ფემიშ ტაიამ რაღაც ბედვაზე თუ ფეტვაზე ილაპარაკა დიდხანს, რა იყო ის _ ბედვა? იგი დედას დაახლოებით ასე ეუბნებოდა. ჩაქვისთავში მეჩეთში მოლას ვთხოვეთ მოეწყო ბედვა (შეჩვენება, განკიცხვა, წყევლა). იმიტომ რომ ეჭვები გაჩნდა, ხომ არავინ ჩაიდინა ცოდვა. გაქურდვის მიზნით მკვლელობა ხომ არ მოხდა?
დედაჩემმა იცოდა, რაც იყო ბედვა. ნაილე გვერდით მოიჯდინეს, რომ დაწვრილებით მოესმინა ფემიშესაგან თქმული. ის კი, მისი აზრით, ჩუმად, მაგრამ სინამდვილეში თითქმის ყვირილით ლაპარაკობდა: მთელი ჩაქვისწყლის ხევის ხალხი (მხოლოდ კაცები, რა თქმა უნდა), შეიყარა ჯამეში. ბედვაზე ყველა უნდა მოვიდეს, თუ ვინმე დააკლდა, იმაზე იქნება ეჭვი აღებული და მთელი წყევლა იმის თავზე დატრიალდება.
ფემიში ქალებს უხსნიდა, რომ ბედვაზე მოლამ არა გაუგებარ არაბულზე, არამედ ჩვენებურად, ქართულ ენაზე, თქვა საწყევარი სიტყვები და სუყველას ამინი აძახებინაო. მეჩეთში შესულნი დამუხლულები სხედან, ისმენენ მოლას მიერ წარმოთქმულ ბედვას: ვინაც იცის აბდის და დავითის ბედისწერა, ვინც ხელი ჰყო, ან თვალით იხილა, ან მათზე ბურით ისმინა და ვინც მალავს, გამჩენელმა ღმერთმა ფესვიანა ამოგლიჯოს იმის ოჯახი, იგი ატიროს შვილებზე, სახლ-კარზე, მიწა-წყალზე, წარსულზე, მომავალზე, საყვარელ-სანატრელზე, სასიკეთო-სასიხარულოზე, მერე ის ნატირალი თვალებიც დაუვსოს და უქონელი, უშვილძირო, უენო, უყურო, უთვალო, უახლობელო, ვითარცა ცოცხალი მკვდარი, არავის სანდომარი, არავის შესაბრალი, არავის მიერ კაცად ჩათვლილი, პარტახი და ობოლი დადიოდეს, რათა თავის საკუთარ სიკვდილს ხედავდეს, მაგრამ ის სიკვდილიც არ მოდიოდეს, სიკვდილიც იგვიანებდეს, რომ იმან, იმ ცოდვიანმა, უფრო მეტად იწვალოს და იტანჯოს. ასრულდეს ჩვენთან გულთა ღაღადი. ღმერთო ერთო, ალაჰო, გამჩენელო!
დამსწრენი ერთად, უკლებლად ყველანი, ამოიძახებენ _ აამინ! ერთმანეთს შეხედავენ, ერთმანეთს ამოწმებენ, ერთმანეთს უსმენენ. თუ ვინმემ არ ამოთქვა ამინ, ან სხვანაირად, საეჭვოდ მოიქცა, იმას საზოგადოების წინ გაათრევენ და ჩათვლიან დამნაშავედ. ხოლო თუ საწყევარები მოისმინა, გინდაც ურწმუნო კაცი იყოს, ვერ აიტანს, ვერ გაუძლებს. გამოტყლება, თავისით, გამოიჭრება იმ ბრბოდან გარეთ და დაიყვირებს, _ შეჩერდით, გაჩუმდით, _ მე ვარ დამნაშავეო. მაგრამ, _ ამბობდა ფემიშ ტაია, _ არ მოხდა ამფერი რამე, არავინ სიტყვაც არ დაძრა, ამიტომ იმ ბედვის მერე უფრო ღრმა საგონებელში ჩავცვივდითო.
ერთხელ კი დედაჩემმა ძმას გაუმხილა, ნაილემ შემომჩივლა, ფეხმძიმედ ვარო. ფემიშმა თავი ჩაღუნა, მეგონა, ეს სასიხარულო იყო, იმათ კი რატომღაც მოიწყინეს.
ზაფხულის პაპანაქება იდგა. ვერ ვიტყვი, რომელი თვე იქნებოდა, მახსოვს კი, _ სიმინდებს პატარა ტაროები ესხათ, ალაგ-ჭყინტიც მოიტეხებოდა. სასელა მსხლები მოსულიყო. ზეგან ალაგებში ნაგვიანევი ბლები ჯერ კიდევ მოიცეცებოდა აქა-იქ.
ადესას მტევნები ზოგან შეწითლებულიყო. დედაჩემი და მე, ორჯერ კიდევ ავედით დუბეში, მოვინახულეთ ჩვენი სახლობა, ბოსტანი, ყანა. მამაჩემი ჭირვეული, ბეზღიანი და მყვირალა გამხდარიყო. ეჩხუბა დედაჩემს, რამდენხანს შეიძლება იქ იყო, შენი ოჯახი აღარ გახსოვსო? დედა მხოლოდ ქვითინითა და ცრემლის ხოცვით პასუხობდა, _ სიტყვას ვერ გაიგონებდი, მე, იმ წედიწადს, სექტემბრის პირველიდან, სკოლაშიც და მედრესეშიც უნდა მევლო. ასე იქცეოდა ყველა. ასე იყვნენ შეთანხმებული მთავრობა და ხოჯა. სკოლა დიდი წინააღმდეგობების ვითარებაში დაარსდა. ხოჯა-მოლები წინააღმდეგი იყვნენ, სოფელში ქართული სკოლები გაეხსნათ. ისინი ღამ-ღამე ჩამოივლიდნენ მოსახლეებს და საშინელ სურათს უხატავდნენ. აშინებდნენ მორწმუნე გლეხებს, თუ ბავშვი სკოლაში გაუშვით, ის გაგიაურდება, მუსლიმანობას გაუდგება და ოჯახი ცოდვიანი შეიქნებაო. ცოდვიან ოჯახს ღმერთი გაწირავს. ყველა უბედურება თავს დაგატყდებათ, რომ აღარაფერი ვთქვათ იმაზე, საიქიოში უსათუოდ ჯეჰენებში (ჯოჯოხეთი) დარუჯვა მოგელითო. სკოლის წიგნებში ისეთი რამეები წერია, იგი მუსლიმანს არ წარმოეთქმება, იმისი ერთხელ წაკითხვა და ზეპირი განმეორება ასი წლის ნალოც-ნაკურთხს გადახოცავს-გადარეცხავსო. ტკივილით ეწურეხებოდათ გულები პატარებს, _ ძალიან უნდოდათ სოფლის ბავშვებს სკოლა, სწავლა, რაც მთავარია, მათ ხიბლავდა იმის საოცარი შეგნება, რომ წიგნში მათთვის გასაგებ მშობელ ენაზე, სოფლის გლეხების სალაპარაკო სიტყვებით, იქნებოდა მოთხრობილი ყველაფერზე და ყველაფერი. მედრესეში კი მხოლოდ არაბულად ეზბერაი (ზეპირად) ამეორებინებდნენ და, საბოლოოდ, `აზუბრებინებდნენ~ ლოცვისთავებს. ამასთან ერთად, მეორე, მესამე წელიწადს უკვე იწყებოდა არაბული წერა-კითხვის სწავლება. თუმცა, იშვიათად ვინმეს ცოდნოდა ეს წერა-კითხვა.
-ნენი, _შევჩივლე, _ რამდენი დღე დარჩა სკოლამდე? მე ხომ წლეულს წევალ სკოლაში, ნენი?
_ ჰო, შვილო.
_ მემრე, აქ რომ ვართ, რაფრათ წევალ?
_ ჩემი ძმა დაბრუნდება და წავალთ, შვილო.
_ რომ არ ბრუნდება?
ნაილე მეორე ოთახში იყო. იქ ფართო ხმელ სექვეზე აუბარგველი ეგდო ლოგინი. ვიცოდი, იმ ლოგინში რამდენიმე ღამეს ერთად იწვნენ აბდი და ნაილე. კარგად არ მესმოდა, თუ რას ნიშნავდა ორი მოზრდილი ადამიანის ერთად წოლა, მაგრამ უკვე კარგად ვიცოდი მათი სიყვარულისა. მე მათი სიყვარული მიყვარდა.
სიკვდილის ხსენება ძალიან გახშირდა... რა ვიცოდი მაშინ, რომ ერთი ხნის გავლის მერე სიკვდილს მეც გავიცნობდი. სიცხეში სოფლის ბაღნები საცურაოდ მდინარეზე გავიპარენით. არ ვიკადრე ბლაყვურად კლდის ფერდზე ჯდომა. მივბაძე სხვებს, _ მეც ვისკუპე და ადუღებულ მომბრუნავში ჩავეშვი. როგორც სხვები იქცეოდნენ, მეც ისე მოვიქეცი. მივიქნ-მოვიქნიე ხელ-ფეხი, მაგრამ ავად მომექცა ტალღა, მიმაბრუნა-მომაბრუნა და ჩამაყურყუმალა. შევშინდი, ყვირილი ვერ მოვახერხე, ყვირილისთვის დაფჩენილ ხახაში ხრიალით ჩაეშვა მდინარე და სული დამიგუბა. აი, ძირს, ხრეშიან ფსკერს თვალით ვხედავ. საშინელი ძალით ფეხი დავკარი და საკუთარი თავი მაღლა ამოვისროლე, რომ ერთხელ ზემოთ ამოვმძრალიყავი, მეყვირა, მიშველეთ-მეთქი, ან ისე დაენახათ ჩემი თავი, მართლაც, წყლის ზედაპირზე შხუილით ამოვიჭერი, წამით თვალი მოვკარი ბიჭებს. ისინი თითქოს სიციცლითა და ხელების ქნევით შემხვდნენ. მომეჩვენა, რომ ჩემი სიკვდილი უხაროდათ, სეირობდნენ, ან ეგონათ, ვთამაშობდი. ფსკერისკენ რომ მეორედ წავედი, საშინელმა ფიქრმა დამზარა: ეს უკვე საბოლოოა. რა დამემართა, როგორ ვერავის ვერაფერი გავაგონე, რა უკვალოდ ვიღუპები? თუმცა, იქნებ ერთხელ კიდევ ვცადო თავის შველა? მაგრამ ფსკერზე ფეხის დაკარებამდე, მგონი, ბედისწერას ჩავბარდი. თეთრი სფეროები ხარხარითა და გუგუნით თვალწინ აღმა არბოდნენ. წამი და... ვხედავ, დედაჩემი ეზოში გამოიჭრა თავში ხელებისცემით და კივილით. მე კი. მხრებზე გამოდებული, რამდენიმე ბიჭმა ჭიშკარში შემიტანა... რა ვქნა, მეტი ძალა აღარაა, აღარაა! ფეხის ცერი ქვის წვერს შეეხო, ფეხის ცერით, უკანასკნელი იმედის საყრდენით, ერთხელაც საკუთარი სხეული ზევით ავიბიძგე.
თმაში ჩავლება. გათრევა. ნაპირი. ქვიშა. სილა.
წყლის დაღვრა ცხვირ-პირიდან... თავსგადანახადი არ უნდა გამხელილიყო, მაგრამ ვიღაცამ გამცა. დედამ გაიგო, რაც დამემართა ძნეოად ითქმება ახლა...
აგვისტოს სიცხეში ფემიში, დილით, შემობრუნდა ოდაში.
_ აიშევ, ქედაში კაცმა მითხრა, აბდი და დავითი ბათუმის ბაზარში ვნახეო.
_ როის? _ აქოშინდა დედაჩემი.
_ როის და გასულში... ეგ თუ სტორია, მაშინ აქეთ წამოსულები... არ ვიცი. დევკარქე კაცი და ესაა.
_ ელბეთ ნაყიდები მოქონდენ და ელბეთ ვინცხეებმა... მარა ბეთლემიდან რაღატომ?...
ელბეთ შეშინდნენ, გზაზე მილიციამ არ გვკითხოს, რაით იყიდეთ ეს საქონელიო და წამოვდენ ტყე-ტყე... მარა, აიშევ, შენ და მე ვიცოდეთ. ერთმა მითხრა, აბდი და დავითი დაჭერილები არიან. ტყეში დაუჭერიათ. ელბეთ საზღვარზე გადაპარვა დეებრალათო.
ეზოდან ვიღაცამ დამიძახა. ფემიშეს ეძახოდნენ, თავისი ფართო და მძიმე ნაბიჯებით გაიარა დერეფანი .ჩვენც თან წავყევით.
_ ფემიშ ბიძავ! _ მიმართა ბიჭმა, რომელსაც მხარზე თოფი ეკიდა, ხელში გარგანი ეჭირა, ორი მასავით ჭყაპი (უმწიფარი) ბიჭი უკან გამდგარიყო. _ ზეგნიდან, ბეთლემიდან, გამოვქეცით.ფემიშ ბიძავ, დღეს ტყეში ხარებს ვაძვებდით და ერთმა უცბად საშინელი ბღავილი ატეხა. ჰოდა, გევქეცით რაშია საქმეო, გაგვიკვირდა. ბერ წიფელასთან კაცის ძვლები ეყარა. ხარი წინა ფეხით მიწას თხრიდა, ბღაოდა საცოდავად... ქვეით გამევექეცით.
ჩაფიქრდა ფემიში.
_ კაცებს წევყვან და წევალ. _ უკან აღარ მობრუნებულა. აღმართს შეუდგა. ბიჭებიც ეზოდან გაიკრიბნენ. დედა ნაილესთან შევიდა. ქალი ჯერ არ ამდგარიყო, ჯერ ისევ ლოგინზე იწვა. მალე დაბნეული დედაჩემი უკანვე გამობაჩაჩდა და შემომაშტერდა.
_ რანდ იქნას, ქალს მუცელი ატკივდა, _ მერე მითხრა, _ შინ იყავი, არსად გახვიდეო. წავალ _ ვინმეს მოვნახავ, ბებიაქალია საჭიროო. ბებია-ქალი რას ნიშნავდა, არ ვიცოდი, მაგრამ აღარაფერი ვკითხე, _ იმდენს კი მივხვდი, რომ ეს ყველაფერი ნაილეს მუცლის ტკივილის გამო ხდება.
საცოდავი ნაილე! დაკვნესებისაც რცხვენოდა, ისე მალულად კრუსუნებდა, წუხდა, იცოდა, შინ მარტო მე ვიყავი. ჩემი რცხვენოდა. ამას კარგად ვგრძნობდი, ვწუხდი მეც მასთან ერთად, მაგრამ, შიგადაშიგ, _ ჩუმად მაინც მსიამოვნებდა, მეამაყებოდა, რომ ჩემი ერიდებოდა, თუმცა რა დიდიც უნდა ყოფილიყო ჩემთვის ეს იდუმალი სიამოვნება, ნაღველი, ტკივილი, თანაგრძნობა და შიშიც უფრო დიდი, უფრო ყოვლისმპყრობელი მჭირდა. ნაილეს ფიქრებშიც კი, ჩემი ჭკუით, რაღაცეებს ვარკვევდი, რაღაცეებს განვიცდიდი, ვგრძნობდი, ვხსნიდი. იქნებ, ვამბობდი ჩემთვის, იქნებ ნაილეს ურჩევნია მართლაც დაჭერილი იყოს აბდი, ვიდრე... დაჭერილის დაბრუნების პატარა იმედი ხომ მაინც არსებობს. ძვლები კი ვეღარასოდეს გაცოცხლდება.
კვნესა და გლოშინი თანდათან ძლიერდებოდა. გული შემიღონდა. ვთქვი, შევალ, ვკითხავ, რამე ხომ არ ჭირია-მეთქი. კარის ზღურბლზე ფეხი შევდგი და ჩავახველე. ნაილე მიხვეული იწვა, თავი არ უჩანდა, უცებ საბნის ბოლო გადაიძრო, სახე გამოუჩნდა, თვალები დახუჭული ჰქონდა, შუბლზე ოფლის მარცვლები ელავდა.
_ შუქრი, წყალი! _ მისუსტებული ხმით, მორცხვად გადმომძახა. წამსვე ეზოში გავვარდი. თუნგით ავადინე ცივი წყალი და თუნგითვე მივუტანე. ხელი გადმოჰყო, გამომართვა, თუნგის ტუჩი ბაგეზე მიიდო, ორი-სამი ყლუპი მოხვრიპა, ცოტა წვეთებიც ყელზე ჩამოეღვარა.
დედა მოვიდა, მგონი ჯავრიანი თვალებით შემათვალიერა, ალბათ ეგონა, მე ჩემი ნებით შევედი მელოგინესთან. არა, ნენი ჩემი ნებით არ შევსულვარ-მეთქი, ვუთხარი. დამიძახა, წყალი მოწყურდა და დამიძახა. აბა, არ შემეტანა წყალი?
შემოჩვეული ბავშვები სათამაშოდ ეზოში მოყრილიყვნენ. ვანიშნე, მელოგინეა და ახლა არ შეიძლება-მეთქი. გაცუნცულდნენ და წავიდნენ. მე, როგორც სტუმარს, ბაღნები მორიდებულად მექცეოდნენ.
ბებიაქალად, ნაშუადღევს, ნენეს მოპატიჟებით, თვითონ ნაილეს ზემოურელი დეიდა გვეწვია. ყურმოკრულად, ჩემებურად, ბაღნურად, მეც ვიცოდი დეიდამისის დამოკიდებულებაზე ნაილესთან და ამიტომ ძალიან გამიკვირდა ასეთი ჯავრიანი, თანაც გაუბედურებული ქალის ამგვარ სასიკეთო სამშვიდობო საქმეზე გამოცხადება.
ჯერ, რავარც კი დავინახე, მეგონა, ნაილეს სალანძღავად და, იქნებ, გასალახადაც მოვიდა-მეთქი, მაგრამ, როცა ნენეი კიბეზე ჩაეგება და სულ მობრძანდ-წაბრძანებებით ელაპარაკა, მივხვდი, თვითონ მისი მოწვეული იყო.
ნაილეს ხალაი, როგორც ეძახოდა მას დედაჩემი, ლოყებჩაცვენილი, შავი თავშალით თავაკოჭილი, დიდრონი რისხვიან-ჯავრიანი თვალების ელვებით რაღაცნაირი ოდნავ საშიში, უცხო, პირქუში და გულგოროზი ქალი, ბრაგაბრუგით ამოვიდა კიბეზე, არაფრისათვის, არავისთვის შეუხედია. პირდაპირ შეაბიჯა, ნაილესთან შევიდა.
_ როის ატკივდა? _ ჰკითხა დედაჩემს.
_ ჰა, ტკივა და, რა ვიცი!.. _ ჩაილაპარაკა ნენემ. ჩემი ბაღნური ჭკვით შევატყვე, ეწყინა, ნაილეს ხალაი რომ ასე გოროზად დიდურობდა, უხეშობდა. ხალა, მგონი, დედაჩემის წყენას მიხვდა. ნაილეს რაღაცეები ლმობიერად გამოკითხა. მოფერებით, თავთან ჩამოუჯდა ერთხანს, მერე წამოდგა, ქვაბი სადაა, წყალს დავდგამ ცეცხლზეო, ეს მჭირია, ის მჭირიაო და თავად დატრიალდა. მაგრამ ახლა უკვე დედაჩემმა აღარ დააცალა. ხელი მოხვია, შეეხვეწა, შენ ნუ ირჯები, შებრძანდი ნაილესთან, მე თვითონ ყველაფერს მოგიტანო. მარტო რომ დარჩნენ, ხალამ ნაილეს უთხრა:
_ ნუ ტირი, ფლიკვინი არ გამაგონო, გესმის?! არ შეიძლება შენი ტირილი, არცაა სატირალი. რა გატირებს, მაი შენი აბდი დააკავეს ელბეთ. მეიხდის და მუვა, დაბრუნდება, აბა, ახალგაზრდას რა მოუვა. დაწყნარდი, ახლა, ჰო! ტირილი არც მაგას მუხდება, _ მუცელზე დაადო ხელი. ბაღვი დაგონჯდება. შენც წახდები, არ უნდა მაგას ტირილი. არც კაცის დაჭერიზა უნდა ტირილი. ვის არ იჭერენ დღეს. ვარგებული ვინცაა, ყველას იჭერენ. ელბეთ იქნა, ააწყონ უკეთესი ქვეყანა, აბა რა ვიცი... ჩემსას აღარაფერი ეშველება, თვარა.
ცხელი ქარი უცნობი მხრიდან ქროდა, ხეებს და სიმინდებს უშნოდ, უხეშად, უდიერად აჯარჯვაგებდა. ჭახე-ჭახე მსხლები, ვაშლები, ქლიავები ზაპაზუპით ცვიოდა ძირს, სახურავში ყავრები თითქოს კვნესოდნენ, ზოგიც ადგილიდან აიგლიჯებოდა. ამძვრალი კი ფრაწაფრუწით მიფრიალებდა, ხან რას შეასკდებოდა, ხან რას.
დედაჩემი ბუხარში ცეცხლს უჯდა, რომ ხალას მითითებით, რაღაცეები გაეთბო, გაეცხელებინა. მოეხარშა, მოემზადებინა. მე ვერსად ადგილს ვერ ვპოულობდი. ხან ეზოში გავირბენდი, ხან ისევ ნენეს მივუჯდებოდი ცეცხლაპირას. ქარი კვამლს გრიხავდა. უკან აბრუნებდა, თვალებს გვიმწარებდა, გვიცრემლებდა. ის დღე სიცხიანი იყო, მაგრამ ვითომ ყველაფერს ციოდა. ქარი რომ უბერავდა, მცენარეები ვითომ კანკალებდნენ. წუხდნენ. ხელებს იშვერდნენ, მოგვეხმარეთო, მერე ნაშუადღევს, ის, ზაფხულის ცხელი აშარი ქარი უცებ ჩადგა, ქვეყანა გაისუსა, თითქოს რაღაცის მოლოდინში სული გაკმინდა. ეზოში ხეთა ჩრდილები დაგრძელდნენ, _ მზე მთებზე გადავიდა.
ხალაი ნაილეს ოთახიდან აღარ გამოდიოდა. მე ჩემი ჭკვით ვიცოდი, იქ ბავშვი უნდა დაბადებულიყო. მეცოდებოდა ნაილე, როგორ უნდა აეტანა ამხელა ტკივილი, როგორ უნდა გაეძლო, იმხელა ჩვილი ბაღვი რომ მუცლიდან გამოსვლას დაიწყებდა?
დედას ოთახში რაღაცა შეჰქონდა-გამოჰქონდა, მომკრავდა თვალს, თვალითვე გამიჯავრდებოდა, _ გაი გარეთო, გავედი გარეთ მართლაც. ნაცნობი ბავშვები ისე გაკრეფილიყვნენ, იმათი ჩამიჩუმიც კი აღარსაიდან ისმოდა. ამოვტეხე თხილების კორომში ამონაყარი ნამშრალი ერთი, გამოვჭერი ჯოხი, გამოვთალე ბილა და ჩემ თავს მე ვეთამაშე. დავდებდი ბილას მოსუფთავებულ მინდორ-ალაგზე, დავკრავდი ამოწკერილ წვერზე ჯოხს. თუ მოვარტყამდი, ბუცა, ბუცა-მთქი შევძახებდი, ჯოხს ადგილზე დავაგდებდი. ესე იგი, მე წავაგე, გამოვედი. მე ახლა იქით, ეზოს ბოლოში, ბანჯარაებთან დადგომა მეკუთვნოდა, რომ მეორე მოთამაშეს გამოეკრა ჩემსკენ ბილა. მე კი ხელით დამეჭირა, მაგრამ, რადგან მარტო ვიყავი, ისევ მე ვიღებდი ძირს დაგდებულ გარგანს და თამაშს თავიდან ვიწყებდი. მახსოვს, იმჯერად გარგანი ისე ძლიერად შემოვკარი, ბილაი გაბმული წივილით გადაევლო ეზოს, ღობეს, სიმინდეს და სადღაც ცას შეუერთდა. მგონი, ძირს აღარ დაცემულა. იმ ბილას წივილი უცებ ვითომ შინიდან გავიგონე. მივხვდი, ახალდაბადებული ჩვილი წიოდა, ბავშვის ტირილი რაღაც სხვა ხმაურმა დაფარა. ეს უბრალო ხმაური არ იყო. ხალხის ხმაური იყო.
გავიხედე, _ ჩვენი ეზოსკენ გამოშვერილ ორღობეში, იქით, ჩამოღმართზე, კაცები მოაბიჯებდნენ, ვუყურე, გამიკვირდა, რაღაც სხვანაირად მოდიოდნენ, ჩუმად, თავდახრილები, მოჟამულები, მოწყენილები, დამძიმებულები, ისე მოსაუბრობდნენ, ერთმანეთისკენ არც იყურებოდნენ. მხოლოდ ძირს იცქირებოდნენ.აი, ჩამოეშვნენ პირდაპირზე, ეზოში შემოსულ საცალფეხოზე. მეწინავენი დამწკრივდნენ უნებურად, მაგრამ ჩამოღმართებაზე კვლავ ჩამოდიოდნენ და ჩამოდიოდნენ. ხალხი ბევრი ჩანდა. მწკრივს თავში მოუძღვოდა ფემიშ ბიძია, დედაჩემის უფროსი ძმა. უნახავი რამ იყო, უცნაური, გაუგებარი, ფემიშს ორივე ხელით გულზე მიდებული მოგრძო და მოძველო კალათი მოჰქონდა.
სახლს რომ გაუსწორდნენ, მგონი სვლას უფრო მოუნელეს.
მე შემეშინდა, მსხლის ხეს ავეკარი და სმენად ვიქეცი.
უკვე ეზოში შემოსვლა დაიწყეს. ფემიში თვალგაშტერებით სახლის აივნისკენ იყურება, ვიღაცის გამოჩენას ელის, ვიღაცას ეძახის თითქოს. ვეღარ გავუძელი იმის თვალების გიზგიზს, იმის გადასხვაფერებული სახის ცქერას, კალათი ორივე ხელით მკერდზე უფრო მაგრად მიეხუტებინა და ტუჩებს ასავსავებდა, მგონი, დაძახებას აპირებდა. მე კიბეზე ავვარდი, მაგრამ ამ დროს კარში გამოიჭრა გადარეული დედაჩემი და მჭახედ გულისგამაპობელად შეკივლა. ფემიშმა თავისი ხამი, ჩამტყდარი ხმით მოაძახა:
_ აიშევ, აგერ მყავს შენი ძმა, ე! აგერაა, აიშევ, ჩვენი აბდი ე! _ და კალათს მაღლა წევდა.მე აივნიდან თვალი მოვკარი, კალათში თეთრი ძვლები ეწყო.
დედაჩემისი კივილს ახალდაბადებული ჩვილის წივილ-ტირილი ჩაერთო და ის ორი საშინელი ხმა ახლაც ჩემს ყურებში მეორდება. ნაილე ვეღარ ტიროდა, მისი ხმა სადღაც შორს, თითქოს ხევხუვებში იკარგებოდა.
კალათში ჩაწყობილი აბდის ძვლები ნელ-ნელა შინ შეასვენეს.